Του Νίκου Σαϊδέ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΗΣ 25ης ΜΑΡΤΙΟΥ
Οι Κλεφταρματολοί του Ολύμπιου χώρου
Του Νίκου Σαϊδέ
Δασκάλου – ερευνητή
Μέρος Α’
Όπως γνωρίζετε η λέξη «Κλεφταρματολοί» είναι σύνθετη, από τις λέξεις «κλέφτης» – «κλέφτες» και «αρματολός» – «Αρματολοί». Ενώθηκαν και σχημάτισαν τη σύνθετη λέξη «κλεφταρματολός» και «κλεφταρματολοί», όπως τελικά συντέθηκαν και διαπλάστηκαν ως παρατακτικά σύνθετα, που σημαίνουν ό,τι και τα δύο συνθετικά, ενωμένα με το σύνδεσμο «και».. δηλαδή «κλέφτες» και «αρματολοί». Ας έρθουμε τώρα στην ουσία των εννοιών τους, για την απόλυτη κατανόηση του όρου «κλεφταρματολός» – κλεφταρμοατολί», ως και τον ρόλο που διαδραμάτισαν, εκείνοι οι ακατάβλητοι ένοπλοι άνδρες- στην επιβίωση και στην «ανάσταση» του, επί 558 (1912-1354=558) έτη, υπόδουλου Βόρειου Ελληνισμού από την οθωμανική δουλεία .
Σας υπενθυμίζουμε λοιπόν ότι η λέξη «κλέφτης»-, με μικρό κάπα(κ), το α΄ συνθετικό της λέξης «κλεφταρματολός», σήμαινε ό,τι και σήμερα, δηλαδή αυτόν που διαπράττει κλοπή , τον κοινό κλέφτη, κατ’ επέκταση δε της έννοιας .., τον ληστή – εγκληματία, τον πειρατή, τον κουρσάρο, τον ληστή της θάλασσας, γνωστά κακοποιά στοιχεία και σήμερα.
Όμως υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά, μεταξύ του κλέφτη- ληστή, πειρατή, κουρσάρου, κ.λ.π., εγκληματία δηλαδή, έναντι των νόμων οργανωμένης πολιτείας, και του κλέφτη- Έλληνα επαναστάτη- των δύστηνων χρόνων της οθωμανικής δουλείας. Τούτο δε καθόσον, ο κλέφτης της Τουρκοκρατίας ήταν ο ατίθασος και ανυπότακτος Έλληνες, που ζούσε στα ορεινά μέρη, που ήταν μέλος άτακτου στρατιωτικού σώματος και αγωνιζόταν διαρκώς κατά των τυράννων, με τον γνωστό τρόπου του «κλεφροπολέμου»… , «επί ζωής και άχρι θανάτου»! Εκείνα τα κλέφτικα σώματα των χρόνων της δουλείας, αποτελούσαν την πρώτη και πλέον αξιόπιστη μάχιμη δύναμη κατά την Εθνεγερσία του 1821. Ετσι – δικαίως- πολλοί ιστορικοί μας, καταγράφουν τους Κλέφτες του Αγώνα – τον άτυπο στρατό των υποδούλων… με κεφαλαίο κάπα (Κ), διακρίνοντας τους από τους κλέφτες – ληστές, θεωρώντας τους προστάτες των ραγιάδων.
