Από τη Μεγάλη Δευτέρα, όταν ξεκινούν και οι «πασχαλινές δουλειές», μέχρι και τη Μεγάλη Παρασκευή, η κατάνυξη και οι παραδόσεις μάς προετοιμάζουν για το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα. Να, λοιπόν, μερικές ιδέες-προτάσεις για αυτές τις μέρες για νόστιμα νηστίσιμα πιάτα.
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Μεγάλη Δευτέρα
Αυτή την ημέρα οι νοικοκυρές ξεκινούσαν την καθαριότητα του σπιτιού και του περιβόλου του. Σήμανε η έναρξη για τις «πασχαλινές δουλειές». Καθάριζαν όλο το σπίτι, γυάλιζαν τα πατώματα, τα τζάμια και τα κουζινικά σκεύη. Τα σπίτια ασβεστώνονταν, δηλαδή ασπρίζοντανμε ασβέστη οι τοίχοι εσωτερικά και εξωτερικά του σπιτιού, τουλάχιστον τρεις φορές τον χρόνο (Πάσχα, Δεκαπενταύγουστο, Χριστούγεννα) στο σπίτι, αλλά και στις μάντρες, στα πεζούλια και στα δέντρα. Οι γλάστρες – συνήθως μεγάλοι τενεκέδες από τυρί φέτα ή λάδι – βάφονταν κόκκινες, το χρώμα της Ανάστασης. Η καθαριότητα του σπιτιού κρατούσε μέχρι αργά το μεσημέρι της Μεγάλης Τρίτης και οι γυναίκες τελείωναν λίγο προτού ετοιμαστούν για να πάνε στην εκκλησία και να παρακολουθήσουν κι αυτές τις ακολουθίες του Θείου Πάθους. Το φαγητό της Μεγάλης Δευτέρας ήταν λιτό και αλάδωτο.
Συνταγές: Πικάντικη ντοματόσουπα, Καλαμάρια γεμιστά με ρύζι, Γίγαντες φούρνου με ελιές.
Μεγάλη Τρίτη
Τη Μεγάλη Τρίτη συνεχιζόταν η καθαριότητα του σπιτιού, περνώντας πια από τους εξωτερικούς στους εσωτερικούς χώρους της κατοικίας, μια και όλοι οι χώροι έπρεπε να αστράφτουν την ημέρα της Ανάστασης. Oι νοικοκυρές μοιράζονταν και το άσπρισμα των γύρω δρόμων, καθώς και των πλακόστρωτων της γειτονιάς τους, όπου και έγραφαν συχνά ευχές με τον ασβέστη, όπως «Καλό Πάσχα». Σε κάποιες περιπτώσεις, το ζύμωμα των γλυκών άρχιζε από τη Μεγάλη Τρίτη, όταν οι οικογένειες ήταν μεγάλες και η Μεγάλη Πέμπτη δεν αρκούσε για κουλούρια, λαμπροκουλούρες και τσουρέκια. Το απόγευμα, με τη δύση του ήλιου, οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία όπου και ψάλλεται ένα από τα πιο γνωστά και δημοφιλή ιδιόμελα τροπάρια της θρησκευτικής υμνολογίας, αυτό της ευγενούς Κασσιανής, που το συνέγραψε στο μοναστήρι όπου απομονώθηκε, αφήνοντας τα εγκόσμια.
Συνταγές: Πασχαλινά κουλουράκια, Νηστίσιμος τραχανάς με ανοιξιάτικα λαχανικά, Αγκινάρες με κουκιά, μυρωδικά και λεμόνι.
Μεγάλη Τετάρτη
Το πρωί πραγματοποιείται η προηγιασμένη Θεία Λειτουργία και το απόγευμα το Μυστήριο του Αγίου Ευχελαίου, κατά τη διάρκεια του οποίου ο παπάς διαβάζει επτά Ευαγγέλια και επτά ευχές για να ευλογήσει το ελαιόλαδο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών. Την ίδια ημέρα, εκτός από το ευχέλαιο, στην εκκλησία «αναπιάνουν» (δηλ. ανανεώνουν) το προζύμι για το ψωμί. Ιδιαίτερη σημασία δίνονταν στην παρασκευή του προζυμιού της χρονιάς. H εκκλησάρισσα πήγαινε από σπίτι σε σπίτι, μάζευε αλεύρι και το ζύμωνε χωρίς προζύμι. Ο παπάς ακουμπούσε απάνω τον σταυρό με το Τίμιο Ξύλο και το ζυμάρι ανέβαινε. Στην Κρήτη καταγράφεται ανάλογη συνήθεια τη Μεγάλη Παρασκευή, την ώρα που ο παπάς διαβάζει το πρώτο Ευαγγέλιο: «Καινουργιώνεται το προζύμι», όπως λένε. Με το προζύμι της Μεγάλης Τετάρτης ζυμώνουν τα κουλούρια του Πάσχα: κουτσούνες, κουζουνάκια, καλαθάκια, αυγούλες, παύλους κ.ά.
