Η ιστορική παιδεία μιας κοινωνίας είναι ο φάρος που φωτίζει το παρόν και καθοδηγεί το μέλλον. Μας διδάσκει ότι οι ελευθερίες και τα δικαιώματα που σήμερα απολαμβάνουμε δεν ήταν αυτονόητα, αλλά αποτέλεσμα σκληρών αγώνων και θυσιών των προγόνων μας. Αλλά και οι ιστορικές επέτειοι, εθνικού ή τοπικού χαρακτήρα σαν τη σημερινή εκδήλωση τιμής, μπορούν να λειτουργήσουν ως αφορμή να συλλογιστούμε ότι η ελευθερία, η δημοκρατία, η αξιοπρέπεια, η ιδιοκτησία, η ασφάλεια και συλλήβδην τα ανθρώπινα δικαιώματα κατακτήθηκαν από τους αγώνες και τη θυσία των παλαιότερων, των προγόνων μας. Αγώνες που δόθηκαν συλλογικά και ατομικά, επώνυμα και ανώνυμα αλλά, κυρίως, με αυταπάρνηση και υπέρβαση του εγώ. Κι αν πέρασαν τα χρόνια και η σύγχρονη ζωή τρέχει προς τις δικές τις προ(σ)κλήσεις για αμφιβολία και αμφισβήτηση και τις δικές τις αιτίες για αγώνες, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι καμιά λύση δεν προκύπτει αφ΄εαυτής, καθώς στη γνώση του παρελθόντος μας θα βρούμε τις απαντήσεις στα τωρινά, τα οποία με τη σειρά τους θα προετοιμάσουν τα μελλοντικά.
Ας θυμηθούμε, λοιπόν, σήμερα: ποιοι (επώνυμοι /ανώνυμοι), πότε ακριβώς, με ποιο όραμα, πόσο κοντά στα σπίτια μας, με ποιο σχέδιο, κάτω από ποιες συνθήκες και συγκυρίες, με ποιες ενέργειες, με ποιους κινδύνους και θυσίες αγωνίστηκαν ηρωικά και συνέβαλαν στον ελεύθερο βίο της πόλης μας, της Κατερίνης και ποιος ήταν ο ήρωας συνταγματάρχης Δημήτριος Σβορώνος που τιμάμε σήμερα, 113 χρόνια μετά τη μεγάλη μάχη στο Κολοκούρι (σημ. Σβορώνος) Πιερίας (15.10.1912).
Εκατόν δέκα τρία χρόνια έχουν περάσει από εκείνη την ιστορική ημέρα, την 15η Οκτωβρίου 1912, που σήμανε το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας πέντε αιώνων σ΄ αυτή την περιοχή της Μακεδονίας, όταν στα χώματα του Κολοκουρίου έπεσε μαχόμενος για την απελευθέρωση της Κατερίνης ο διοικητής του 20ού Συντάγματος της 9ης Μεραρχίας, αντισυνταγματάρχης, Δημήτριος Σβορώνος, από τα Σβορωνάτα της Κεφαλλονιάς.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Βαλκανική χερσόνησος βρισκόταν σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η παρακμάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, αρνούμενη τις μεταρρυθμίσεις και καταπιέζοντας τους χριστιανικούς πληθυσμούς, αφύπνισε και όξυνε τις εθνικές συνειδήσεις και ώθησε τα βαλκανικά κράτη σε μια ιστορική συμμαχία. Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο, παραμερίζοντας τις αμοιβαίες καχυποψίες, ενώθηκαν για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. Ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος, που ξέσπασε τον Οκτώβριο του 1912, ήταν η κορύφωση αυτών των αγώνων. Ο ελληνικός στρατός, με τον Στρατό Θεσσαλίας και τον Στρατό Ηπείρου να πρωτοστατούν, διέσχισε τα τότε ελληνοτουρκικά σύνορα με αποφασιστικότητα.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι η συγκρότηση και η δράση της 7ης Μεραρχίας, διότι υπήρξε η κύρια δύναμη που ανέλαβε και πραγματοποίησε το σχέδιο της απελευθέρωσης της Κατερίνης. Η Μεραρχία αυτή αποτελούνταν από τρία Συντάγματα Πεζικού, μία Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού και μία Μοίρα πολυβόλων. Διοικητής της τοποθετήθηκε ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού Κλεομένης Κλεομένους. Στις 5 Οκτωβρίου 1912, οι τέσσερις τακτικές μεραρχίες πέρασαν τα ελληνοτουρκικά σύνορα, κατέλαβαν την Ελασσόνα και τη Δεσκάτη (6.10.1912) και κατευθύνθηκαν προς τη δυτική Μακεδονία. Μετά τη μάχη του Σαρανταπόρου (9 Οκτωβρίου 1912), απελευθέρωσαν τα Σέρβια και την Κοζάνη (13.10.1912), όπου και συγκεντρώθηκαν. Δύο δρόμοι ανοίγονταν για τον ελληνικό στρατό: ή να συνεχίσει την προέλασή του με κατεύθυνση το Μοναστήρι ή να στραφεί ανατολικά με κατεύθυνση τη Βέροια και τη Θεσσαλονίκη. Με εντολή του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου αποφασίζεται η κατάληψη της Θεσσαλονίκης (Χιονίδης, Γ.1993).
