Είναι η πρώτη φορά που η Ελλάδα μέσω του εν λόγω ΘΧΣ αποκτά ένα πλήρες κείμενο που θεσμοθετείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και αποτυπώνει σε χάρτες τις χρήσεις, τις δραστηριότητες και τα όρια στις θαλάσσιες ζώνες και την ελληνική υφαλοκρηπίδα, αποδίδοντας πλήρης επήρεια της ηπειρωτικής χώρας με τα νησιά (συμπεριλαμβανομένου των νησίδων και βραχονησίδων).
Ως πρώην Γενικός Διευθυντής Αμυντικής Πολιτικής του ΥΠΕΘΑ, που εκπροσώπησα το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας κατά τη διαβούλευση για τη σύνταξη της ΕΧΣΘΧ, εκφράζω την ικανοποίησή μου για την έκδοση της εν λόγω στρατηγικής.
Δρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωμένος (*)
Παράλληλα, οφείλω να εκφράσω τα θερμά συγχαρητήριά μου σε όλους τους υπηρεσιακούς παράγοντες των αρμόδιων υπουργείων που εργάστηκαν για την ολοκλήρωσή της, καθώς και την πολιτική ηγεσία της χώρας για το συντονισμό αυτής της προσπάθειας.
Η ΕΧΣΘΧ, εκτός από τον προσδιορισμό των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στα θαλάσσια ύδατα της πατρίδας μας και την μελλοντική χωροταξική ανάπτυξή τους και τα περιβαλλοντικά, οικονομικά και αναπτυξιακά οφέλη που θα προκύψουν, έχει και μεγάλη γεωπολιτική αξία.
Συγκεκριμένα, για πρώτη φορά η Ελλάδα χαρτογραφεί και διατυπώνει με σαφήνεια σε επίσημο κείμενο της Ε.Ε., τα όρια του θαλάσσιου χώρου της (θαλάσσιες ζώνες, υφαλοκρηπίδα κ.λπ.), αποδίδοντας πλήρης επίδραση σε όλες τις νησιωτικές και ηπειρωτικές ακτές της χώρας.
Ειδικότερα, με την επίδραση που δόθηκε στο Καστελόριζο και τη Στρογγύλη, τα ανατολικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας γειτνιάζουν με τα δυτικά όρια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Κύπρου έτσι ώστε, η Ελλάδα με την Κύπρο να έχουν κοινά θαλάσσια όρια.
Το γεγονός αυτό, είναι υψίστης εθνικής σημασίας, διότι για πρώτη φορά κατοχυρώνονται σε θεσμικό ευρωπαϊκό κείμενο τα όσα αναφέρει ο «Χάρτης της Σεβίλλης» (που προκαλεί τις έντονες αντιδράσεις της Τουρκίας), για τον καθορισμό των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ενημερωτικά, ο Χάρτης της Σεβίλλης απεικονίζει τις ΑΟΖ των κρατών μελών της Ε.Ε. με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 και καταγράφει σαφώς, τη σύνδεση της Ελληνικής και Κυπριακής ΑΟΖ.
Ο εν λόγω Χάρτης, δεν συνιστά επίσημο έγγραφο της Ε.Ε., αλλά το γεγονός ότι ο ΘΧΣ της Ελλάδας θα αποτυπώνει σε επίσημο ευρωπαϊκό θεσμικό κείμενο τα όσα αναφέρει ο συγκεκριμένος Χάρτης, τον νομιμοποιεί και του δίνει νομική και πολιτική ισχύ για την Ε.Ε..
Η εξέλιξη αυτή, επηρεάζει και τον Ελληνο-Τουρκικό διάλογο αφού, σε δηλώσεις του στο CNN Turk (17-9-2020), ο κ. Μελβούτ Τσαβούσογλου έθεσε ως προαπαιτούμενο για την έναρξη ενός ελληνοτουρκικού διαλόγου να ανακοινώσει η Ελλάδα, ότι δεν αποδέχεται το Χάρτη της Σεβίλλης.
