Στις 19 Μαΐου 1919, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ο Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου και δρομολόγησε τη δεύτερη και σκληρότερη φάση της Γενοκτονίας των Ποντιακού Ελληνισμού, που έγινε στο πλαίσιο του Απελευθερωτικού Αγώνα των Τούρκων κατά των Δυτικών (Αγγλογάλλων, Ιταλών, Ελλήνων), που κατείχαν εδάφη της Μικράς Ασίας.
Από 200.000 έως 350.000 είναι οι Ελληνoπόντιοι, που εξολοθρεύτηκαν από τους Νεότουρκους κατά την περίοδο 1916-1923, σ’ ένα σύνολο 750.000 περίπου.
Η περίοδος που ακολούθησε μετά τα τραγικά γεγονότα σημάδεψε τους ανθρώπους που ξεριζώθηκαν είτε βρέθηκαν με την ανταλλαγή που συμφωνήθηκε μεταξύ του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Κεμάλ Ατατούρκ στην Ελλάδα, είτε στην κοντινή Ρωσία.
Η προσαρμογή υπήρξε τραυματική και ενέπνευσε τη λαϊκή μούσα.
«Την πατρίδαμ’ έχασα, έκλαψα και πόνεσα. Λύουμαι κι αροθυμώ, ν’ ανασπάλω κι επορώ» λέει ένα ποντιακό τραγούδι
και σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει
«Την πατρίδα μου έχασα, έκλαψα και πόνεσα. Κλαίω και νοσταλγώ, να ξεχάσω δεν μπορώ».
Μετά από 100 χρόνια θα περίμενε κανείς η λησμονιά να καλύψει τον πόνο και ο χρόνος να θάψει τις αναμνήσεις. Κατά ένα παράξενο τρόπο τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει.
Η νοσταλγία για τις πατρίδες του Πόντου δεν σβήνει και η 4η γενιά εμβαπτίζεται σ’ αυτή την αγάπη.
Ο Κώστας Παπουτσίδης είναι πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Πιερίας για πολλά χρόνια.
Και εκφράζει απόλυτα αυτό που λένε οι Πόντιοι από την 1η μέχρι την 4η γενιά : ν’ ανασπάλω κι επορώ. Μια συνομιλία μαζί του είναι πάντα ενδιαφέρουσα.
Ο Κώστας Φωτιάδης μιλώντας πριν λίγες μέρες σε εκδήλωση για τα 100 χρόνια της Μικρασιατικής καταστροφής είπε πως αυτή η πληγή δεν έχει κλείσει. Το στίγμα του προσφυγικού τραύματος μας ακολουθεί. Πώς βιώνεται αυτό από την 4η γενιά πλέον;
Η συμπλήρωση της εκατονταετηρίδας από τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922-2022) προσφέρει την ανεπανάληπτη ευκαιρία του εθνικού αναστοχασμού γύρω από τη μεγαλύτερη καταστροφή που υπέστη ο Ελληνισμός. Καθώς το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας είχε συνθλιβεί και θαφτεί οριστικά στα χαλάσματα της Σμύρνης, η προσφυγοποίηση σχεδόν ενάμιση εκατομμυρίου ανθρώπων από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη δημιούργησε μία κολοσσιαία ανθρωπιστική συμφορά που επισφραγίστηκε από την υποχρεωτικότητα της Ανταλλαγής των Πληθυσμών με τη Συνθήκη της Λωζάνης.
Συμφωνώ απόλυτα με τον Καθηγητή Ιστορίας και φίλο Κώστα Φωτιάδη ότι η πληγή δεν έχει κλείσει και δεν πρόκειται να κλείσει εάν η γείτονα χώρα δεν αναγνωρίσει και δεν ζητήσει ειλικρινή συγνώμη για τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Νεότουρκοι τα έτη 1914-1923 στον Ποντιακό Ελληνισμό και στον Ελληνισμό της καθ΄ ημάς ανατολής. Αξίζει να αναφέρω ότι ο Κώστας Φωτιάδης έχει προσφέρει τα μέγιστα στην ανάδειξη και στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της γενοκτονίας που υπέστη ο Ποντιακός Ελληνισμός μέσα από την πολυετή και επίπονη έρευνα που έχει κάνει.