Συνταγές: Λιγκουίνι ολικής άλεσης με πέστο ελιάς και λεμόνι, γεμιστά με ψητό χταποδάκι.
Μεγάλη Πέμπτη
Το πρωί, συνήθως, οι οικογένειες έβαφαν τα κόκκινα αυγά, πριν ανακαλυφθούν οι σύγχρονες βαφές, χρησιμοποιώντας ριζάρι, κρεμμυδόφυλλα, άγρια λάπατα, κόκκινο λάχανο και άλλες φυτικές χρωστικές. Στο βαμμένο κέλυφος έγραφαν ευχές, «κεντούσαν» σχέδια ή ζωγράφιζαν. Το κόκκινο χρώμα είναι αποτρεπτικό του κακού και γι’ αυτό κρεμούσαν και κόκκινα πανιά από τα παράθυρα. Πήγαιναν κατόπιν στην εκκλησία για να κοινωνήσουν και μετά ζύμωναν με μυρωδικά και ξηρούς καρπούς τα κουλούρια και τα ψωμιά της Λαμπρής. Οι κουλούρες προσφέρονται τη Δευτέρα του Πάσχα στους γονείς και στους νονούς ως αντίδωρο για τη λαμπάδα και τα άλλα δώρα προς τα βαφτιστήρια τους. Τη Μεγάλη Πέμπτη στέλνονται και οι λαμπάδες στα βαφτιστήρια. Στη Χίο, στους πασχαλιάτικους άρτους (κουλούρες) έβαζαν και λίγα φύλλα δάφνης ή μάλαθρου (μάραθου). Στην Κορώνη, τις κουτσούνες τις έπλαθαν με λάδι, αμύγδαλα, γλυκάνισο και ζωμό από βρασμένα δαφνόφυλλα. Τις στόλιζαν πλούσια (πουλάκια, αμύγδαλα, γαρίφαλα), και, κυρίως σε εκείνες που προόριζαν για τα παιδιά, έδιναν ανθρωπόμορφα σχήματα. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, κατά την ανάγνωση των Δώδεκα Ευαγγελίων, οι γυναίκες πήγαιναν στην εκκλησία ψωμί, αλάτι, αυγά και νερό για να αγιαστούν (Λήμνος).
Συνταγές και τεχνικές: Αυγά βαμμένα με φυσικό τρόπο, Τσουρέκι πολίτικο, Νηστίσιμα σκαλτσούνια, Χταπόδι με κριθαράκι & κόκκινο πιπέρι.
Μεγάλη Παρασκευή
Η ημέρα της απόλυτης αργίας και νηστείας. Σχεδόν ολόκληρη η μέρα αφιερωνόταν στην Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και στην Ακολουθία του Επιταφίου. Όταν κατά το μεσημέρι γινόταν η Αποκαθήλωση και εξετίθετο σε προσκύνημα η παράσταση του νεκρού Ιησού, άρχιζε ο στολισμός του Επιταφίου, που τον έκαναν τα κορίτσια της κάθε ενορίας, με άνθη της άνοιξης: βιολέτες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα, όλα πλεγμένα σε στεφάνια και γιρλάντες. Κοπέλες με καλάθια γεμάτα λουλούδια στέκονταν κοντά του και έραιναν τον νεκρό Ιησού. Τη Μεγάλη Παρασκευή δεν έστρωναν ποτέ τραπέζι και έτρωγαν μόνο ψωμί, ελιές, κρεμμύδι ή πράσο, τουρσιά και χαλβά. Από το μεσημέρι και μετά οι νονοί έστελναν – αν δεν το είχαν κάνει τη Μεγάλη Πέμπτη – τα δώρα στα βαπτιστήρια τους: ρούχα, παπούτσια, λαμπάδες, τσουρέκι, αυγό. Αυτά τα ρούχα φορούσαν συνήθως τα παιδιά για να χαιρετήσουν αργότερα τον Επιτάφιο, αλλά και στην Ανάσταση. Σταδιακά, άρχισε να μπαίνει και κατσαρόλα στα σπίτια, αλλά πάντοτε για αλάδωτα φαγητά, όπως η ταχινόσουπα, το ντοματόρυζο, η ντοματόσουπα. Νέο έθιμο της ημέρας είναι η κατανάλωση θαλασσινών συνοδεία ούζου μετά το πέρας της περιφοράς του Επιταφίου, ένα έθιμο που ισχύει από άκρη σε άκρη της χώρας.