Η 7η Μεραρχία, η οποία είχε μείνει στη Λάρισα ως εφεδρεία, στις 9 Οκτωβρίου στάθμευσε στην περιοχή νότια της Μελούνας και στη συνέχεια διατάχθηκε από το Αρχηγείο Στρατού της Θεσσαλίας να κινηθεί προς τη Φουσκίνα με κατεύθυνση τα κρίσιμα Στενά Πέτρας και την Αικατερίνη. Τα Συντάγματα της 7ης Μεραρχίας άρχισαν την πορεία τους προς τα Στενά της Πέτρας, όπου έφθασαν το απόγευμα της 14ης Οκτωβρίου. Το Γενικό Στρατηγείο την 3η πρωινή, ξημερώματα της 15ης Οκτωβρίου 1912, διέταξε την 7η Μεραρχία να εξακολουθήσει την πορεία της και να προσπαθήσει να καταλάβει τις διαβάσεις του ποταμού Αλιάκμονα, προς το Νησέλι και προς το Γιδά, συντονιζόμενη με τη λοιπή δύναμη του Στρατού της Θεσσαλίας. Δύο ώρες αργότερα, εκδόθηκε η «Διαταγή Επιχειρήσεων», στο Κολοκούρι, σύμφωνα με την οποία διατασσόταν το 21ο Σύνταγμα να πορευθεί απ’ ευθείας προς την Κατερίνη. Η τουρκική δύναμη στην Κατερίνη αριθμούσε 2.000 άνδρες περίπου, και συγκεκριμένα 4 τάγματα, μία ορειβατική πυροβολαρχία και μία ίλη Ιππικού με διοικητή τον συνταγματάρχη Σουκρή Μπέη.
Στις 2 το μεσημέρι η εμπροσθοφυλακή της 7ης Μεραρχίας δέχθηκε σφοδρά πυρά από τα βορειοδυτικά του χωριού Κολοκούρι, εντελώς αιφνιδιαστικά, διότι υπήρχε πυκνό δάσος και δεν είχε γίνει η κατάλληλη ανίχνευση του εδάφους, όπως σημειώνει με έμφαση ο αξιωματικός του 19ου Συντάγματος και ύστερα στρατηγός Κωνσταντίνος Ν. Ζωρογιαννίδης στο Ημερολόγιο του (Χιονίδης, 1993). Οι στρατιώτες αιφνιδιάστηκαν και ένας λόχος άρχισε να υποχωρεί. Την κατάσταση έσωσε ο διοικητής του 20ού Συντάγματος Δημήτριος Σβορώνος, αντισυνταγματάρχης, ο οποίος προσέτρεξε έφιππος και εμψύχωσε τους στρατιώτες του. Οι Τούρκοι διέκριναν τα γαλόνια του βαθμοφόρου και έστρεψαν τα πυρά τους κατά του γενναίου αξιωματικού, ο οποίος, αν και ήταν ήδη βαριά τραυματισμένος, συνέχισε να επιτίθεται, μέχρις ότου, ξεψύχησε.
