Αν προσέξει κανείς, η θάλασσα μπροστά από αυτό είναι πολύ ρηχή. Και γίνεται ακόμα πιο ρηχή όταν έχει άμπωτη και παλίρροια. Τότε βρίσκουν ευκαιρία μερικά πουλιά και αναζητούν να φάνε μικρές γαριδούλες και ψαράκια που παγιδεύτηκαν.
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Το Νέο Πεδινό είναι το νεότερο χωριό της Λήμνου. Χτίστηκε στη σημερινή του θέση μετά από το σεισμό του 1968, από τον οποίο το αρχικό χωριό, το Πεδινό, ερειπώθηκε. Γι΄αυτό αναφέρεται ως Νέο Πεδινό, ενώ το αρχικό χωριό αποκαλείται και Παλαιό Πεδινό. Βρίσκεται στην κεντρική Λήμνο, δίπλα στη Νέα Κούταλη, και έχει πληθυσμό 330 κατοίκους.
Μετά το σεισμό του 1968 που ερείπωσε το αρχικό χωριό κι έπειτα από υποδείξεις γεωλόγων αποφασίστηκε να μη ξαναχτιστεί στην ίδια θέση αλλά σε άλλη σταθερότερη, κοντά στη Νέα Κούταλη. Από τότε τα δυο χωριά αποτελούν ενιαίο οικιστικό σύνολο αλλά συνιστούσαν δυο ξεχωριστές κοινότητες ως το 1998 που εντάχθηκαν στο Δήμο Ν. Κούταλης.
Ο οικισμός του Νέου Πεδινού ξεκίνησε να χτίζεται στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και το χτίσιμό του ολοκληρώθηκε γύρω στα 1976. Κτίστηκε με εράνους και με εισφορά από το μισθό όλων των δημοσίων υπαλλήλων της χώρας. Έχει καλή ρυμοτομία, με όμορφα σπίτια. Είναι καταπράσινο, με μεγάλες δενδροστοιχίες και μια όμορφη πλατεία γύρω από τον κεντρικό ναό των Αγίων Πάντων.
Ο ναός των Αγίων Πάντων χτίστηκε το 1996 με ανάδοχο το Δημήτριο Κουλερή και με την βοήθεια όλων των ευσεβών Πεδινιωτών. Πρωτεργάτες του θεάρεστου αυτού έργου υπήρξαν ο μακαριστός εφημέριος Πεδινού π. Κωνσταντίνος Αμπανάβας και ο δραστήριος γραμματέας της πρώην κοινότητας αείμνηστος Δημήτριος Κουρνιώτης. Και οι δύο αγωνίστηκαν με όλες τους τις δυνάμεις στη διατήρηση των μοναδικών θρησκευτικών κειμηλίων της Ιεράς Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στον Αλεξόπυργο.
Αρχικά το νέο χωριό είχε ελάχιστο πληθυσμό, αφού μετά το σεισμό οι κάτοικοι του παλιού χωριού διασκορπίστηκαν. Τη δεκαετία του ’80 άρχισε να ανακάμπτει πληθυσμιακά και το 1991 απογράφηκαν 398 άτομα. Οι κάτοικοι είναι στην πλειοψηφία τους αγρότες και αλιείς. Την τελευταία δεκαετία έχει αναπτυχθεί και ο τουριστικός τομέας.
Από το Πεδινό κατάγεται ο λόγιος δάσκαλος Αριστοφάνης Κουλερής, συγγραφέας μεταξύ άλλων του πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου “Μνήμη Ηρώων Πεδινού Λήμνου”.
Στην Αθήνα λειτουργεί πολύ δραστήριος “Σύλλογος των εν Αττική Πεδινιωτών”.
Μεγάλος ευεργέτης του Οαλαιού Πεδινού υπήρξε ο Χαράλαμπος Χατζηχαραλάμπους του Οδυσσέα που ανέλαβε την δαπάνη ηλεκτροδότησης του ιερού ναού Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, ενώ η δραστήρια κ. Βικτώρια Κουρνιώτη έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και πρωτοβουλία για την αναστήλωση του καμπαναριού. Οι ρηγματώσεις του κωδωνοστασίου αποκαταστάθηκαν πλήρως ύστερα από ενέργειες του Συλλόγου Πεδινιωτών της Αθήνας. Με πρωτοβουλία του Προέδρου του Συλλόγου κ. Αριστοφάνη Κουλερή και του Δημάρχου κ. Δ. Βουλγαράκη “εξοικονομήθηκε” η αναγκαία δαπάνη του έργου από το Επαρχείο Λήμνου και το καλλιτεχνικότατο ιστορικό κωδωνοστάσιο επανήλθε στην αρχική του μορφή.