Συνταγές: Ντοματόρυζο, ταχινόσουπα με μανιτάρια, Λιγκουίνι, Πατατοσαλάτα με μαγιονέζα κάσιους.
Μεγάλο Σάββατο
Σε κλίμα κατάνυξης, οι πιστοί σε όλη τη χώρα γιορτάζουν την ταφή του Κυρίου και την κάθοδο Του στον Άδη, ενώ προετοιμάζονται για την Ανάστασή Του. Το πρωί εορτάζεται στην εκκλησία η πρώτη Ανάσταση, ο Εσπερινός δηλαδή της Κυριακής του Πάσχα. Ονομάζεται έτσι, γιατί σε κάποιο σημείο της, ο Ιερέας πετά στους πιστούς φύλλα δάφνης (βάγια) και προαναγγέλλει την Ανάσταση του Κυρίου, λέγοντας: «Ανάστα ο Θεός κρίνων την γην…». Ίσως η ύπαρξη αυτής της προαναγγελίας, να είναι ο λόγος που το πένθος των πιστών την ημέρα αυτή είναι μικρότερο σε σχέση με αυτό της Μεγάλης Παρασκευής.
Τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς Κυριακή του Πάσχα εορτάζεται η Ανάσταση του Χριστού. Στις εκκλησίες σβήνουν τα φώτα και ο ιερέας προβάλει στην Ωραία Πύλη, κρατώντας σε κάθε χέρι από μία δεσμίδα τριάντα τριών κεριών με το Άγιο Φως, και ψάλλοντας το «Δεύτε λάβετε Φως…». Στην συνέχεια ιερείς, ψάλτες και πιστοί βγαίνουν στο περίβολο της εκκλησίας όπου γίνεται η ανάγνωση του Ευαγγελίου της Αναστάσεως και ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι, ζωήν χαρισάμενος».
Ήθη, έθιμα και παραδόσεις ανά την Ελλάδα
Την ίδια ώρα λαμβάνουν χώρα εντυπωσιακά έθιμα σε κάθε γωνιά της χώρας. Οι μπότηδες στην Κέρκυρα, τα αερόστατα στο Λεωνίδιο, ο ρουκετοπόλεμος στη Χίο και το κάψιμο του Ιούδα στον Τυρό ξεχωρίζουν μεταξύ άλλων.
Κέρκυρα
Στις 6:00 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου πραγματοποιείται το έθιμο του τεχνητού σεισμού στο ναό της Παναγίας των Ξένων. Γίνεται μετά το τέλος του «Αποστόλου» και αποτελεί αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφεται στο Ιερό Ευαγγέλιο, ως επακόλουθο θριαμβικό γεγονός της Αναστάσεως του Κυρίου.
Στις 9:00 γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. Μαζί λιτανεύεται και το σκήνωμα του Αγίου Σπυρίδωνα, σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου, που έσωσε τον Κερκυραϊκό λαό από τη σιτοδεία.
Στις 11:00 με το σήμα της πρώτης Ανάστασης και όταν ο Μητροπολίτης ψάλλει το «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνων τὴν γῆν», οι καμπάνες όλων των εκκλησιών της Κέρκυρας χτυπούν χαρμόσυνα και οι κάτοικοι από τα μπαλκόνια τους ή τα παράθυρά τους ρίχνουν τους μπότηδες, δηλαδή τα πήλινα κανάτια, γεμάτα νερό, με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι, δεμένα με κόκκινες κορδέλες.