Η μάχη κράτησε τρεις ώρες και γύρω στην 5.30 το απόγευμα υποχρεώθηκαν οι Τούρκοι να αποσυρθούν από το χωριό, πέραν του ποταμού Πέλεκα, απ’ όπου συνέχισαν να βάλλουν κατά του ελληνικού στρατού (Οικονόμου, 1977, Χιονίδης, 1993, Τσακούμης, 1992, Καζταρίδης, 2006 ). Το Γενικό Στρατηγείο την 3η πρωινή της 16ης Οκτωβρίου 1912, ξημερώματα, διέταξε την 7η Μεραρχία να εξακολουθήσει την πορεία της και να προσπαθήσει να καταλάβει τις διαβάσεις του ποταμού Αλιάκμονα, προς το Νησέλι και προς το Γιδά, συντονιζόμενη με τη λοιπή δύναμη του Στρατού της Θεσσαλίας. Δύο ώρες αργότερα, εκδόθηκε η «Διαταγή Επιχειρήσεων», στο Κολοκούρι, σύμφωνα με την οποία διατασσόταν το 21ο Σύνταγμα να πορευθεί απ’ ευθείας προς την Κατερίνη, ενώ το Πυροβολικό θα έπαιρνε κατάλληλη θέση προς το Κολοκούρι, για να υποστηρίξει τις κινήσεις του Πεζικού, εάν και όπου θα χρειαζόταν. Ώρα επιθέσεως ορίστηκε η 6η πρωινή. Καθώς οι Τούρκοι είχαν υποχωρήσει τη νύκτα, εισήλθαν τα ελληνικά στρατεύματα στην Κατερίνη, την Τρίτη 7.30 το πρωί της 16ης Οκτωβρίου 1912, χωρίς μάχη, και την ελευθέρωσαν.
Η επίσημη έκθεση του Ελληνικού στρατιωτικού Υπουργείου καταγράφει τον θάνατο δύο αξιωματικών, και συγκεκριμένα του Δημητρίου Σβορώνου και του υπολοχαγού Δημητρίου Νίκα, τέλος δε και τον τραυματισμό τριών αξιωματικών και δέκα εξ οπλιτών. Αξιοσημείωτη η πράξη αυτοθυσίας ενός αμούστακου νέου, του Κονταξάκη, από την Κρήτη, ο οποίος, εθελοντικά, προσέφερε τη ζωή του στην πατρίδα (Τσακούμης, 1992, Χιονίδης, 1993, Καζταρίδης, 2006). Μέσα σε κλίμα γενικής συγκίνησης και με ανάμεικτα αισθήματα ευφροσύνης και στενοχώριας, κηδεύτηκαν και ενταφιάστηκαν, χοροστατούντος του επισκόπου Κίτρους Παρθενίου, στο κοιμητήριο της Αγίας Αικατερίνης οι Δημήτριος Σβορώνος, αντισυνταγματάρχης, διοικητής του 20ου συντάγματος της 7ης Μεραρχίας και ο Δημήτριος Νίκας, υπολοχαγός, υπασπιστής 21ου συντάγματος,
Προς τιμή των γενναίων αναγέρθηκε μνημείο από τους κατοίκους του Κολοκουρίου. Ο επίσκοπος Κίτρους Παρθένιος Βαρδάκας, αναφέρει σχετικά «…Επί της θέσεως ταύτης παρά την μνημονευθείσαν γέφυραν και επί της οδού εν η ενδόξως υπέρ πατρίδος και δη υπέρ της απελευθερώσεως της Κατερίνης μετά της περιφερείας της όλης επισκοπής έπεσεν ο αείμνηστος Δημήτριος Σβορώνος και οι συν αυτώ λοιποί αξιωματικοί και στρατιώται, οι ευγνώμονες φιλοπάτριδες κάτοικοι του Κολοκουρίου, τη υποδείξει ημών, ανήγειραν λίθινον μνημείον ενθυμίζον διά της επιγραφής αυτού την οφειλομένην υφ΄όλης της ύλης της περιφερείας αιώνιον ανάμνησιν των αειμνήστων τούτων ανδρών, προκαλέσαντες ούτω τον δίκαιον έπαινον πάντων των κατοίκων της επαρχίας ταύτης και παντός εκείθεν διερχομένου» (Παρθενίου Επισκόπου Κίτρους, 1918, ανατύπωση).
