Η ευλογημένη αβεβαιότητα

Ακολουθήστε το Ολύμπιο Βήμα στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις με καθημερινή ενημέρωση

του Χαράλαμπου Παπαδόπουλου

Πριν χρόνια σε ένα συνέδριο στο ΑΠΘ με θέμα την διδασκαλία της Φυσικής στο Λύκειο, ένας Καθηγητής είπε «με τις πολλές σιγουριές μας στα σχολεία πυροβολούμε τα πόδια της επιστήμης». Πραγματικά συχνά περνάμε στους μαθητές (και στους φοιτητές) ένα πνεύμα σιγουριάς, βεβαιότητας, πως ότι λέμε στις Φυσικές Επιστήμες είναι οπωσδήποτε σωστό. Και το αστείο είναι πως ότι γνωρίζουμε, προέκυψε μέσα από την αμφιβολία, τον προβληματισμό, την αβεβαιότητα για το ποιο είναι το σωστό.

Την ύλη, την μάζα, τον χρόνο, τον χώρο, την δύναμη, την ενέργεια, το ηλεκτρικό φορτίο, την θερμοκρασία … πάνω στα οποία θεμελιώνονται οι Φυσικές Επιστήμες τα ορίζουμε αυθαίρετα και αυτό σημαίνει ότι δεν γνωρίζουμε όλες τις ιδιότητες που έχουν και άρα πάντα θα έχουμε την αβεβαιότητα για το πόσο σωστά είναι όσα λέμε. Αυτό είναι καλό επειδή διώχνει τον εφησυχασμό ότι είμαστε σωστοί και μας κάνει ανοικτούς σε κάθε άποψη όσο τρελή και να ακούγεται (το αστείο είναι ότι την λέξη «αυθαίρετα» αποφεύγουν να την γράψουν στα σχολικά βιβλία, μήπως και ξυπνήσουν οι μαθητές).

Μήπως η βεβαιότητα της Δύσης για την ορθότητα των απόψεων του Αριστοτέλη δεν εμπόδισε την ανάπτυξη της επιστήμης μέχρι τον 17^ο αιώνα ; Η βεβαιότητα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ότι ο πλανήτης Γη είναι το κέντρο του Σύμπαντος δεν οδήγησε τον Γαλιλαίο στην πυρά ; (ο καημένος το αρνήθηκε για να γλυτώσει). Η βεβαιότητα των Εβραίων ότι ο Χριστός λέει ψέματα ότι είναι Υιός του Θεού (και άρα βλασφημεί) δεν τους οδήγησε να Τον σταυρώσουν ;

Η αίσθηση της βεβαιότητας δυστυχώς υπάρχει παντού. Ένα από τα χαρακτηριστικά της θρησκευτικής οργάνωσης που ήμουν στα φοιτητικά μου χρόνια και λίγα χρόνια μετά, ήταν η βεβαιότητα για τα πιστεύω μας, τα λόγια μας, τις πράξεις μας. Έτσι αντί να κοιτάμε τις σπουδές μας και τις δουλειές μας, τρέχαμε να πουλήσουμε ορθόδοξα χριστιανικά περιοδικά στο Πανεπιστήμιο, την πλατεία Ομονοίας  στην Αθήνα και αλλού. Και θυμάμαι πως χαμογελούσαν θεολόγοι της οργάνωσης, όταν κουβέντιαζαν με όσους  εξέφραζαν αντιρρήσεις  γι’ αυτά που έγραφαν τα περιοδικά μας, σίγουροι και βέβαιοι ότι κατείχαν τις σωστές θέσεις και απόψεις.

Βέβαια δεν έφταιγε για όλα η θρησκευτική οργάνωση, εξ άλλου είχε και πολλά καλά. Εκδρομές, κατασκηνώσεις, παρέα, παιχνίδια … Η χαζομάρα ήταν δική μου που τους εμπιστεύτηκα τυφλά. Αν είχα την εξυπνάδα να έχω λίγη αβεβαιότητα, λίγη αμφιβολία κατά πόσο είναι σωστά όσα λένε και κάμνουν, τα χρόνια αυτά θα ήταν πολύ πιο ωφέλιμα.