Την ίδια ώρα στην περιοχή της Πίνιας διαδραματίζεται το έθιμο της Μαστέλας. Οι κάτοικοι τοποθετούν ένα βαρέλι γεμάτο νερό και στολισμένο με λουλούδια και κορδέλες και καλούν περαστικούς να ρίξουν κέρματα κάνοντας μια ευχή. Την ώρα της Πρώτης Ανάστασης, κάποιος πέφτει μέσα και μαζεύει τα νομίσματα.
Λεωνίδιο
Οι πιστοί των ενοριών κατασκευάζουν αερόστατα, τα οποία το βράδυ της Ανάσταση απελευθερώνουν για να πετάξουν ψηλά στον ουρανό.
Χίος
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στον Βροντάδο ξεκινά ο ρουκετοπόλεμος, ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην τουρκική κατοχή. Αρχικά, οι κάτοικοι των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής, εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες και βεγγαλικά. Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά.
Τυρός
Στον Τυρό, το παραθαλάσσιο χωριό της Αρκαδίας, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου αναβιώνει ένα μοναδικό έθιμο, το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα. Σε μια πλωτή πλατφόρμα τοποθετούνται ξύλα και από πάνω τους κρέμεται ένα ανθρώπινο ομοίωμα. Στη συνέχεια μπαίνει το μπουρλότο από τους Τσάκωνες πυρπολητές και το ομοίωμα παραδίδεται στη φωτιά, με τη συνοδεία πυροτεχνημάτων.
Κως
Οι εκκλησίες στρώνονται με μικρά μωβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.
Ζάκυνθος
Λίγο μετά τις 6:30 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου έξω από τον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου γίνεται η πρώτη Ανάσταση και μόλις σβήσουν τα φώτα γίνεται ο «σεισμός».
Η αναπαράσταση του σεισμού, που άνοιξε το κενό μνημείο, κύλησε την βαριά πλάκα και ελευθέρωσε το «εν εταίρα μορφή» σώμα του Θεανθρώπου, να βγει από τον τάφο.
Οι πιστοί βγαίνουν έξω από την εκκλησία με σιδερένιους ντενεκέδες και αρχίζουν και τους χτυπάνε με σίδερα για να κάνουν θόρυβο. Την ίδια στιγμή, στην Πλατεία Αγίου Μάρκου σπάνε οι πήλινες στάμνες.
Κύθνος
Στην Κύθνο το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του «συχώριου». Όλοι όσοι έχουν νεκρούς συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει «διαβάσει» ο παπάς και τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.
Καλάβρυτα
Τις λαμπάδες του ναού ανάβουν κατά οικογένειες, ενώ ψάλλουν το «Δεύτε λάβετε φως».
Ραψομάτι Αρκαδίας
Το Άγιο Φως το παίρνει πρώτη μια νιόνυφη, φιλάει το χέρι του παπά και του δίνει το τσιμπιλχανέ (χρήματα).
Κορώνη Μεσσηνίας
Οι πιστοί σπάνε πήλινα κανάτια «για τη χάρη του Χριστού και την πομπή των Οβραίων», αλλά και «για την εκφόβιση των δαιμόνων που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρος».
Σινώπη
Το βράδυ της Ανάστασης όταν πει ο παπάς το «Χριστός Ανέστη» ο κάθε πιστός παίρνει από ένα δαφνόφυλλο να το κάψει, γιατί η δάφνη είναι καταραμένο δέντρο (από τη δάφνη κρεμάστηκε ο Ιούδας).
Σύρος
Το Μεγάλο Σάββατο αρχίζει με το κάψιμο του φανού, στη θέση στην Κιουρά της Πλάκας.