Υπό το πρίσμα αυτό, η ΕΧΣΘΧ αλλάζει τα δεδομένα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τα όσα ίσχυαν ως σήμερα σε σχέση με τον ελληνοτουρκικό διάλογο. Η Ελλάδα για πρώτη φορά επανακαθορίζει ρητά τις θέσεις της και διατυπώνει μια νέα στρατηγική προσέγγιση για τα εθνικά της συμφέροντα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και ορίζει εκ νέου, την ατζέντα του ελληνοτουρκικού διαλόγου.
Η βάση συζήτησης πλέον για την επίλυση της ελληνοτουρκικής διαφοράς για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, θα γίνει σύμφωνα με τον Ελληνικό Χωροταξικό Σχεδιασμό και όχι σύμφωνα με τις καινοφανείς θέσεις της Τουρκίας.
Υπό το εν λόγω πλαίσιο, η ΕΧΣΘΧ θα αποτελεί τη βάση συζήτησης και για οποιοδήποτε ζήτημα ή διαφορά προκύψει μεταξύ της Ελλάδας και των γειτονικών χωρών της.
Τα όσα αναφέρει η ΕΧΣΘΧ επίσης, αποτελούν συνέχεια της περυσινής εθνικής επιτυχίας, όπου η ιστοσελίδα PLATFORM Maritime Sparial Planning στο πλαίσιο της διαμόρφωσης του Ευρωπαϊκού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού της, δημοσίευσε χάρτη με την Ελληνική ΑΟΖ όπου δικαίωνε πλήρως τις ελληνικές θέσεις, προκαλώντας την έντονη αντίδραση της Τουρκίας.
Επιπλέον, η αποτύπωση της Ελληνικής ΕΧΣΘΧ σε επίσημο κείμενο της Ε.Ε., ορίζει και προσδιορίζει με σαφήνεια όχι μόνο τα ελληνικά, αλλά και τα ευρωπαϊκά θαλάσσια όρια.
Συνεπώς, η ελληνοτουρκική διαφορά για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων και την εκμετάλλευση των πόρων τους, μετατρέπεται και σε διαφορά μεταξύ της Τουρκίας και της Ε.Ε..
Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί επίσης, τη ρητή ευρωπαϊκή αναγνώριση του ελληνικού αφηγήματος και σαφής στήριξη των δίκαιων θέσεων της Ελλάδας, σε σχέση με το διακύβευμα της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης στο Αιγαίο.
Για του λόγου το αληθές, αποτελεί μέγιστη εθνική δικαίωση το γεγονός, ότι σε ευρωπαϊκό θεσμικό κείμενο θα γίνουν αποδεκτά και δεν θα μπορούν να αμφισβητηθούν από κανένα κράτος μέλος της Ε.Ε., τα όσα ορίζονται στην Ελληνική ΕΧΣΘΧ σε σχέση με:
- Τα όρια της υφαλοκρηπίδας τα οποία καθορίζονται όπως στις Συμφωνίες Ελλάδας-Ιταλίας του 1977 και του 2020,
- Τα όρια της ΑΟΖ τα οποία καθορίζονται όπως στη Συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου του 2020,
- Το όριο της χωρικής θάλασσας το οποίο καθορίζεται σύμφωνα με την ισχύουσα εθνική νομοθεσία, το Πρωτόκολλο Ελλάδας-Τουρκίας του 1926, τη Συμφωνία Ιταλίας-Τουρκίας και το Πρωτόκολλο του 1932, με τη γενική επιφύλαξη για επέκταση του πλάτους έως τα 12 ναυτικά μίλια, σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, που αντανακλά το εθιμικό διεθνές δίκαιο.
Υπό το ίδιο πλαίσιο, ο ΘΧΣ ενισχύει τις εθνικές θέσεις για τις θαλάσσιες ζώνες της Ελλάδας προσδίδοντας διεθνή νομιμοποίηση στην Ελλάδα, αφού την ίδια διαδικασία που ακολούθησε η Ελλάδα για την οριοθέτησή του ακολούθησαν και τα άλλα κράτη της Ε.Ε., χωρίς να υπάρξει αμφισβήτηση από κανένα διεθνή κρατικό ή μη κρατικό δρώντα.