Κυριακή 11 Μαΐου 2025. Ο Σβορώνος σημαιοστολίζεται. Μία μαθήτρια του Δημοτικού σχολείου του Κολοκουρίου, θυμάται ότι πάλι Μάιος ήταν… Η «τελετή» της μετονομασίας του Κουλουκουρίου σε Σβορώνο, τον Μάιο του 1954, βρήκε την άριστη μαθήτρια της Έκτης τάξης, Μαρίκα Χατζημπάρμπα (σήμερα κυρία Μαρίκα Τατόλα και μητέρα μου) στο νεότευκτο Δημοτικό Σχολείο του συνοικισμού που άλλαζε όνομα. Θυμάται καλά, όταν ο Διευθυντής του Σχολείου και δάσκαλός της Κλεάνθης Νάστος της ανακοίνωσε ότι ο βασιλιάς της Ελλάδας Παύλος, διερχόμενος, θα σταματήσει στο Κουλουκούρι που πλέον μετονομάζεται σε Σβορώνο και ότι θα είναι εκείνη που θα τον προσφωνήσει. Θυμάται καλά τους συγχωριανούς, τον δάσκαλό της, τα παιδιά μπρος στο καινούριο σχολείο τους στον δημόσιο δρόμο να υποδέχονται τον βασιλιά που έφτασε σε στρατιωτικό τζιπ. Θυμάται σαν να είναι σήμερα και τα λόγια με τα οποία τον προσφώνησε εκείνον τον Μάιο του 1954 που το χωριό της Κολοκούρι πλέον θα ονομαζόταν Σβορώνος: «Εκ μέρους του Δημοτικού Σχολείου, σας προσφέρω λίγα λουλούδια από τα αιματοβαμμένα χώματα όπου έπεσε ηρωικώς μαχόμενος την 15η Οκτωβρίου 1912 ο αείμνηστος συνταγματάρχης Δημήτριος Σβορώνος, προς τιμή του οποίου ονομάστηκε ο μικρός αυτός συνοικισμός, συνοικισμός Σβορώνου».
Κυριακή 11 Μαΐου 2025. Οι σύγχρονοι κάτοικοι του Σβορώνου, δημότες του Δήμου Κατερίνης, υπό την επαινετή πρωτοβουλία και μέριμνα του Προέδρου και των μελών του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου ο ΣΒΟΡΩΝΟΣ, με την υποστήριξη του Δήμου Κατερίνης και της Ιεράς Μητρόπολης Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος και τη δωρεά του συντοπίτη μας στη μνήμη του πατέρα του, σε πείσμα των καιρών, ανανεώνουμε σήμερα με την τελετή των αποκαλυπτηρίων της προτομής του ήρωα Δημητρίου Σβορώνου, την απόδοση τιμής και ευγνωμοσύνης. Τιμούμε τη μνήμη του συνταγματάρχη Δημήτριου Σβορώνου και όλων όσοι αγωνίστηκαν για την ελευθερία, την ανεξαρτησία και την αξιοπρέπειά μας.
Ας είναι αυτή η στιγμή μια υπόσχεση όλων μας ότι η θυσία του τιμώμενου ήρωα συνταγματάρχη Δημητρίου Σβορώνου, από τα Σβορωνάτα Κεφαλλονιάς, που έπεσε μαχόμενος για την ελευθερία σ΄ αυτή τη γωνιά της μακεδονικής γης, δεν θα ξεχαστεί ποτέ και η μορφή του από σήμερα στο κέντρο του Σβορώνου θα μας υπενθυμίζει ότι η ελευθερία δεν χαρίζεται, αλλά κατακτιέται «με αρετήν και τόλμη».
Δρ Βαΐα Αγγέλη
Επόπτρια Ποιότητας Β/θμιας Εκπ/σης Πιερίας
Σύμβουλος Εκπ/σης Φιλολόγων Πιερίας