Σκιάθος
Στη Σκιάθο η περιφορά του Επιταφίου ξεκινά στις 4:00 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Οι Επιτάφιοι της Παναγίας και των Τριών Ιεραρχών συναντιούνται και περιφέρονται στα καλντερίμια του νησιού, με τον «προεξάρχοντα» να απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλμούς και πίσω του να ψάλλουν οι πιστοί.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ
Οι θόρυβοι (βεγγαλικά, κροτίδες, μπαλωθιές) και το φως είναι τα δύο χαρακτηριστικά στοιχεία της Ανάστασης. Το στοιχείο των θορύβων συσχετίζεται με τη δοξασία ότι τα βλαβερά και δαιμονικά πνεύματα διώχνονται με τους εκφοβιστικούς κρότους, ενώ στο φως της Αναστάσεως «αποδίδεται δύναμις, όχι μόνο αποτρεπτική των κακών, αλλά και γονιμοποιός». Μετά τη Λειτουργία, οι πιστοί μεταφέρουν το Άγιο Φως στο σπίτι τους. Στην εξώθυρα κάνουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού στο πάνω μέρος της πόρτας και μετά ανάβουν το καντήλι που έχουν στα εικονίσματα του σπιτιού και φροντίζουν να το κρατούν αναμμένο όλο το χρόνο για να το ανανεώσουν και πάλι την επόμενη Ανάσταση. Παλαιότερα τσουρούφλιζαν με καινούργιο φως τα στείρα ζώα και τα άκαρπα δέντρα για να τους μεταδώσουν τη γονιμότητα.
Στο πασχαλινό τραπέζι κυριαρχεί η μαγειρίτσα, το ψητό αρνί, το κόκκινο αυγό και το λαμπρόψωμο ή λαμπροκουλούρα. Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών συμβολιζει τη γέννηση. Όπως σπάει το τσόφλι και βγαίνει μία νέα ύπαρξη στο φως, έτσι για τους χριστιανούς συμβολίζει την Ανάσταση του Χριστού.
Ονομαστό είναι το Ρουμελιώτικο Πάσχα, με επίκεντρο τη Λειβαδιά, το Πάσχα της Τρίπολης, ενώ κάθε περιοχή με έντονο το κτηνοτροφικό στοιχείο γιορτάζει με ξεχωριστό τρόπο την ημέρα του Πάσχα. Η σχετική παράδοση προέρχεται από το Εβραϊκό Πάσχα, όπου οι πιστοί θυσίαζαν ένα αρνί και στη συνέχεια το έτρωγαν. Το ψήσιμο ή το σούβλισμα του αρνιού είναι μία διαδεδομένη συνήθεια σε όλο τον βαλκανικό χριστιανικό κόσμο.
Στην Καλαμάτα και τη γειτονική Μεσσήνη, το απόγευμα της ημέρας του Πάσχα αναβιώνει το έθιμο του σαϊτοπόλεμου, που πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Τα διαγωνιζόμενα «μπουλούκια», με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένα με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο. Η ομάδα που ξεχωρίζει, βραβεύεται.
Στην Κύθνο αναβιώνει το έθιμο της κούνιας. Στην κεντρική πλατεία στήνεται μια κούνια, στην οποία κουνιούνται εναλλάξ αγόρια και κορίτσια, ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Σύμφωνα με το έθιμο, όποιο αγόρι κουνήσει ένα κορίτσι και το αντίθετο, δεσμεύεται ενώπιων Θεού και ανθρώπων, για γάμο.
Στην Κέρκυρα, η Αναστάσιμη Ακολουθία τελείται στο πάλκο της Πάνω Πλατείας. Η πομπή έρχεται από τη γειτονική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, με τη συμμετοχή του Μητροπολίτη, των Αρχών, των Φιλαρμονικών και χιλιάδων κόσμου. Φαντασμαγορικό και μοναδικό θέαμα, όλα τα παράθυρα και τα μπαλκόνια των γύρω εξαόροφων σπιτιών ανοιχτά με κεράκια αναμμένα, ενώ σύνθεση μεγαλειώδους εικόνας είναι η πλατεία φωτισμένη από τις χιλιάδες λαμπάδες των πιστών, που παρακολουθούν την τελετή της Αναστάσεως στη μεγαλύτερη πλατεία της Ελλάδας. Η Ανάσταση γίνεται με τυμπανοκρουσίες, βεγγαλικά και πυροτεχνήματα. Οι μπάντες, μόλις τελειώσει η Ανάσταση, τριγυρνούν την πόλη παίζοντας εύθυμα εμβατήρια και ο κόσμος τρέχει ξοπίσω τους τραγουδώντας.
Στην Κέρκυρα, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ελλάδα, το σούβλισμα του αρνιού τη Λαμπρή εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια και δεν αποτελεί μέρος της παράδοσής της. Οι Κερκυραίοι το μεσημέρι της Λαμπρής τρώνε σούπα αυγολέμονο με 2-3 κρεατικά και αφήνουν τον οβελία για τη Δεύτερη μέρα του Πάσχα. Αυτό γίνεται διότι το στομάχι είναι αποδυναμωμένο από την πολυήμερη νηστεία και μια σούπα το βοηθά να ανακάμψει.