Η τέταρτη γενιά και ιδιαίτερα όσοι είναι κοντά στους συλλόγους, θεωρώ ότι είναι ευαισθητοποιημένοι γνωρίζουν την ιστορία και τον πολιτισμό μας και συμμετέχουν ενεργά στην συλλογική προσπάθεια διεκδίκησης της διεθνοποίησης της γενοκτονίας. Σε αυτό έχουν συμβάλει κυρίαρχα οι πολιτιστικοί σύλλογοι, που τους έχουν κάνει κοινωνούς της ιερής υποχρέωσης που έχουμε απέναντι στους άθαφτους νεκρούς μας που εκατό χρόνια μετά ζητούν δικαίωση.
Το ρίζωμα, που εκκινεί από τον τόπο της καταγωγής , ρίζαμ με προσφωνούσε η γιαγιά μου, αποτελεί την πιο σπουδαία και παραγνωρισμένη ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής, είπε η Σιμόν Βέιλ. Τον κουβαλάμε ακόμη τον τόπο καταγωγής μας οι πρόσφυγες;
Κάποιοι αναρωτιούνται ¨πως γίνετε να νοσταλγείς κάτι που δεν έχεις ζήσει και να αροθυμάς κάτι που δεν έχεις δει¨. Και όμως η δεύτερη, τρίτη και τέταρτη γενιά ζουν και βιώνουν την καταγωγή τους μέσα από τις αφηγήσεις τις μαρτυρίες, τα τραγούδια μας, τους χορούς μας αλλά και την γνώση τους γύρω από την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Αδιαμφησβήτητα πιστεύω πως ναι τον κουβαλάμε τον τόπο καταγωγής μας και θα συνεχίσουμε και στο μέλλον έχοντας ως γνώμονα ότι ¨λαός που ξεχνάει το παρελθόν του δεν μπορεί να έχει μέλλον και η ιστορία έρχεται η στιγμή που τον εκδικείται¨.
Η εμφάνιση ποντιακού χορευτικού συγκροτήματος στα εγκαίνια του γηπέδου της ΑΕΚ παραξένεψε τους Τούρκους. Τι θέλουν τώρα να οικειοποιηθούν και την πολιτιστική μας παράδοση;
Δεν με εκπλήσσει καθόλου. Άλλωστε αυτό είναι αποτέλεσμα μιας συστηματικής προπαγάνδας που κάνει η Τουρκία εδώ και δεκαετίες να παρουσιάζει ως δικό της, τον πολιτισμό και την παράδοση αλλά και ευρύτερα τα θαυμαστά επιτεύγματα που δημιούργησε ο προσφυγικός Ελληνισμός επί αιώνες στις πατρογονικές τους εστίες.
Υπάρχουν όμως και διαφορετικές φωνές. Όπως αυτή του Δημάρχου της Σμύρνης που είπε ότι οι τότε κυβερνήτες ποτέ δεν σκέφτηκαν τη νεολαία, τις γυναίκες, τα παιδιά, το μέλλον. Έβαλαν φωτιά σε ένα ολόκληρο έθνος μόνο και μόνο για να προστατεύσουν τα ανάκτορά τους. Μπορεί οι φωνές αυτές να ακουστούν και να αλλάξουν τη σημερινή Τουρκία;
Είναι γνωστό ότι στην Τουρκία η ελευθερία του λόγου όχι μόνο δεν υπάρχει αλλά και τιμωρείτε. Πεποίθησή μου είναι, ότι δεν είναι μόνον απόψεις του Δημάρχου Σμύρνης, οι συγκεκριμένες απόψεις αλλά κι ενός μεγάλου αριθμού των διανοουμένων της γείτονος χώρας και βέβαια και μιας μεγάλης μερίδας απλών ανθρώπων. Πιστεύω ότι όσο θα αυξάνονται αυτές οι φωνές κάποια στιγμή θα έρθει ο εκδημοκρατισμός και τότε σίγουρα τα πράγματα θα αλλάξουν και η Τουρκία θα αναγκαστεί να έρθει αντιμέτωπη με την αλήθεια της ιστορίας.