Επιπρόσθετα, ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός εξασφαλίζει την έμπρακτη ευρωπαϊκή στήριξη προς την Ελλάδα σε σχέση με τα ενεργειακά επενδυτικά της σχέδια (π.χ. πόντιση υποβρυχίου καλωδίου ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου) και την αμφισβήτηση του ρόλου της Τουρκίας στην περιοχή.
Η Εθνική Χωρική Στρατηγική για τον Θαλάσσιο Χώρο αφορά άμεσα και τις δραστηριότητες που σχετίζονται με την άμυνα και ασφάλεια της χώρας, αφού επισημαίνεται ότι δραστηριότητες που αποσκοπούν αποκλειστικά στην άμυνα και την εθνική ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας και διάσωσης, έχουν προτεραιότητα έναντι όλων των άλλων δραστηριοτήτων στη θάλασσα. Επίσης, αποτυπώνονται οι περιοχές όπου θα εκτελούνται στρατιωτικές δραστηριότητες (πεδία βολής και ασκήσεων, περιοχές ναρκοπολέμου, περιοχές ασκήσεων υποβρυχίων κ.λπ), οι οποίες βρίσκονται εντός των χωρικών ενοτήτων.
Η ανωτέρω ρύθμιση είναι κομβικής σημασίας για την εθνική άμυνα και ασφάλεια, διότι αυξάνει το αποτύπωμα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και του ρόλου τους ως Πυλώνας σταθερότητας και ασφάλειας και παράλληλα, κατοχυρώνει τον διεθνή και ευρωπαϊκό χαρακτήρα του ελληνικού θαλάσσιου χώρου.
Η έκδοση της ΕΧΣΘΧ έρχεται επίσης, σε συνέχεια των πρόσφατων επιτυχημένων κινήσεων του Έλληνα Πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη σε σχέση με τη συμφωνία της Ελλάδας με τον αμερικανικό κολοσσό Chevron.
Όπως η έναρξη των θαλάσσιων ερευνών Νότια της Κρήτης από μέρους της Chevron, αναγνωρίζει εμπράκτως την ελληνική ΑΟΖ και ουσιαστικά ακυρώνει το τουρκολιβυκό μνημόνιο, έτσι και η έκδοση της ΕΧΣΘΧ ακυρώνει τη Γαλάζια Πατρίδα.
Η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε να εκδώσει την ΕΧΣΘΧ σε μια περίοδο όπου οι γνωστοί υπερπατριώτες της φακής στο εσωτερικό της Ελλάδας, ασκούν κριτική στον Έλληνα Πρωθυπουργό και τον Έλληνα ΥΠΕΞ για υποχωρητικότητα έναντι της Τουρκίας και μιλούν για αναστολή των εργασιών της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ ανοιχτά της Κάσου, λόγω των απειλών της Τουρκίας.
Οι εξελίξεις όμως τους διαψεύδουν και τους εκθέτουν για ακόμη μια φορά, δείχνοντας ότι δεν γνωρίζουν και δεν κατανοούν τόσο τις κινήσεις του Πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη, όσο και την τρέχουσα εξωτερική πολιτική της Ελλάδας.
Η εν λόγω επιλογή αποδεικνύει, ότι ο Πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης και η Ελλάδα δεν ανέστειλαν και δεν πρόκειται να αναστείλουν τις εργασίες ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου, λόγω των απειλών της Τουρκίας.
Αποφάσισαν να προβούν σε έναν στρατηγικό ελιγμό και στις αντιδράσεις και απειλές της Τουρκίας να απαντήσουν με μια καθαρά επιθετική διπλωματική κίνηση, μιλώντας με όρους πραγματικής αποτροπής (και όχι κενών περιεχομένου βερμπαλισμών), θέτοντας τετελεσμένα στην Τουρκία και εκπέμποντας το μήνυμα, ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να υποχωρήσει από την υπεράσπιση και διεκδίκηση των εθνικών και κυριαρχικών της συμφερόντων στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.
Η αντίδραση της Τουρκίας στις εν λόγω εξελίξεις υποδηλώνει την αμηχανία της.