Αναφορικά τώρα με την ετυμολογία του β’ συνθετικού της λέξης Κλεφταρματολός, δηλαδή τη λέξη αρματολός, σημειώνουμε ότι φανέρωνε τον ένοπλο άνδρα ενός οργανωμένου στρατιωτικού σώματος των Οθωμανών, στην υπηρεσία της τάξης και ασφάλειας της υπαίθρου. Επρόκειτο για ένα στρατιωτικό σύστημα τήρησης της τάξης από ένοπλα σώματα αρματολών, κυρίως Ελλήνων αλλά και Αλβανών, συντηρούμενα από την τουρκική διοίκηση δια της .. φορολογίας των υποδούλων, και αποστολή τους τη φύλαξη των διαβάσεων (=δερβενίων) – και της υπαίθρου από τους Κλέφτες! Αυτό ήταν το σύστημα του «Αρματολισμού». Μία μέθοδος δηλαδή, ένας τρόπος οργάνωσης και ελέγχου στρατιωτικής ασφάλειας των κατακτημένων επαρχιών. Σύστημα πολύ παλαιό και δοκιμασμένο από Ρωμαίους, Βυζαντινούς και Ενετούς, ενώ ο προκαθορισμένος χώρος – φύλαξης και δράσης των «Αρματολών» – ονομαζόταν «Αρματολίκι» ή «Καπετανάτο». Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και όσο οι δυνάστες διατηρούσαν τον θεσμό, εφόσον η κλεφτουριά θέριευε, κυριαρχώντας στα ορεινά του βορειοελλαδικού χώρου και προκαλώντας σοβαρά προβλήματα στους Οθωμανούς, ο σουλτάνος αυξομείωνε τ’ Αρματολίκια, κατά τις περιστάσεις και τα συμφέροντα του, ή εξόντωνε τους Αρματολούς… Όσοι γλύτωναν, από τις φονικές καταδρομές των πασάδων του σουλτάνου, κατέφευγαν στα δάση και στα κρησφύγετα των Κλεφτών, γίνονταν κι εκείνοι Κλέφτες και συνέχισαν – όλοι μαζί – τον αγώνα κατά των Τούρκων.
Βέβαια θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι Τούρκοι τοπάρχες – μπέηδες, πασάδες κ.α., φρόντιζαν αμέσως ν’ αναπληρώσουν τα .. κενά, αναγορεύοντας Καπεταναίους – Αρματολούς επιφανείς Κλέφτες, με .. μουρασελέδες και επισημότητες , για να τους … καλοπιάσουν και να τους στρέψουν εναντίον των πρώην συντρόφων τους! Άλλοι πάλι, σημαντικοί και επικίνδυνοι Κλέφτες για την τουρκική εξουσία, βλέποντας τις αδυναμίες των Τούρκων και εκβιάζοντας τη διοίκησή τους, με ληστρικές επιδρομές στα τουρκοχώρια και στα τσιφλίκια των μπέηδων , την εξανάγκαζαν να τους αναγνωρίσει Αρματολούς, εκχωρώντας τους Αρματολίκια ή αρματολικά.. κόλια (τ.λ. : τμήματα Αρματολικίων). Με το πέρασμα του χρόνου όμως, ως και τη συνεχή εναλλαγή των ίδιων προσώπων, στα Καπετανάτα και στα περιώνυμα σώματα Κλεφτών, κατάντησαν – οι λέξεις Κλέφτες και Αρματολοί – ταυτόσημες έννοιες. Δίκαια – συνεπώς – οι νεότεροι ιστορικοί μας – ταυτίζοντάς τους εννοιολογικά – τους ονομάζουν «Κλεφταρματολούς». Πιστεύουμε ότι είναι ο πλέον ευδόκιμος όρος, που εμπεριέχει διττή έννοια του περιεχομένου τους, ως παρατακτική σύνθετη λέξη «Κλεφταρματολός», με κάπα κεφαλαίο (Κ), όμοια με τα Κλέφτης και Αρματολός – με κεφαλαία Κ και Α-, όπως ιστορικά, ετυμολογικά και γραμματολογικά επικράτησε να γράφονται από πολλούς ιστορικούς.
