Η Ποίηση και η Επανάσταση του 1821
Ν . Νέστωρας
Φιλόλογος
΄Οταν μιλάει σήμερα κάποιος για την ποίηση που αναφέρεται στην Ελληνική
Επανάσταση του 1821, αποτυπώνει βασικά και κύρια τον βαθύ εσωτερικό αγώνα
που έδωσαν οι ΄Ελληνες , είτε με τα όπλα είτε με τη γραφή τους . Ο ποιητικός
λόγος της εποχής καταγράφεται ως η απόληξη ενός διηνεκούς πόθου για την
ελευθερία και δείχνει τον συναισθηματικό κόσμο των ψυχών που συμμετέχουν
στον υπέρ πάντων αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας .
Κι ακαρτέρει κι ακαρτέρει
φιλελεύθερη λαλιά ,
θα πει ο εθνικός μας ποιητής Δ . Σολωμός , ζώντας την εποχή του .
Εύλογα υπάρχουν και συγκαιρινές δημιουργίες που ανατρέχουν στό ‘ 21, για να
ανταμώσουν την ιδέα της ελευθερίας. Για πολλούς , ακόμη και σήμερα , η Ελ
ληνική Επανάσταση αποτελεί χρηστική κληρονομιά, απαντοχή ίσως και έμπνευση
σε δύστηνους καιρούς ,όχι μόνο γιατί είναι το διαρκέστερο ελληνικό έπος αλλά
και γιατί αποτελεί μια αυτοτελή πράξη ελευθερίας εν δυνάμει .
Τα Κλέφτικα και βέβαια όλο το δημοτικό μας τραγούδι δείχνουν αυτό ακριβώς ,
τον τρόπο που εμφανίζονται οι επιθυμίες, εθνικές και κοινωνικές . Η Ποίηση
είναι αυτή ακριβώς η μαρτυρία της εποχής που πολλές φορές ΄,έστω και απλο’ι’κά
κατέγραφε αυτό που βίωναν με απλό τρόπο οι αφανείς πρωταγωνιστές του
Αγώνα .Ο δικός μας τρόπος ερμηνείας αυτής της ποίησης ,των δημοτικών μας δη-
λαδή τραγουδιών, ανοίγει τις πόρτες και μας προσφέρει τα εργαλεία να αναμε-
τρηθούμε με τα προβλήματα και την κατανόηση γενικότερα του κλίματος πριν
τη μεγάλη εθνεγερσία . Το ίδιο αυτό δημοτικό τραγουδι είναι εκείνο που θα υμνή-
σει τον απελευθερωτικό αγώνα και θα αποτυπώσει τον ψυχισμό των ηρώων και
των πράξεών τους .Και βέβαια, χρωστάμε μεγάλη χάρη κυρίως στον Νικόλαο Γ .
Πολίτη που στη συλλογή του ”Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού ” ,
διασώζει το ατομικό και ηρωικό πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής και καθρεφτίζει
το κλίμα που διαμορφώνεται πριν και μετά , στη διάρκεια του εθνικοαπελευ-
θερωτικού αγώνα .Το δημοτικό μας τραγούδι με συνεχείς απηχήσεις , συνδηλώ-
σεις και αναστοχασμένους ποιητικά προσανατολισμούς εκφράζει αυτό το ηρωι-
κό πνεύμα των αγωνιστών .Μετεωρίζεται συνεχώς πάνω μας η έννοια της πατρί-
δας ,που μέσα από την καθαρότητα της ποίησης μπορεί να συναντήσει κανείς τη
σχέση της αγάπης που σφυρηλατήθηκε μαζί της . Ελευθερία ή θάνατος
είναι το σύνθημα που φορτίζει ιδεολογικά τους αγωνιστές αλλά αποτελεί και
πηγή έμπνευσης για τους νεότερους ποιητές .Στην ” πατρίδα ” του μεγάλου
Έλληνα ποιητή Τάσου Λειβαδίτη αποτυπώνεται αυτό ακριβώς το κλίμα :
Πατρίδα , είσαι γεννημένη μεσ, από φωτιές ,
από κραυγές και αίματα ,
απ ‘ αυτούς που πέσανε για σένα
που χάθηκαν για πάντα
κάτω από το χώμα.
Πατρίδα είσαι γεννημένη από τους πεθαμένους .
