Η ιστορία έχει δείξει ότι οι κρίσεις δεν είναι ποτέ ξαφνικές, αλλά αποτελούν συχνά το αποκορύφωμα μακροχρόνιων τάσεων.
Από την Μεγάλη Ύφεση του 1929 έως την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, ο κόσμος έχει μάθει ότι οι πολιτικές, οι αγορές και η κοινωνία αλληλεπιδρούν με τρόπους που μπορούν να ανατρέψουν τα δεδομένα μέσα σε λίγες μέρες ή μήνες.
Και μετά την εμφάνιση της παγκοσμιοποίησης, οι σχέσεις αυτές έχουν γίνει πολύ πιο στενές και περίπλοκες, γράφει ο Steve Schifferes, Επίτιμος Επιστημονικός Συνεργάτης στο Κέντρο Έρευνας Πολιτικής Οικονομίας του Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, σε άρθρο του στο The Conversation.
Το φαινόμενο αυτό της παγκοσμιοποίησης έχει διαμορφώσει την οικονομική και κοινωνική δομή του κόσμου από τα μέσα του 20ού αιώνα.
Αλλά, παρά τις αρχικές προσδοκίες για μεγαλύτερη ευημερία και συνεργασία μεταξύ των κρατών, η διαδικασία αυτή συνοδεύεται από πολλούς κινδύνους και αβεβαιότητες, που απειλούν όχι μόνο την οικονομική σταθερότητα, αλλά και την κοινωνική συνοχή και την πολιτική σταθερότητα διεθνώς.
Οι διδασκαλίες της Ιστορίας
Η κατάρρευση του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης το 1929 προκάλεσε την πιο βαθιά οικονομική ύφεση του 20ού αιώνα.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες βίωσαν μαζική ανεργία και φτώχεια, ενώ η Ευρώπη προσπαθούσε να ανακάμψει από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η πολιτική αστάθεια που ακολούθησε, όπως η άνοδος εξτρεμιστικών καθεστώτων, μας θυμίζει ότι οι οικονομικές κρίσεις συχνά έχουν κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες πολύ μεγαλύτερες από τις αριθμητικές τους διαστάσεις.
Στον 21ο αιώνα, η πτώχευση της Lehman Brothers το 2008 και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που ακολούθησε ανέδειξαν τις παγκόσμιες αλληλεξαρτήσεις.
Κράτη και κεντρικές τράπεζες αναγκάστηκαν να παρέμβουν με πρωτοφανείς τρόπους, θυμίζοντας την ανάγκη για ισχυρή κρατική εποπτεία και διεθνή συνεργασία.
Η πορεία της παγκοσμιοποίησης
Η παγκοσμιοποίηση, ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χαρακτηρίστηκε από την ενίσχυση των διεθνών εμπορικών συναλλαγών, τη ροή κεφαλαίων και την ανάπτυξη πολυεθνικών εταιρειών.
Το φαινόμενο ενισχύθηκε από την οικονομική κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών και την τεχνολογική πρόοδο, ενώ αποτέλεσε εργαλείο για την προώθηση της ελεύθερης αγοράς.
Ωστόσο, ήδη από τις πρώτες δεκαετίες της εφαρμογής της, η παγκοσμιοποίηση δέχθηκε έντονη κριτική.
Οι αριστερές φωνές τόνιζαν ότι τα οφέλη συγκεντρώνονται στις πλούσιες χώρες και στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, ενώ οι φτωχότερες χώρες πιέζονται να υιοθετήσουν πολιτικές που εξυπηρετούν κυρίως τις πολυεθνικές εταιρείες και τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς.
Ταυτόχρονα, αναδείχθηκαν περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως η υπερ-εκμετάλλευση φυσικών πόρων, και κοινωνικές ανισότητες που επιδεινώθηκαν από την απελευθέρωση των αγορών.
Κριτική και αντίδραση
Στο πέρασμα του χρόνου, η κριτική στην παγκοσμιοποίηση έγινε πιο πολυδιάστατη.
Η Naomi Klein και ο Joseph Stiglitz, μεταξύ άλλων, επισήμαναν τις αρνητικές συνέπειες σε οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο.
Σήμερα η άνοδος των τεχνολογικών κολοσσών και η επικράτηση υπερβολικά ελεύθερων αγορών δημιούργησαν έναν νέο τύπο ανισότητας, όπου η συγκέντρωση πλούτου και επιρροής είναι πρωτοφανής.
Ταυτόχρονα, η δεξιά αντιπολίτευση επικεντρώθηκε σε άλλα ζητήματα: την απώλεια θέσεων εργασίας, τη μείωση των μισθών και τον περιορισμό της εγχώριας παραγωγής σε διάφορες χώρες, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η πολιτική προστατευτισμού και δασμών του Ντόναλντ Τραμπ, με στόχο την προστασία της εγχώριας οικονομίας, ανέδειξε την αμφισημία του διεθνούς οικονομικού συστήματος και την αυξανόμενη τάση προς απομονωτισμό.
Η παγκόσμια ηγεμονία
Η σημερινή παγκόσμια τάξη φαίνεται να βρίσκεται σε κρίση, καθώς η κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών αμφισβητείται από την άνοδο της Κίνας και τις αντιφατικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Κίνα, ενώ παρουσιάζει εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης, αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα: περιορισμένη καταναλωτική αγορά, ανισορροπία στο τραπεζικό και δημόσιο χρέος, και ένα μονοκομματικό σύστημα που περιορίζει την πολιτική της ευελιξία σε διεθνές επίπεδο.
Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά την οικονομική της ισχύ, είναι πολιτικά κατακερματισμένη, γεγονός που δυσχεραίνει τη χάραξη κοινής στρατηγικής και την αντιμετώπιση κρίσεων σε ενιαίο πλαίσιο.
Η έλλειψη ισχυρού παγκόσμιου ηγεμόνα δημιουργεί συνθήκες αστάθειας, παρόμοιες με εκείνες που προηγήθηκαν των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Χωρίς σταθερό ηγετικό πόλο, οι κρίσεις αναμένεται να είναι πιο σοβαρές και πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν συλλογικά.
Κύριοι κίνδυνοι για τη Διεθνή Οικονομία
1. Κατάρρευση της αγοράς ομολόγων των ΗΠΑ
Η αγορά ομολόγων των ΗΠΑ υποστηρίζει περίπου το 70% των παγκόσμιων συναλλαγών, καθιστώντας την κρίσιμη για τη σταθερότητα των αγορών.
Η αύξηση του δημοσίου χρέους και η πιθανή αμφισβήτηση της αξιοπιστίας των Ηνωμένων Πολιτειών μπορεί να οδηγήσει σε μια παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, με σοβαρές συνέπειες για όλα τα κράτη, ανεξαρτήτως μεγέθους ή οικονομικής ισχύος.
2. Αστάθεια στις χρηματιστηριακές αγορές
Οι τεχνολογικοί κολοσσοί έχουν οδηγήσει σε υπερτιμημένες μετοχές και σε αυξημένη σύνδεση με μη ρυθμιζόμενα ιδρύματα.
Αυτό δημιουργεί μια εύφλεκτη κατάσταση όπου μια μικρή αναταραχή μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις και ευρύτατη πτώση στις αγορές, επηρεάζοντας το παγκόσμιο κεφάλαιο και την εμπιστοσύνη των επενδυτών.
3. Ανταγωνισμός για κρίσιμες πρώτες ύλες
Οι σπάνιες γαίες και τα μέταλλα υψηλής τεχνολογίας, απαραίτητα για την ανάπτυξη AI, τσιπ και άλλων τεχνολογικών εφαρμογών, είναι περιορισμένες.
Η ένταση μεταξύ χωρών για την κατοχή και τον έλεγχο αυτών των πόρων δημιουργεί εμπορικές εντάσεις, γεωπολιτική αστάθεια και αύξηση των τιμών, με άμεσες επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.
4. Διεθνής οικονομική απομόνωση
Η στροφή προς εθνικιστικές πολιτικές και η αμφισβήτηση των διεθνών οργανισμών περιορίζει την ικανότητα των κρατών να συνεργαστούν για την αντιμετώπιση οικονομικών κρίσεων.
Το παράδειγμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 δείχνει ότι η συνεργασία είναι κρίσιμη για την αποτροπή μακροπρόθεσμων συνεπειών.
Επιπτώσεις σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο
Η οικονομική αστάθεια επηρεάζει άμεσα την κοινωνική συνοχή. Η ανισότητα θα συνεχίσει να αυξάνεται, με τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης να συγκεντρώνονται σε λίγους, ενώ οι εργαζόμενοι και οι φτωχότερες χώρες πλήττονται.
Οι κοινωνικές εντάσεις μπορεί να οδηγήσουν σε πολιτική αναταραχή, με ενίσχυση του λαϊκισμού και εθνικιστικών τάσεων.
Η γεωπολιτική αναταραχή, σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό για φυσικούς πόρους και τεχνολογική υπεροχή, μπορεί να προκαλέσει συγκρούσεις και αβεβαιότητα, επιδεινώνοντας την παγκόσμια αστάθεια.
Παράλληλα, η έλλειψη διεθνών θεσμών με ισχυρές αρμοδιότητες καθιστά δύσκολη την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων.
Τι επιφυλάσσει το μέλλον
Η παγκοσμιοποίηση, αν και έχει φέρει κάποια οφέλη για το ισχύον σύστημα, συνοδεύεται από σοβαρούς κινδύνους για την οικονομική, κοινωνική και πολιτική σταθερότητα.
Η έλλειψη ισχυρού διεθνούς ηγεμόνα, οι ανισορροπίες στις μεγάλες οικονομίες, η χρηματοπιστωτική αστάθεια και ο ανταγωνισμός για κρίσιμες πρώτες ύλες δημιουργούν ένα περιβάλλον υψηλού κινδύνου.
Χωρίς διεθνή συνεργασία και αποτελεσματικούς μηχανισμούς ρύθμισης, οι επόμενες κρίσεις μπορεί να είναι βαθύτερες και πιο καταστροφικές από εκείνες που έχουμε βιώσει μέχρι σήμερα.
Η πρόκληση για την παγκόσμια κοινότητα είναι να βρει τρόπους να διαχειριστεί αυτά τα προβλήματα, ώστε να εξασφαλιστεί την διεθνή ευημερία.
Ωστόσο, ίσως θα πρέπει εν τέλει αν επανεξεταστεί αν η παγκοσμιοποίηση είναι ο σωστός δρόμος.