Ας δούμε όμως τώρα, ποιοι ήταν οι υπόδουλοι Έλληνες, μεταξύ των οποίων οι Ολύμπιοι και οι Πιεριείς, που διέπλασαν τους περιώνυμους Κλεφταρματολούς αγωνιστές της Ελευθερίας, με κορωνίδα τους Ολύμπιους αγωνιστές, «άνδρες γενναίους, με πατριωτισμόν μέγα και οράματα υψηλόφρονα», αλλά και πώς τους είδαν οι ξένοι διαχρονικά… «Ο Ελληνισμός – γράφει το 1881 ο Γάλλος Βίκτωρ Μπεράρ, φιλόλογος, αρχαιολόγος, ελληνομαθής, ελληνολάτρης και πράκτορας της Γαλλίας και Τουρκίας… αλλά δίκαιος κριτής και διόλου φιλέλληνας… – δεν είναι υλική κατασκευή, ούτε προϊόν της φύσης. Τα άλλα έθνη δημιουργήθηκαν – σχεδόν παρά τη θέλησή τους – από την τύχη, το κλίμα, την εξωτερική δύναμη ανθρώπων και πραγμάτων. Ο Ελληνισμός πλάθεται μόνος του. Είναι έργο του πνεύματος, είναι το λιγότερο υλικά από όλα τα ανθρώπινα έργα! Ας πάρουμε το παράδειγμα της Μακεδονίας ( σ.σ. εννοεί που τότε (1881) ήταν υπόδουλη). Ο κ. Καλοστύπης (σ.σ. γνωστός του φιλόλογος – δημοσιογράφος, εκδότης, νομάρχης και γυμνασιάρχης στις Σέρρες αργότερα) μας μιλά για Έλληνες ελληνόφωνους και για Έλληνες αρβανιτόφωνους, βλαχόφωνους, βουλγαρόφωνους, σλαβόφωνους ή και τουρκόφωνους. Δηλαδή για Έλληνες που ομιλούν μόνο ελληνικά, και για Έλληνες που ομιλούν και αλβανικά, βλάχικα, βουλγάρικα, σλάβικα και τουρκικά… Το Κρούσοβο είναι και βλαχόφωνο, η Κορυτσά και αρβανιτόφωνη, τα Βοδενά και βουλγαρόφωνα, το Μοναστήρι και τα Σκόπια και σλαβόφωνα. Τα δε αθρόα περιστατικά – κυρίως ακούσιων εξισλαμισμών στον ελλαδικό χώρο, ιδιαίτερα δε στη Μακεδονία, – με επίκεντρο της επαρχίες Βοίου και Γρεβενών της Δυτικής Μακεδονίας – , όπου ο εξισλαμισμός των «Βαλαάδων» είχε λάβει επιδημική μορφή, μετά τα μέσα του 17ου αιώνα, ενώ οι Έλληνες ομόθρησκοι ομιλούσαν και Τουρκικά!
Συνεχίζοντας δε ο Μπεράρ, επισημαίνει: «… Στους τέσσερις (4) Ελληνομακεδόνες τουλάχιστον οι τρεις (3) είναι αρβανιτόφωνοι, σλαβόφωνοι, βλαχόφωνοι ή βουλγαρόφωνοι… κι όμως και οι τέσσερις (4) είναι ενσυνείδητοι Έλληνες! Ο Ελληνισμός λοιπόν, δεν είναι μόνο το σύνολο των φουστανελοφόρων, ούτε των ισιομύτηδων των αγαλμάτων…, ούτε των ελληνόφωνων, ούτε των ορθοδόξων. Κοντολογίς, ένας Έλληνας δε φέρει κανένα εμφανές σημείο της εθνικότητά τους και το μοναδικό κριτήριο, που μπόρεσα να διακρίνω, ήταν η μοναδική – αγέρωχη- απάντηση: «Είμαι Έλληνας!», που, στις πρώτες ερωτήσεις σου , ένας Έλληνας δε θα παραλείψει να σου δώσει. Ο Βούλγαρος ή ο Σέρβος, θεμελιώνουν τα έθνη τους επειδή σε φυλετικές ή θρησκευτικές θεωρίες, μία ατυχής λεπτομέρεια για την πορεία τους.