Εκτός από το Νέο Πεδινό στο κοινοτικό διαμέρισμα Πεδινού ανήκουν άλλοι τρεις οικισμοί:
- Το Πεδινό ή Παλαιό Πεδινό.. Είναι το αρχικό χωριό, το οποίο μετά το 1968 έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί και κατοικείται από πολύ λίγους.
- Τα Βουνάρια. Ο οικισμός καταγράφεται ως ξεχωριστός από το 1981. Το 2001 είχε 281 κατοίκους.
- Η βραχονησίδα Αλογονήσι, που βρίσκεται στον κόλπο του Μούδρου με έκταση 286 στρέμματα και περίμετρο 2.895 μ. Σημειώθηκε ως ακατοίκητος οικισμός το 2001.
Το Πεδινό ή Παλαιό Πεδινό
Η αρχική του ονομασία ήταν Πεσπέραγο και με αυτό το όνομα αναφέρεται από τον 14ο αιώνα. Το 1955 μετονομάστηκε σε Πεδινό, διότι το παλιό όνομα θεωρήθηκε τουρκογενές, αν και κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Το 1968 έπειτα από ένα σεισμό ερειπώθηκε και εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο Νέο Πεδινό. Το 2001 στο παλιό χωριό απογράφηκαν μόνο 5 κάτοικοι.
Μια παλιότερη εκδοχή, ότι το όνομα Πεσπέραγο προήλθε από κάποιον Πεσπέρ-Αγά, κάτοχο τσιφλικιού στην περιοχή, δεν τεκμηριώνεται. Άλλωστε, η ονομασία προϋπήρχε της εμφάνισης Τούρκων στη Λήμνο.
Αρχικά το χωριό βρισκόταν στη θέση Αϊ-Γιάννης, βορειοδυτικά του Πορτιανού, στους πρόποδες του λόφου Αϊ-Λιάς, όπου σώζονται κατάλοιπα κατοικιών. Άγνωστο πότε και για ποιους λόγους -ένας συνηθισμένος λόγος μετεγκατάστασης ήταν οι θανατηφόρες επιδημίες- μεταφέρθηκε κοντά στην αβαθή αλμυρή λίμνη που είναι συνέχεια του κόλπου του Μούδρου, η οποία σήμερα αποτελεί υδροβιότοπο.
Από τα κοινοτικά αρχεία γνωρίζουμε πως το 1854 ήταν συγκροτημένος οικισμός. Το όνομα του ιερέα δεν αναφέρεται, διότι πιθανότατα την ενορία εξυπηρετούσε ο ιερέας των Αγγαριώνων ή του Πορτιανού,.
Το 1856 είχε 57 στρατεύσιμους άνδρες, οι οποίοι πλήρωσαν 782 γρόσια για να αποφύγουν τη στράτευση. Το 1863 στο χωριό κατοικούσαν 40 οικογένειες, που είχαν μειωθεί σε 37 το 1874. Το ίδιο έτος υπήρχαν μόλις 44 σπίτια και υπαγόταν στη δημαρχία (κόλι) Κονδιά.
Οι Πισπεραγ’νοί έστελναν έναν αντιπρόσωπο στην παλλημνιακή επαρχιακή συνέλευση.
Εκτός από την κτηνοτροφία και τη γεωργία οι κάτοικοι ασχολούνταν επίσης με την αλιεία και τη ναυτιλία. Το 1875 αναφέρονται και ιδιοκτήτες ιστιοφόρων, όπως ο Διαμαντής.
Ο ναός του χωριού, του Αγ. Ιωάννου Προδρόμου, εορτάζει στις 24 Ιουνίου. Είναι ρυθμού βασιλικής και φέρει αξιόλογο σκαλιστό τέμπλο. Όπως αναφέρει σχετική επιγραφή, κτίστηκε το 1862 “υπό Ιωάννου Δημητρίου εις μνήμην της μητρός του Ελισάβετ του Καρλή, επιστασία του γαμβρού των Νικολάου Τζηρου”.