Ο Τάσος Λειβαδίτης είναι απλά ένας από τους πολλούς που εμπνέεται βασικά
από την άχρονη περιπλάνηση που υπόσχεται στον νου η δημοτική μας ποίηση,
που διατρανώνει πως οι καταστάσεις δεν εξηγούνται πάντα με τη λογική αλλά
με τη μέχρι τρέλας αφοσίωση στον αγώνα του ‘ 21 .Τα δημοτικά μας τραγούδια
είναι ο καθρέφτης αυτής τησ κατάστασης . Η λα’ι’κή μούσα , όλα αυτά τα χρόνια
της Τουρκοκρατίας , λίπαινε με τη διεγερτική λύρα της ποίησης την ελευθερία .
Ακόνιζε με λέξεις το κλεφταρμαλικό σπαθί και έδινε άνωση στις ψυχές με τα φτε –
ρά της ελπίδας .Με τρόπο απλο’ι’κό το δημοτικό μας τραγούδι έβαζε ακόμη και
τη φύση να συνεργεί , από τον πλάτανο που θρό’ι’ζε ακατάπαυστα , γιατί δεν
ήθελε τον Τούρκο να του κλέβει τη δροσιά , μέχρι και τα αηδόνια που τραγου-
δούσαν : …
να διώξουμε όλη την Τουρκιά
ή να χαθούμε όλοι .
Το δημοτικό μας τραγούδι απλώνει την ξεχωριστή ευωδιά του , εκεί όπου
σαλπίζουν οι άνεμοι της ελευθερίας . Είναι η ποίηση της εποχής που με την
εκφραστική της δύναμη και δωρικότητα εξιστορεί τα πάντα. Από το κλίμα
αυτό εμπνέεται και ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός .Κοντά σ’
αυτόν και ο Κάλβος και άλλοι λιγότερο γνωστοί ποιητές .Γενικότερα η ποίηση
της εποχής , και είναι πολύ σημαντικό αυτό , κοσκινίζει σπυρί σπυρί την αλήθεια του ’21 και δεν κλείνει ποτέ το μάτι σε νοθεύσεις και πλαστογραφήσεις .
Η αυθεντική ποίηση δε συναλλάσσεται. Τιμά την ιδιότητά
της να σέβεται το αληθινό . Τιμά π . χ . τον Καρα’ι’σκάκη και τον Κολο-
κοτρώνη για την παράτολμη τόλμη τους , την αποκαλυπτική τους γλώσσα,
τα στρατηγήματά τους και δεν τιμά τον ραδιούργο Μαυροκορδάτο που
θεωρούσε τον Καρα’ι’σκάκη προδότη . Τιμά εξίσου τον Ανδρούτσο και
τους γενναίους συντρόφους του και όχι τους τουρκοκοτζαμπάσηδες
προκρίτους της Ανατολικής Στερεάς .Γενικότερα η ποίηση του 19ου
αιώνα κοιτάζει λυρικά τη βρώμικη φουστανέλα της πενίας και το χέρι
της ζητιανιάς που άπλωναν οι αφανείς αλλά αληθινοί αγωνιστές του ‘ 21
και όχι τα διπλώματα που κέρδιζαν με την επανάσταση άκαπνοι ”α –
γωνιστές ” της μετεπαναστατικής εξουσίας .Στην κλίση της προς την
αλήθεια οφείλονται οι προσηλώσεις της ποίησης σε συγκεκριμένα
πρόσωπα που αγωνίστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας ή ύμνη-
σαν άδολα το αγωνιστικό φρόνημα των Ελλήνων .
Δυστυχώς , στην εποχή μας η πρόσληψη του ποιητικού Εικοσιένα συ –
νιστά πράξη που επικαιροποιεί ευκαιριακά και ανούσια τον γνωστό
λιβανωτό του ένδοξου παρελθόντος .Υπάρχουν βέβαια και αναγνώστες
που επιλέγουν και σήμερα, μέσα στην αλαλία των καιρών ,την ποιητική
συμμετοχή στην ποίηση της επανάστασης και μπορούν να ουσιωθούν
τη μοναδική σχέση των αγωνιστών με την επανάσταση .
Τελειώνοντας, θα ήθελα να ξεχωρίσω δύο δημοτικά τραγούδια από τη
συλλογή του Νικολάου Πολίτη και ένα μικρό πεζό απόσπασμα από τα
απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη , που δίνουν κατά τη γνώμη μου
το στίγμα της ποίησης για το Εικοσιένα .
α) Του πολέμου του ’21
Κρυφά το λένε τα πουλιά,κρυφά το λεν τ’ αηδόνια ,
κρυφά το λέει ο γούμενος από την ΄Αγια Λαύρα :
”Παιδιά , για μεταλάβετε,για ξεμολογηθήτε ‘
δεν ειν’ ο περσινός καιρός κι ο φετεινός χειμώνας .