Το αρραγές εθνικό θεμέλιο του Ελληνισμού είναι η ελεύθερη προσχώρηση του! Απαιτεί μια τελείως σύγχρονη σπουδή το αναπτυσσόμενο τούτο έθνος (σ.σ. το εν δουλεία ευρισκόμενο… ), που μεγαλώνει όχι με τους παλιούς εκείνους τρόπους, με τη βία του πολέμου και την κλαγγή του ξίφους των σωτήρων του, ή με τη μηχανική συμβολή του τυχαίου, της γειτονίας ή των περιστάσεων, αλλά ακολουθώντας – κατά κάποιον τρόπο – την τελευταία φιλοσοφική διατύπωση, με την κατάκτηση των πνευμάτων και την ελεύθερη συναίνεση των ατόμων. Στον Ελληνισμό αξίζει το όνομα της Μεγάλης Ιδέας, κατά το ότι δεν είναι παρά η συνισταμένη των ατομικών ιδεών και επειδή, για να είσαι Έλληνας, αρκεί, πάνω από όλες τις υλικές διαφορές, να πιστεύεις στην Ιδέα, να ελπίζεις στην Ιδέα, να ζεις με την Ιδέα», καταλήγει ο Γάλλος «Ελληνολάτρης» Berard, εκφράζοντας τον θαυμασμό του για τον υπόδουλο Ελληνισμό της Μακεδονίας κυρίως, τον οποίο παρακολουθούσε άγρυπνα, ως πράκτορας (κατάσκοπος) της πατρίδας του…
Ο Berard ομιλεί για τη Μεγάλη Ιδέα του Ελληνισμού, – τον Ελληνισμό της Μακεδονίας και των Ολυμπίων βεβαίως – αυτής που πίστευαν και ζούσαν οι πρόγονοί μας, δηλαδή την Ιδέα της παλινόρθωσης του Ελληνισμού, της απελευθέρωσης από το ζυγό της τουρκικής σκλαβιάς και της εθνικής τους αποκατάστασης. Γι αυτήν την Ιδέα – Ιδανικό αγωνίστηκαν και οι Ολύμπιοι – με πρωτοστάτες τους Κλεφταρματολούς τους, τους μάχιμους άνδρες, τον άτυπο – τον ανεπίσημο δηλαδή – στρατό των υποδούλων, που πρωτοστατούσε στους αγώνες κατά των τύραννων, διαδραματίζοντας δηλαδή πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξεγέρσεις κατά των δυναστών τους. Ήταν – προφανώς – οι πρωτουργοί, οι πρωταίτιοι και πρωτεργάτες των – προεπαναστατικών κινημάτων, του Ιερού Αγώνα της Εθνεγερσίας του ’21, και όλων των μετεπαναστατικών εξεγέρσεων έως την απελευθέρωσή μας, με τους Βαλκανικούς πολέμους της «Μεγάλης Εξόρμησης» του 1912-1913. Ήταν – οι Κλεφταρματολοί- εκείνα τ’ ατίθασα, τ’ ανυπότακτα τα Ελληνόπουλα- τα παιδιά των Ελλήνων που μας περιγράφει ο Berard, που ανυπόδητα – με τα γουρνοτσάρουχα – στους λόγγους, στα καταράχια και στα κατσάβραχα των βορειοελλαδικών βουνών, οπλισμένα με καριοφίλι και σπάθα, αλλά και με πλήρη επίγνωση του χρέους, απέναντι στη δούλη πατρίδα, στους σκλάβους αδελφούς- τους ραγιάδες, τα «πρόβατα» των Τούρκων και των αθλίων τσιρακιών τους, οπλισμένα με πίστη στο Θεό για το δίκαιο του αγώνα και τον θρίαμβο της Μ.