Του Γιάννη Κορομήλη
Αναφερόμενος ο Γ. Λεμπόν στους ψηφοφόρους, στους πολίτες που καλούνται να εκλέξουν τα άτομα που θα αναλάβουν διάφορα αξιώματα σε κάποιο κράτος (εθνικές εκλογές, Αυτοδιοικητικές εκλογές) αποφαίνεται: «Τα κοινά χαρακτηριστικά που φαίνονται προπάντων είναι: η μειωμένη ικανότατα των μαζών αυτών (των ψηφοφόρων) για λογική επεξεργασία των δεδομένων, η έλλειψη κριτικού πνεύματος, η ευερεθιστικότητα, η ευκολοπιστία, αλλά και η αφέλεια. Επίσης βρίσκουμε στις αποφάσεις αυτών των μαζών την επιρροή των δημαγωγών, και διαφόρων άλλων παραγόντων: τη διαβεβαίωση, την επανάληψη, το γόητρο και τη δύναμη της μεταδοτικότητας…»
Μ΄αυτές του τις παρατηρήσεις ο Λεμπόν αναφέρεται, στο πρώτο μέρος, στους ψηφοφόρους που τους καταλογίζει έλλειψη λογικής σκέψης και ψήφο με βάση τα συναισθήματα, αρνητικά στο σύνολο τους σχεδόν. Στο δεύτερο μέρος, στο πόσο επηρεάζονται οι ψηφοφόροι από τους δημαγωγούς, τους λαοπλάνους, τους λαϊκιστές, τις προσωπικότητες των υποψηφίων και τις εκλογικές τους τακτικές, το γόητρο τους, τις οικονομικές τους δυνατότητες κ.α.
Το ότι οι πολίτες δεν ψηφίζουν με τη λογική, με το μυαλό, αλλά με την καρδιά, τα συναισθήματα μας το επανέλαβαν πολλοί, μετά τον Λεμπόν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, πρόσφατο σχετικά, το «θεώρημα Arrow» οικονομολόγου, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Στάνφορν που τιμήθηκε (και για το θεώρημα αυτό) με βραβείο Νόμπελ. Μας λέει λοιπόν ο διακεκριμένος αυτός επιστήμονας: «Μετά από εκτεταμένες έρευνες και μελέτες κατέληξα στο συμπέρασμα ότι δεν μπορούμε να θεωρούμε τα αποτελέσματα ψηφοφορίας ενός συλλογικού οργάνου (ψηφοφόρων εκλογών, Κοινοβουλίου ή και επιτροπών ακόμη) σαν αποτελέσματα λογικής επιλογής».
Μας λέει δηλαδή ο κ. Arrow ότι από συλλογικά όργανα μην περιμένετε λογικές αποφάσεις. Αλλά αν δεν είναι λογικές τότε τι άλλο μπορεί να είναι, δεδομένου ότι οι ανθρώπινες αποφάσεις παίρνονται ή με τη λογική ή με τα συναισθήματα (θετικά ή αρνητικά). Τα τελευταία εξαρτώνται από τις παραδόσεις ενός λαού, την κουλτούρα του, τον τρόπο ζωής του, τις συνήθειες του, την παιδεία του, την φιλοσοφία του κ.λ.π. Και δυστυχώς σε περιόδους κρίσεων, πολυκέφαλων όπως αυτή που διανύουμε, εδώ και πάνω από επτά χρόνια, αυτά που περισσεύουν είναι τα συναισθήματα. Τα αρνητικά μάλιστα συναισθήματα. Και κατά κύριο λόγο τα χειρότερα από αυτά όπως ανασφάλεια, φόβος για το μέλλον, οργή για τους ανεπαρκείς ή αναξιόπιστους πολιτικούς, απελπισία διότι τα χρόνια περνούν και τίποτε σοβαρό δεν γίνεται στον τομέα της ανάπτυξης της εκπαίδευσης και καμία δεν φαίνεται ελπίδα πως το αύριο θάναι λίγο έστω καλύτερο από το σήμερα. Απόγνωση δηλαδή.