Ελάχιστα έχει απασχολήσει την έρευνα και σχεδόν καθόλου τη λογοτεχνία η ανταλλαγή των πληθυσμών της Ανατολικής Θράκης εν αντιθέσει με τη Μικρασιατική καταστροφή.
«Η έμπνευση για ένα μυθιστόρημα δεν μπορεί να είναι στιγμιαία ούτε ευκαιριακή, τουλάχιστον για μένα. Είναι μια αργή, συνθετική διαδικασία που προκύπτει από διεργασία εσωτερικών προβληματισμών και προσωπικών αναζητήσεων.
Στο βιβλίο «Το ζαρκάδι του Ολύμπου» αυτή η επιθυμία να αφηγηθώ μέσα στη μεγάλη Ιστορία την ιστορία μιας οικογένειας δημιουργήθηκε σταδιακά και μακροχρόνια, έπειτα από μια σειρά εξωτερικών ερεθισμάτων τα οποία κατά καιρούς μου γέννησαν ερωτήματα που δεν έβρισκαν ούτε εύκολη αλλά ούτε και πειστική απάντηση» τόνισε η Πολυξένη Βελένη.
Μια οικογένεια στη δίνη των γεγονότων του 20ού αιώνα. Ο πατέρας, ο γιος, η εγγονή ακολουθούν το πεπρωμένο τους μέσα από το ξαναμοίρασμα του κόσμου. Η ανταλλαγή τους ξεριζώνει από την Ανατολικής Θράκη και τους οδηγεί στη Θεσσαλονίκη, που μόλις προσαρτημένη στο ελληνικό κράτος, εμπλέκεται στον Μεγάλο Πόλεμο. Το οικονομικό κραχ του μεσοπολέμου ταλανίζει τη χώρα και η πόλη ξαναγίνεται έρμαιο των συγκυριών. Β΄ παγκόσμιος πόλεμος, αλβανικό μέτωπο, γερμανική κατοχή, Εθνική Αντίσταση. Ο γιος της οικογένειας εμπλέκεται στον αγώνα πληρώνοντας ακριβά το τίμημα.
Μετά την απελευθέρωση, ο Εμφύλιος χαράζει διαφορετικούς δρόμους για πολλούς. Η Ελλάδα, η Θεσσαλονίκη, η οικογένεια για άλλη μία φορά αλλάζουν μορφή. Η δικτατορία, η μεταπολίτευση, το νέο πρόσωπο του τόπου με τη δημοκρατική αλλαγή. Αναπάντεχη αποκάλυψη στο τέλος φέρνει την εγγονή αντιμέτωπη με την ειρωνεία της μοίρας. Όλα ξαναγράφονται θαρρετά, ανοικτά, έντιμα, χωρίς κρυμμένα μυστικά ή ξεχασμένες αλήθειες. Τα γεγονότα, τα επεισόδια, τα πρόσωπα είναι αληθινά, όσο αληθινό είναι το σκοτάδι ή το φως που κρύβουμε μέσα μας.
Η συγγραφέας: Η Πολυξένη Βελένη γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε Αρχαιολογία και Θέατρο στη Θεσσαλονίκη, υποκριτική στο Κέντρο Θεατρικής Έρευνας, πρακτική και θεωρία του Θεάτρου στο Παρίσι.
Ήταν για δώδεκα χρόνια (2006-2018) διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Ανέσκαψε σε αρχαιολογικούς χώρους της Θεσσαλονίκης, καθώς και της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Έγραψε οκτώ αρχαιολογικές μονογραφίες και πολλά άρθρα σε περιοδικά, επιμελήθηκε ογδόντα αρχαιολογικές εκδόσεις.
Οργάνωσε περί τα ογδόντα πέντε συνέδρια και πάνω από εκατόν πενήντα αρχαιολογικές εκθέσεις. Έκανε εκπομπές στο ραδιόφωνο, ατομικές και ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής, έγραψε αρχαιολογικά σενάρια για την τηλεόραση, επιφυλλίδες σε εφημερίδες, στίχους για τραγούδια, θεατρικά έργα. Δημοσίευσε τρεις ποιητικές συλλογές και μία συλλογή αρθρωτών διηγημάτων.
Έχει τιμηθεί με διακρίσεις και βραβεία για τη συνεισφορά της στον πολιτισμό και είναι επίτιμη διδάκτορας της Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης. Διδάσκει σε πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Από το 2018 έως το 2023 ήταν γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Υπουργείο Πολιτισμού).