Ιδέας, της Ελευθερίας και της εθνικής δικαίωσης. Αυτοί ήταν οι Κλεφταρματολοί, με πρωτοπόρους – αρνητές ασυμβίβαστους του τουρκικού ζυγού- τους Ολύμπιους, δηλαδή τους Κλεφταρματολούς του Ολύμπου, του Κισσάβου, του Τιτάρου έως τ’ Αντιχάσια και τα Καμβούνια, των Πιερίων, ακόμη και του Βερμίου, κατά τις ανάγκες των αγώνων τους. Είπαμε δε τους Ολύμπιους «πρωτοπόρους» Κλεφταρματολούς, καθόσον, ο ολυμπικός – πιερικός – χώρος της αρχαίας Πιερίας μας, είχε το ιστορικό προνόμιο, να δεχτεί – πρώτος στον ελλαδικό χώρο – την παρουσία του Πρωτοκλέφτη και αργότερα Πρωταρματολού – Καραμιχάλη, τρεις μόλις δεκαετίες μετά την άλωση της Πόλης, δηλαδή περί το 1480- 1490, κατά τον Ιάκωβο Ρίζο – Νερουλό. Έλληνες και ξένοι ιστορικοί όμως, τοποθετούν το πρώτο Καπετανάτο στον Όλυμπο πολύ νωρίτερα, χωρίς να δίνονται πληροφορίες, ιστορικότητας. Χωρίς να υπάρχουν σαφείς πληροφορίες του Κλεφταρματολού Καραμιχάλη και της καπετανίας του στο Αρματολίκι του Ολύμπου, δεχόμαστε την παρουσία, εκείνου του πρωταθλητή της ελευθερίας στον ολυμπικό χώρο στα τέλη του 15ου αιώνα ( 1530), έχουμε βεβαιωμένη παρουσία Κλεφτών στον Όλυμπο, ενώ στρέφονται κατηγορίες κατά του Οσίου Διονυσίου από τους Τούρκους, ότι περιέθαλπτε τους Κλέφτες!…
Αργότερα – περί τα μέσα του 17ου αιώνα, και πριν από τη γενίκευση του θεσμού των Αρματολικίων – από το σουλτάνο- εμφανίζεται ο Κοζανίτης Πρωτοκλέφτης Νικόλαος Μειντάνης ή Μεγδάνης. Η παρουσία του φοβερού Κλέφτη Μειντάνη, στον ευρύτερο ολυμπικό και μακεδονικό χώρο, συνδυάζεται με φοβερές ληστρικές επιδρομές Κλεφτών στο χώρο της Δυτικής Μακεδονίας ( 1645 – 1646). Ο Μεϊντάνης δρα ως Κλέφτης στον ολυμπικό χώρο, διαθέτοντας ισχυρό σώμα, δίνει σκληρούς αγώνες και εκδιώκει τους Τούρκους από τις ορεινές διαβάσεις (δερβένια), κυριαρχώντας στον βορειοελλαδικό χώρο. Οι Τούρκοι αναγκάζονται να τον αναγνωρίσουν γενικό Αρματολό, ή εξουσιαστή των «ορεινών μερών», με συμφωνίες (καινάκια), τοποθετώντας τον Αρματολό στην ορεινή περιοχή Αγράφων – Ασπροποτάμου, με έδρα τα χωριά (Μουτσιάρα – Γαρδίκι. Δυστυχώς τον χειμώνα του 1700, τα συμφέροντα των Κοτζαμπάσηδων των Τρικάλων οδήγησαν στην εξόντωσή του (δολοφονία) του περιώνυμου Αρματολού. Την ίδια περίοδο δρα ως Κλεφταρματολός – στη δυτική Στερεά, ο συνεπώνυμος του Πάνος Μεϊντάνης, καταγόμενος από την Κατούνα Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας, εξαίρετος πολεμικός άνδρας της Ρούμελης που δολοφονήθηκε στο Αγγελόκαστρο Αιτωλοακαρνανίας 17 χρόνια αργότερα 1717.