Ο Ιωάννης Δημητρίου ήταν βιομήχανος και έμπορος βαμβακιού στην Αίγυπτο.. Ήταν συλλέκτης αιγυπτιακών αρχαιοτήτων, τις οποίες δώρισε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών και 10.000 πτολεμαϊκά νομίσματα, τα οποία παρέδωσε στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών το 1892. Θεωρείται από τους μεγάλους ευεργέτες της Λήμνου.
Ο Νικόλαος Τζήρος ή Τζηρός ήταν από τον Κοντιά, μέλος οικογένειας εμπόρων και εφοπλιστών εγκατεστημένων στην Αλεξάνδρεια και στο Μάντσεστερ..
Στα χρόνια του Α΄. παγκόσμιου Πολέμου κοντά το χωριό, στη θέση Μελάγγια, στρατοπέδευσαν συμμαχικά στρατεύματα που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις της Καλλίπολης.. Δημιούργησαν καταυλισμό, με νοσοκομείο, υδραγωγείο και άλλες εγκαταστάσεις, κατάλοιπα των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα. Οι συναλλαγές με τα στρατεύματα πρόσφεραν μια προσωρινή οικονομική άνθηση στο χωριό.
Το 1918-21 εκατοντάδες Ρώσοι εμιγκρέδες και στρατιωτικοί φιλοξενήθηκαν στην περιοχή μεταξύ Πεδινού και Πορτιανού. Πουλούσαν τα υπάρχοντά τους για να επιβιώσουν, ζούσαν σε άθλιες συνθήκες και τελικά 292 άτομα πέθαναν από επιδημία το 1920-21. Είναι θαμμένοι στο ρωσικό-κοζάκικο νεκροταφείο κοντά στην ακτή. Ανάμεσα στους πρόσφυγες ήταν και η στρατιά του Βράγκελ, η οποία περιλάμβανε τακτικά τσαρικά στρατεύματα.
Ξέμακρα από τα παραπάνω στρατεύματα στη Λήμνο εγκαταστάθηκαν και πολλοί απόστρατοι με τις οικογένειες τους και αρκετοί καθηγητές της Στρατιωτικής Ακαδημίας. Η μεγαλύτερη προσωπικότητα που φιλοξενήθηκε στη Λήμνο με την άφιξη των εξόριστων, ήταν ο στρατηγός Βλαδίμηρος.
Κάθε χρόνο πραγματοποιούνται εκδηλώσεις Ελληνο-Ρωσικής Φιλίας προς τιμήν των νεκρών.
Επειδή δεν είχε πολύ πληθυσμό, το Πεσπέραγο εντάχθηκε αρχικά (1918-19) στη κοινότητα Πορτιανού ως οικισμός. Το 1919 συγκροτήθηκε η κοινότητα Πεσπεράγου, της οποίας κατά περιόδους αποτέλεσαν ξεχωριστούς οικισμούς:
- Το μετόχι Αλεξόπυργος (1920-28).
- Το Ακρωτήριον (1920-28), όπου από το 1918 είχαν εγκατασταθεί Ρώσοι εμιγκρέδες.
- Ο προσφυγικός οικισμός Νέα Κούταλη (1928-47), που δημιουργήθηκε στην περιοχή Αγία Μαρίνα.
Ο πληθυσμός του χωριού άρχισε να αυξάνεται. Το 1928 είχε 230 κατοίκους και το 1938 είχε 60 σπίτια και 300 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνταν κυρίως με τις καλλιέργειες σιτηρών και βαμβακιού. Έγιναν έργα ύδρευσης και οδοποιίας, δεντροφυτεύεις, δίνοντας στο χωριό μια πολύ όμορφη όψη, με τη βοήθεια και των άφθονων νερών που διαθέτει.
Το 1950 κτίστηκε η υπόστεγη κρήνη στην πλατεία από τους Χαράλαμπο Καλιούρη και Δημήτριο Τσιπέλια. Όμως, η μετανάστευση έπληξε και αυτό το χωριό. Το 1961 είχε 179 κατοίκους.
Το 1919 ιδρύθηκε το σχολείο του χωριού και το 1924 στεγάστηκε σε διδακτήριο που κτίστηκε με δαπάνη του αιγυπτιώτη Ευστράτιου Καλογερά. Λειτούργησε ως μονοθέσιο ως το 1973 που συγχωνεύτηκε με της Νέας Κούταλης.
Μακροχρόνια υπηρεσία στο σχολείο του Πεδινού πρόσφεραν οι εκπαιδευτικοί: Εμμανουήλ Ιωαννίδης (1920-31) και Βασίλειος Κουρνιώτης (1954-70).
