Του Γιάννη Κορομήλη
«Όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει και το παρελθόν. Όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει και το μέλλον», έγραψε ο Όργουελ («1984»). Κατανοητή η ρήση αν βέβαια πρώτα ξεκαθαρίσουμε την έννοια του «ελέγχει» (control στο πρωτότυπο). Γιατί αν πάρουμε το ελέγχω, με την βασική, την κυρίαρχη έννοια της: έχω τον έλεγχο, θα μπερδευτούμε. Διότι άντε να έχει κανείς τον έλεγχο του παρόντος (με ευρεία έννοια) αλλά πώς μπορεί να έχει κανείς τον έλεγχο του παρελθόντος; Ή ακόμα πώς μπορεί να έχει τον έλεγχο του μέλλοντος, που είναι αόρατο κι ασχημάτιστο;
Έλα όμως που η μεγαλύτερη ανησυχία ημών των Ελήνων αναφέρεται στο μέλλον κυρίως. Σ΄ένα μικρότερο βαθμό και στο παρόν. Αλλά όπως σωστά έλεγε ένας αρχαίο ποιητής, στα σανσκριτικά: « το παρελθόν είναι ένα όνειρο και το μέλλον ένα όραμα μόνο…». Είναι λοιπόν δυνατό να έχουμε τον έλεγχο ενός… ονείρου ή ενός …οράματος; Αλλά στην άθλια κατάστασης που βρισκόμαστε σήμερα εμείς οι Νεοέλληνες εκείνο που θα θέλαμε να ξέρουμε είναι: μέχρι πότε θα ζούμε μια ζωή που ελάχιστα απέχει- για τη συντριπτική πλειοψηφία μας- από τον πραγματικό εφιάλτη;
Ξέρουμε, αν όχι όλοι, οι περισσότεροι νομίζω, πώς και γιατί φτάσαμε εδώ που βρισκόμαστε. Ξέρουμε ποιοι έχουν την μεγαλύτερη ευθύνη και ποιοι την μικρότερη. Γιατί όλοι: πολιτική, ελίτ, δημόσια διοίκηση κ.λ.π. όπως κι εμείς ο λαός έχουμε κάποια ευθύνη. Μικρότερη ασφαλώς από όλους τους πάνω από μας, για τον απλούστατο λόγο πως η ευθύνη μας περιορίζεται (για όλους μας σχεδόν, εκτός βέβαια από τους πονηρούς, τους αεριτζήδες, τους έχοντες μπάρμπα στην Κορώνη ή συγγενή ή φίλο σε μεγάλη καρέκλα) στην ημέρα των εκλογών. Για την ακρίβεια στα λίγα λεπτά που πήραμε και «σταυρώσαμε» το ψηφοδέλτιο. Ή δεν πήγαμε καν να ψηφίσουμε. Ή τους μαυρίσαμε όλους ρίχνοντας λευκό.
Για τους μεγάλους πάντως ενόχους επιβάλλεται, όπως σε κάθε τραγωδία, « η των τοιούτων παθημάτων κάθαρσις» (Αριστοτέλης). Αλλά η κάθαρση έρχεται στο τέλος συνήθως. Και στην δική μας την τωρινή τραγωδία, το τέλος δεν ήλθε ακόμα. Κι ούτε ξέρουμε πότε θάρθει. Δεν είμαστε, βλέπετε προφήτες. Και οι καφετζούδες, μέντιουμ, χαρτορίχτρες κ.λ.π. κατάντησαν στην εποχή μας (παρά το ότι πολλοί ακόμα και τώρα θησαυρίζουν) αναξιόπιστοι έως και γραφικοί.
Τι μας μένει λοιπόν. Ο Όργουελ ενδεχομένως. Που μας λέει ότι μπορούμε να ελέγξουμε το μέλλον, ελέγχοντας το παρελθόν. Αλλά ελέγχεται το παρελθόν; Ενδεχομένως. Πώς; Αν το ελέγχω εκληφθεί με μια άλλη έννοια. Γιατί ελέγχω δεν σημαίνει, μόνο ότι «έχω τον έλεγχο» αλλά και «κάνω έλεγχο», επίσης «εξετάζω, ερευνώ, αξιολογώ βαθμολογώ». Όταν κατά τακτά διαστήματα σχολεία δίνουν τους βαθμούς των μαθητών τους, τι ακριβώς δίνουν στους γονείς και κηδεμόνες; Δίνουν τον έλεγχο. Δηλ. βαθμούς (παλιότερα και τη διαγωγή) που πήραν οι μαθητές για την απόδοση τους.
Μ ε την έννοια λοιπόν του ελέγχω = αξιολογώ, μετά από εξέταση και έρευνα, η ρήση του Όργουελ μας ανοίγει ένα δρόμο. Μας λέει απλά: αν θέλετε να πάρετε μια ιδέα να «δείτε» το μέλλον, ερευνείστε και αξιολογείστε σωστά κι αντικειμενικά το παρελθόν. Γι αυτή την αξιολόγηση καλά είναι να προηγηθεί η αξιολόγηση του παρόντος. Δηλ. Εξετάστε σωστά το παρόν, την κρατούσα κατάσταση συνολικά (οικονομική, πολιτική, γεωστρατηγική κ.λ.π.) και με τα συμπεράσματα από αυτή προχωρήστε στην έρευνα του παρελθόντος. Κι αν γίνουν αυτά σωστά αντικειμενικά τότε μπορείτε να κάνετε κάποιες υποθέσεις για το αόρατο μέλλον.
Εύκολα καταλαβαίνει κανείς πως ο δρόμος που μας προτείνει ο Όργουελ, που μοιάζει μονόδρομος λόγω έλλειψης άλλου καλύτερου, είναι δύσκολος, απαιτητικός. Θέλει δουλειά πολύ. Και γνώσεις. Άρα μάλλον είναι, αδιάβατος για μας τους πολλούς μη ειδικούς. Εκτός και αν περιορίσουμε τα ζητούμενα. Αν δηλ. αρκεστούμε σε μερικά, πλην άκρως ενδιαφέροντα και κρίσιμα γι΄αυτό τούτο το μέλλον. Ένα παράδειγμα (εύκολο): Τον ερχόμενο Αύγουστο θα βγούμε από τα μνημόνια; Κι αν βγούμε αυτό θα σημάνει ότι τελειώσαμε με τις περικοπές μισθών, συντάξεων, αφορολόγητου, με τα capital controls των τραπεζών, με νέους φόρους , με τη τρόικα (ή κουαρτέτο), τους θεσμούς (ή δανειστές) τις απαιτήσεις και τις πιέσεις τους; Θα ξαναποκτήσουμε την εθνική μας ανεξαρτησία; Άλλο ένα παράδειγμα (δύσκολο) σχετικά: Πότε θα γίνουν εκλογές φέτος (και πότε) του χρόνου (το φθινόπωρο ή μήπως νωρίτερα); Και μπορούμε να ξέρουμε αν βγει πρώτο κόμμα (με ή χωρίς αυτοδυναμία) η ΝΔ, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις ή μήπως ξαναβγεί πρώτος ο ΣΥΡΙΖΑ. Τα προηγούμενα ερωτήματα θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε στα επόμενα φύλλα.