Στις αρχές του 18ου αιώνα (1720) ο σουλτάνος αναδιοργάνωσε το θεσμό των Αρματολικίων (Καπετανάτων) που προϋπήρχαν από την εποχή του σουλτάνου Σουλεϊμάν Α’ (1520-1566). Σε όλη τη βορεινή Ελλάδα υπήρχαν 14 Αρματολίκια και στον ολυμπικό χώρο 7, κατά τον Αραβαντινό. Στα τέλη του 18ου αιώνα υπήρχαν 18 και, στις αρχές της Επανάστασης του 1821 – από το 1816 – στα Πιέρια ήταν 3: των Λαζαίων της Μηλιάς, των αδελφών Νικολάου – Ραδαινιώτη (Διαμαντή, Κώστα και Χαρίση) με έδρα τον Κολινδρό (είχε μεταφερθεί από Κατερίνη το 1816) και των αδελφών Συροπουλαίων (Γεωργίου και Αθανασίου), με έδρα την Κοτικοβα ( Πολυδένδρι Ημαθίας σήμερα). Βέβαια υπήρχαν και τα γειτονικά Αρματολίκια του Βερμίου, με τους περίφημους Κλεφταρματολούς Καρατάσιο και Γάτσο, της ΒΔ Θεσσαλίας, των Ζαχειλαίων ( Δήμου και Γεωργίου) με έδρα τη Ραψάνη, της Ντιάβας, με έδρα το Αργυροπούλι, της Ελασσόνας με έδρα το Λιβάδι, της Βερδικούσιας και των Σερβίων, με έδρα το χωριό Μεταξάς Σερβίων. Σημειώνουμε ότι στο τελευταίο, δηλαδή των Σερβίων, που αρχικά ήταν κόλι (δηλ. τμήμα) του Αρματολικιού του Λιβαδίου Ελασσόνας, καπετάνευε ο ανδρείος Κλεφταρματολός Μπιζιώτας. Αργότερα η έδρα μεταφέρθηκε στο χωριό Μεταξάς, στη δίοδο των Στενών του Σαρανταπόρου (1790;). Τον διαδέχτηκαν οι γιοί του , Παναγιώτης και Αναγνώστης μετά το θάνατό του. Κατά την εθνεγερσία του’21 καπετάνευε ο μεγαλύτερος γιός του Παναγιώτης. Τις λεπτομέρειες της πορείας, τούτης της κλεφταρματολικής οικογένειας – των Μπιζιωταίων- του Καπετανάτου των Σερβίων, θα τις μάθετε – όσοι ενδιαφέρεστε και αγαπάτε τη γενέθλιο γη των πατέρων μας και την ιστορία του τόπου μας, από ιστορική ερευνητική μελέτη μας που προσφέραμε στο Π.Σ. της Ράχηςς. Εάν ευδοκήσει ο Κύριος, πιστεύουμε ότι, το Δ.Σ του Συλλόγου θα το εκδώσει, στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων των 200 χρόνων της Εθνεγερσίας του 1821, συμμετέχοντας – και με τον τρόπο τούτο – τιμητικά στον εορτασμό.
Κάποιοι θα απορείτε πιθανώς, γιατί αναφερόμαστε ειδικά στην κλεφταρματολική οικογένεια των Μπιζωταίων!…
Υπάρχει … αποχρών λόγος, όπως θα λέγαμε παλαιότερα, δηλαδή σοβαρή αιτία, επαρκής δικαιολογία, για την εξαίρεση τούτη! Πολύ απλά, το χωριό Ράχη της Πιερίας – «φιλοξενεί», εδώ και 170 χρόνια, απογόνους της κλεφταρματολικής οικογένειας των Μπιζιωταίων των Σερβίων – Μεταξά. Είναι οι Μπιζιωταίοι του χωριού της Ράχης. Προέρχονται – βεβαιωμένα – από μία σημαντική οικογένεια αγωνιστών, που πρόσφερε αγώνες, αίμα και δάκρυα, για την απελευθέρωση της πατρίδας από την οθωμανική τυραννία. Χαιρόμαστε που μας αξίωσε ο Θεός να τους τιμήσουμε με την πένα μας… Να είναι πάντα περήφανοι για τους προγόνους τους…
Βέβαια όλοι γνωρίζουμε ότι ο Όλυμπος, καθώς και ολυμπικός χώρος και Κλεφταρματολισμός του, υπήρξε – διαχρονικά – εθνικό σύμβολο αγώνων του Ελληνισμού. Ο Όμηρος ονομάζει τους Ολύμπιους «μενεπτόλεμους» δηλαδή ανδρείους, τολμηρούς, ανίκητους, απ’ τα μυθικά χρόνια. Στον ευρύτερο ολυμπικό χώρο έζησαν και έδρασαν κατά των τυράννων – ιδιαίτερα μετά το 1385, όταν, τούτος ο αιματοποτισμένος τόπος, κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς ( εδώ και 527 χρόνια οδύνης και στεναγμών…) -, άνδρες γενναίοι, που πόνεσαν, μάτωσαν και θυσιάστηκαν – αγωνιζόμενοι να τον ελευθερώσουν, από τους αδίστακτους τυράννους και τα τσιράκια τους…