Το 1955 προτάθηκαν πολλές μετονομασίες οικισμών, των οποίων τα ονόματα θεωρήθηκαν κακόηχα ή ξενικής προέλευσης. Μεταξύ αυτών προτάθηκε και η μετονομασία του Πεσπέραγου σε Πεδινό, λόγω της πεδινής έκτασης που είναι κτισμένο. Η μετονομασία ολοκληρώθηκε επίσημα το 1956.
Τα τελευταία χρόνια πολλοί επιστρέφουν στο παλιό χωριό και επισκευάζουν τα πατρικά τους σπίτια για θερινές κατοικίες. Στο Παλιό Πεδινό έχει παραμείνει αναλλοίωτος ο γραφικός χαρακτήρας του. Τα καλντερίμια, η λιθόστρωτη πλατεία, τα πέτρινα αρχοντικά με τα λιθανάγλυφα διακοσμητικά μοτίβα και ο ναός του Αγ. Ιωάννου προσελκύουν πολλούς περιηγητές. Εκτός από κατοικίες, υπάρχουν ταβέρνες και το παλιό οινοποιείο του Ι. Κρεμμύδα (από το 1935).
Πολλοί επισκέπτες έρχονται επίσης το χειμώνα και την άνοιξη για να θαυμάσουν τα φλαμίνγκο και τα άλλα αποδημητικά πουλιά στον υδροβιότοπο.
Από τα αξιοθέατα είναι και το παλιό υδραγωγείο, κατάλοιπο του Α΄. Παγκόσμιου Πολέμου και το Ρώσικο-κοζάκικο νεκροταφείο, με τον χαρακτηριστικό μαρμάρινο σταυρό που κοιτάζει προς την ανατολή.
Επίσης ο Κούκος, ένα πέτρινο οικοδόμημα κωνικού σχήματος με σκαλοπάτια που οδηγούν στην κορυφή του. Δημιουργήθηκε από μουσουλμάνους αιχμαλώτους, που έφεραν μαζί τους τα συμμαχικά στρατεύματα στην εκστρατεία της Καλλίπολης, για να προσεύχονται, και αργότερα χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως παρατηρητήριο.
Το Παλιό Πεδινό πήρε και πάλι ζωή χάρη στην ιδιωτική πρωτοβουλία ενός μηχανολόγου, του κ. Κώστα Παπαγιαννίδη, ο οποίος για 44 χρόνια ζούσε και έκανε καριέρα στον μακρινό Καναδά. Ως συνταξιούχος πια, επέστρεψε στην Αθήνα και ως λάτρης τον ταξιδιών επισκέφτηκε με την τότε σύντροφο του τη Λήμνο. Η σκέψη τους ήταν «αφήνουμε τα πάντα πίσω μας και πάμε να ζήσουμε στη Λήμνο…». Ο Κώστας Παπαγιαννίδης και η σύζυγος του πια η κ. Λουντμίλα ενώθηκαν με τα δεσμά του γάμου στην περιοχή της Πούντας ντυμένοι με παραδοσιακές στολές του νησιού και από εκεί και πέρα, άρχισαν να «χτίζουν» τη ζωή τους εδώ. Αρχικά στον Κοντιά ανακαινίζοντας μια παλιά κατοικία και στη συνέχεια στο παλιό Πεδινό, όπου έχουν αγοράσει και ανακατασκευάσει 14 παλιές κατοικίες, σεβόμενοι πάντα το φυσικό περιβάλλον και την αρχιτεκτονική του χωριού, αφού αυτή ήταν που τους μάγεψε.
Το μεγάλο ραντεβού παλιών και νέων κατοίκων του χωριού δίνεται κάθε καλοκαίρι στη γιορτή του Σωτήρος, όταν εορτάζει το καθολικό του Αλεξόπυργου. Εκτός από τις τελετές στη μονή, τη μέρα αυτή ο Σύλλογος των εν Αττική Πεδινιωτών διοργανώνει ωραίο πανηγύρι στην πλατεία του παλιού χωριού, στο οποίο συμμετέχουν και εκατοντάδες κάτοικοι από όλη τη Λήμνο.
Βιβλιογραφία:
- Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
- Αριστοφάνη Κουλερή, “Μνήμη Ηρώων Πεδινού Λήμνου”.
- Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.
- “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.
- Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986.