Θυμάμαι είχα λίγα χρόνια παντρεμένος και περνώντας από την θρησκευτική οργάνωση βρήκα ένα γνωστό μου δάσκαλο που μόλις είχε παντρευτεί και μόλις του ευχήθηκα για τον γάμο του, με ρωτάει «περνάει γρήγορα ο καιρός ; ». Μη καταλαβαίνοντας την ερώτηση του λέω «ποιος καιρός ;». Μου απαντάει : « Ο καιρός που είσαι παντρεμένος. Πάντως ο πεθερός μου είναι πολύ καλός». Μη βιαστείτε να γελάσετε με τον δάσκαλο αυτό. Όταν στην Ελλάδα το 50% των γάμων διαλύονται, πόση αβεβαιότητα και αμφιβολία φαντάζεστε ότι έχουμε πριν προχωρήσουμε σε μια τόσο σπουδαία πράξη της ζωής μας ;

Φυσικά ο εαυτός μας επιθυμεί την βεβαιότητα, επειδή η αβεβαιότητα σε κάθε θέμα προκαλεί ταλαιπωρία και ενόχληση και μπέρδεμα στη ζωή μας. Αυτή μας την επιθυμία την εκμεταλλεύεται και ο ανθρωποκτόνος Διάβολος για να μας πιάσει σε μεγάλες παγίδες. Έτσι και μένα με είχε πιασμένο στην παγίδα να «τακτοποιώ τις σκέψεις μου». Καθόμουν λοιπόν να σκέφτομαι ποια σωστά έχω διαπιστώσει, τι ορθά έχω διαβάσει και ακούσει, και τα «τακτοποιούσα» στο μυαλό μου (καλύτερα να τακτοποιούσα το δωμάτιό μου). Ακόμα δεν έχω συνειδητοποιήσει πως γλύτωσα από τέτοιες παγίδες. Πιστεύω ότι δεν με άφησε η Παναγία επειδή προσκυνούσα την εικόνα Της και που και που διάβαζα την παράκλησή Της. «Ει μη γαρ Σύ προΐστασο πρεσβεύουσα τις ημάς ερύσατο εκ τοσούτων κινδύνων, τις δε διεφύλαξεν έως νυν ελευθέρους ;»

Στην παγίδα της βεβαιότητας πέφτουμε συχνά οι γονείς. Είμαστε σίγουροι ότι πάντα γνωρίζουμε ποιο είναι το συμφέρον των παιδιών μας. Όλα τα ξέρουμε, όλα τα σφάζουμε, όλα τα μαχαιρώνουμε. Σιγά μη πει κάτι το παιδί μας και πούμε να το σκεφθούμε, και πούμε να αφήσουμε τον χρόνο να δείξει ποιο είναι το σωστό. Την ίδια στιγμή έχουμε έτοιμη την λύση. Φυσικά αφού οι γονείς είμαστε φωστήρες και τα παιδιά μας οφείλουν να υπακούν για το καλό τους. Μας διαφεύγει όμως ότι χωρίς ελευθερία ο άνθρωπος, παύει να είναι άνθρωπος.

Μου είχε εκμυστηρευτεί ένας καλός Πνευματικός ότι στην εξομολόγηση πολλοί ζητάνε έτοιμες λύσεις στα προβλήματά τους για να απαλλαγούν από την ταλαιπωρία της αβεβαιότητας. Πόσο εύκολα ξεπουλάμε την ελευθερία μας μόνο και μόνο για να ησυχάζει το μυαλό μας και νάχουν άλλοι την ευθύνη γι’ αυτά που επιλέγουμε !

Η αβεβαιότητα είναι και θεμελιώδες χαρακτηριστικό της φύσης. Όλοι θα έχετε ακούσει για την αρχή της αβεβαιότητας του Heisenberg σύμφωνα με την οποία δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με μεγάλη ακρίβεια ταυτόχρονα και την θέση και την ταχύτητα ενός σωματιδίου. Αν έχουμε μικρή αβεβαιότητα (μικρό σφάλμα) στην γνώση του ενός από τα δύο, θα έχουμε αναγκαστικά μεγάλη αβεβαιότητα (μεγάλο σφάλμα) στην γνώση του άλλου. Βέβαια στην καθημερινότητά μας είναι τόσο μεγάλα τα σφάλματα στις μετρήσεις, που η αρχή της αβεβαιότητας είναι πολυτέλεια. Και ξέρετε, ευτυχώς που υπάρχει αυτή η αρχή της αβεβαιότητας, γιατί αν δεν υπήρχε, δεν θα υπήρχε ούτε ο κόσμος ούτε φυσικά κι εμείς !

Λέει ο μεγάλος ασκητής άγιος Ισαάκ ο Σύρος ο οποίος, όπως ομολογεί, αφού δέχτηκε άπειρα τραύματα στον πνευματικό πόλεμο έμαθε αυτά που μας φανερώνει : «να φοβάσαι αυτά που τα θεωρείς οπωσδήποτε σωστά» ή αλλιώς αλλοίμονό μας αν αυτά που πιστεύουμε, σκεπτόμαστε, λέμε, κάνουμε, δεν έχουμε έστω και μικρή αμφιβολία και αβεβαιότητα ότι είναι σωστά.