Η Τουρκία σε σχέση με τον ΘΧΣ έρχεται δεύτερη. Δεν έχει να επιδείξει κάτι επίσημο για να υπερασπιστεί τη Γαλάζια Πατρίδα και προέβη σε μια απάντηση μέσω της εφημερίδας Milliyet όπου παρουσίασε μια δήθεν επιστημονική μελέτη όπου ορίζει τον Τουρκικό ΘΧΣ.
Η ανακοίνωση του Τουρκικού ΥΠΕΞ δε, προκαλεί θυμηδία και είναι άνευ ουσίας.
Συγκεκριμένα, η ενέργεια της Ελλάδας για την έκδοση της ΕΧΣΘΧ δεν είναι μονομερής, αλλά εντάσσεται στο πλαίσιο κάλυψης των ευρωπαϊκών υποχρεώσεών της και βασίστηκε αποκλειστικά στους κανόνες του Δικαίου της Θάλασσας του 1982, όπως αναλόγως έπραξε και η Τουρκία στη Μαύρη θάλασσα (χωρίς να αποδέχεται τους κανόνες του Δικαίου της Θάλασσας).
Ο προσδιορισμός των ορίων στις θαλάσσιες ζώνες μιας χώρας είναι ζήτημα εθνικής κυριαρχίας και δεν αποτελεί μονομερής ενέργεια. Το ίδιο έχει κάνει και η Τουρκία. Συνεπώς, δεν νομιμοποιείται να ομιλεί για μονομερείς ενέργειες.
Η απειλή της Τουρκίας επίσης, ότι θα υποβάλει το δικό της Σχέδιο στην UNESCO και στους αρμόδιους φορείς του ΟΗΕ είναι άνευ ουσίας και δεν φέρει κάποια νομική επίπτωση κατά της Ελλάδας.
Για του λόγου το αληθές, το Άρθρο 2 του Κεφαλαίου 1 του ΟΗΕ, στην παράγραφο 7 αναφέρει: «Καμιά διάταξη αυτού του Χάρτη δε θα δίνει στα Ηνωμένα Έθνη το δικαίωμα να επεμβαίνουν σε ζητήματα που ανήκουν ουσιαστικά στην εσωτερική δικαιοδοσία οποιουδήποτε κράτους και δε θα αναγκάζει τα Μέλη να υποβάλλουν τέτοια θέματα για ρύθμιση σύμφωνα με τους όρους αυτού του Χάρτη. Η αρχή όμως αυτή δεν πρέπει να εμποδίζει την εφαρμογή των εξαναγκαστικών μέτρων που προβλέπονται από το Κεφάλαιο 7».
Το Κεφάλαιο 7 του ΟΗΕ αναφέρεται σε ενέργειες απειλής εναντίον της Ειρήνης, Διαταράξεως της Ειρήνης και Επιθετικών Πράξεων.
Υπό αυτή την οπτική, το ερώτημα που τίθεται είναι ποιος μιλάει για παραβίαση της διεθνούς νομιμότητας; Η Τουρκία που δεν σέβεται την κυριαρχία του μόνου αναγνωρισμένου κράτους, της Κυπριακής Δημοκρατίας και ζητά να νομιμοποιηθεί η εισβολή της στην Κύπρο, μέσω της αναγνώρισης του ψευδοκράτους ως ανεξάρτητου κράτους;
Εν κατακλείδι, η έκδοση της ΕΧΣΘΧ αποτελεί μια ιστορικής σημασίας στρατηγική κίνηση για την Ελλάδα, όπου ασκεί έντονη πίεση στην Τουρκία και επιταχύνει τη διαδικασία συνομιλιών για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο όχι στη βάση της Γαλάζιας Πατρίδας, αλλά στη βάση της Ελληνικής ΕΧΣΘΧ, όπου προσδιορίζει τα θαλάσσια σύνορα όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης.
Η κίνηση αυτή τέλος, αυξάνει τη διαπραγματευτική ισχύ της Ελλάδας και επανακαθορίζει τη σχέση Ελλάδας – Τουρκίας στην περιοχή.
* Δρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωμένος
Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος
Πρώην Γενικός Διευθυντής – Γενικής Διεύθυνσης
Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ)
Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ)