Στη Νάξο, στο πασχαλινό τραπέζι ξεχωρίζει το παραδοσιακό «μπατούδο», κατσικάκι γεμιστό με εντόσθια, λαχανικά, ρύζι, αυγά και τυρί ψημένο στο φούρνο.
Στην Κω, ενώ οι μεγάλοι ασχολούνται με τις πασχαλινές δουλειές και τον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει. Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι κι ένα φιτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φιτίλι που το ανάβουν την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη».
Στη Μύκονο, την απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα οι κάτοικοι καίνε τον «Ιούδα» στην πλατεία του νησιού.
Στον Τυρό Αρκαδίας, τη νύχτα της Ανάστασης τα παιδιά ρίχνουν στη θάλασσα χιλιάδες κεριά, που συμβολίζουν τις χαμένες ψυχές των Τσακώνων ναυτικών και ψαράδων. Την Κυριακή του Πάσχα διοργανώνεται τσακώνικο γλέντι στην κεντρική πλατεία, με αρνιά, κρασί και χορό, ενώ διαβάζεται το Ευαγγέλιο στην τσακώνικη διάλεκτο.
Στην Άνδρο το βράδυ της Ανάστασης οι νέοι τοποθετούν σιδερένιους σωλήνες στο χώμα, τους γεμίζουν με μπαρούτι και τους πυροδοτούν. Την ημέρα της Ανάστασης τρώνε τον παραδοσιακό «λαμπριάτη», ψητό αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με λαχανικά. Στην Παλαιόπολη, στο Κόρθι και σε άλλα χωριά το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα παίζουν στο δρόμο τα «τσούνια», παραδοσιακό παιχνίδι που μοιάζει με το μπόουλινγκ. Το ίδιο παιγνίδι παίζεται και στη Σχοινούσα, με την ονομασία «μπίλιοι».
Στη Μήλο, την Κυριακή του Πάσχα πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που έχει τις ρίζες του στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Την ίδια μέρα λαμβάνει χώρα το έθιμο του «μπαρουτιού» στις αυλές των εκκλησιών του Αγίου Σπυρίδωνα (Τριοβάσαλος) και του Αγίου Γεώργιου (Πέρα Τριοβασάλος).
Στη Σαντορίνη, μετά την Ανάσταση όλοι, με μια «κουτσούνα» κι ένα κόκκινο αυγό, πάνε στα σπίτια τους για να φάνε τα «σγαρδούμια». Την Κυριακή του Πάσχα σε αρκετά χωριά του νησιού γίνεται το λαϊκό δικαστήριο του «Οβραίου» (πάνινο ομοίωμα ανθρώπου), ο οποίος καταδικάζεται σε θάνατο, κρεμιέται και καίγεται από τους κατοίκους με αυτοσχέδια δυναμιτάκια και βαρελότα. Στο Εμπορείο οι κάτοικοι βγαίνουν στους δρόμους χτυπώντας μεταλλικά αντικείμενα, ώστε να ξορκίσουν το «κακό».
Στη Σίφνο, το πασχαλιάτικο αρνί ψήνεται στο «μαστέλο» (πήλινο δοχείο) με άνηθο και ντόπιο κόκκινο κρασί. Στο εορταστικό τραπέζι θα βρούμε, επίσης, τη σπιτική ξινομυζήθρα και τη μελόπιτα, ένα τοπικό γλύκισμα από μέλι, μυζήθρα και αυγά. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στην κεντρική πλατεία της Απολλωνίας οργανώνεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου το κάψιμο του Ιούδα. Σε ορισμένα χωριά γίνονται «τα τσούνια», ένα παιχνίδι ανά ζεύγη, όπου με μια ξύλινη μπάλα οι παίκτες επιχειρούν να ρίξουν κάτω τα εννιά ξύλινα «τσούνια».
Στο Άγιο Όρος, το πρωί της Κυριακής, το πασχαλινό τραπέζι προβλέπει ψαρόσουπα και ψάρι, ενώ το μεσημέρι οι μοναχοί ψέλνουν την Ακολουθία της Αγάπης σε εφτά γλώσσες.