Μας ήρθε η άνοιξη πικρή ,το καλοκαίρι μαύρο ,
γιατί σηκώθη πόλεμος και πολεμάν τους Τούρκους .
Να διώξουμ’ όλη την Τουρκιά ή να χαθούμε ούλοι ” .
β) Του Διάκου
24 Απριλίου 1821
…
Κι ο Ομέρ Βρυόνης μυστικά στο δρόμο τον ερώτα :
”Γίνεσαι Τούρκος ,Διάκο μου , την πίστη σου ν ‘ αλλάξεις ,
να προσκυνήσης στο τζαμί,την εκκλησιά ν, αφήσεις ;
Κι εκείνος τ’ αποκρίθηκε και στρίφτει το μουστάκι :
”Πάτε κ’ εσείς κ’ η πίστη σας,Μουρτάτες,να χαθήτε !
Εγώ Γραικός γεννήθηκα,Γραικός θε ν’ αποθάνω .
…
Σαν τ’ άκουσε ο Χαλίλ -μπέης , αφρίζει και φωνάζει :
”Χίλια πουγκιά σάς δίνω εγώ κι ακόμα πεντακόσια ,
το Διάκο να χαλάσετε,το φοβερό τον κλέφτη ,
γιατί θα σβήσει η Τουρκιά κι όλο μας το ντοβλέτι ” .
Το Διάκο τότε παίρνουνε και στο σουβλί τον βάζουν ,
ολόρτο τον εστήσανε κι αυτός χαμογελούσε ,
την πίστη τους τους ύβριζε ,τους έλεγε Μουρτάτες .
” Σκυλιά , κι ας με σουβλίσετε , ένας Γραικός εχάθη .
γ) Γνωστός υμνωδός της επανάστασης υπήρξε και ο στρατηγός
Μακρυγιάννης .Στα τέλη Σεπτεμβρίου 1826 κάλεσε ένα βράδυ τον αρχη-
γό Γκούρα και άλλους συμπολεμιστές του να φάνε στο πόστο του .Μας
αφηγείται στα απομνημονεύματά του :” Τότε έκατζε ο Γκούρας και οι
άλλοι και φάγαμεν ψωμί ‘ τραγουδήσαμεν κι εγλεντήσαμεν.Με περικάλεσε
ο Γκούρας κι ο Παπακώστας να τραγουδήσω’ ότι είχαμεν τόσον καιρόν οπού
δεν είχαμεν τραγουδήσει.Τότε λέγω ένα τραγούδι :
Ο ΄ήλιος εβασίλεψε ,
-΄Ελληνά μου , βασίλεψε –
και το Φεγγάρι εχάθη
κι ο καθαρός Αυγερινός που πάει κοντά στην Πούλια
τα τέσσερα κουβέντιαζαν και κρυφοκουβεντιάζουν .
Γυρίζει ο ΄Ηλιος και τους λέει , γυρίζει και τους κρένει :
Εψές οπού εβασίλεψα πίσου από μια ραχούλα ,
άκ’σα γυναίκεια κλάματα κι αντρών τα μοιργιολόγια
γι’ αυτά τα ‘ ρωικά κορμιά στον κάμπο ξαπλωμένα ,
και μες στο αίμα το πολύ ειν’ όλα βουτηγμένα .
Για την πατρίδα πήγανε στον ΄Αδη , τα καημένα .
Ο μαύρος Γκούρας αναστέναξε και μου λέει : ” Αδελφέ Μακρυ-
γιάννη ,σε καλό να το κάμη ο θεός ‘ άλλη φορά δεν τραγούδησες
τόσο παραπονεμένα.Αυτό το τραγούδι σε καλό να μας βγη.
Σημείωση : Στα αποσπάσματα τηρήθηκε η
ορθογραφία του πρωτοτύπου .
Κατερίνη 13-04-2021
ΤΙΚ
- Του πολέμου του ’21
Κρυφά το λένε τα πουλιά,κρυφά το λεν τ’ αηδόνια ,
κρυφά το λέει ο γούμενος από την ΄Αγια Λαύρα :
”Παιδιά , για μεταλάβετε, για ξεμολογηθήτε ‘
δεν ειν’ ο περσινός καιρός κι ο φετεινός χειμώνας .
Μας ήρθε η άνοιξη πικρή ,το καλοκαίρι μαύρο ,
γιατί σηκώθη πόλεμος και πολεμάν τους Τούρκους .
Να διώξουμ’ όλη την Τουρκιά ή να χαθούμε ούλοι ”