Κύτταρα πολιτισμού ονομάζει τους συλλόγους προσφύγων ο Ηλίας Βενέζης . Ο Σύλλογος της Ένωσης Ποντίων Πιερίας αυτό το σκοπό επιτελεί. Είναι ο θεματοφύλακας της ποντιακής παράδοσης. Ποιο όμως είναι το μέλλον αυτών των κυττάρων;
Δράττομαι της ευκαιρίας να αναφέρω ότι η ΕΝΩΣΗ ΠΟΝΤΙΩΝ ΠΙΕΡΙΑΣ ένας από τους παλαιότερους και ιστορικότερους συλλόγους της Ελλάδας, που έχω την τιμή να υπηρετώ από την θέση του Προέδρου, συμπληρώνει φέτος ενενήντα χρόνια διαρκούς και αδιάλειπτης προσφοράς και συμβολής στην επίκληση της εθνικής μας συνέχειας και μνήμης․
Η Ένωση μας εκφραστής του αέναου ποντιακού πλούτου, των ηθών και εθίμων, των αιώνιων δημιουργημάτων, της ευαισθησίας και σκέψης αλλά και των παραδόσεων του ακριτικού Ελληνισμού με καμάρι και περισσή περηφάνεια γιορτάζει την επί εννιά δεκαετίες καρποφόρα συμβολή στο πολιτιστικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του τόπου μας.
Πίστευα και συνεχίζω να πιστεύω ότι, στους πολιτιστικούς συλλόγους παράγετε ο πραγματικός πολιτισμός, και είναι αυτοί που διατηρούν, διαφυλάττουν, αλλά και προβάλουν, μεταλαμπαδεύοντας στην νέα γενιά όλο αυτόν τον ιστορικό και πολιτισμικό πλούτο των Αλησμόνητων Πατρίδων.
Οι Έλληνες περισσότερο από ποτέ, 100 χρόνια μετά, ασχολούνται με την ιστορία τους, μάλλον επειδή έγινε επιτέλους αντιληπτό, ότι η ιστορία της εποχής εκείνης και όλα τα γεγονότα, αφορούν όλους τους Έλληνες κι όχι μόνον τους Ποντιακής, Μικρασιάτικης ή θρακιώτικης καταγωγής. Ως εκ τούτου θεωρώ ότι οι σύλλογοι έχουν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν στο μέλλον και θα ¨ανθίσουν¨ ακόμα περισσότερο, όσο φυσικά ο κόσμος θα αντιλαμβάνεται τις πολύτιμες αξίες που πρεσβεύουν και υπηρετούν.
Τι στην κιβωτό της Ένωσης Ποντίων προκαλεί τη μεγαλύτερη συγκίνηση; Ποιο από τα αντικείμενα που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες του 1922 είναι αυτό που συγκεντρώνει τα περισσότερα βλέμματα;
Η Ένωση Ποντίων Πιερίας έχει την τιμή αλλά και την ευθύνη να διαφυλάττει στο λαογραφικό της μουσείο, μοναδικό στην πόλη, 700 και πλέον κειμήλια φερμένα από τον Αλησμόνητο Πόντο όπου μέλη και φίλοι του συλλόγου από όλη την Πιερία δωρίσανε με περισσή αγάπη. Μετά και από τις συντηρήσεις που έχουν γίνει τα προηγούμενα χρόνια σε αρκετά κειμήλια, η προσπάθεια μας είναι να το ανασυστήσουμε προβάλλοντας το με σύγχρονα μέσα και παραδίδοντας όλη αυτήν την ¨ζώσα¨ πολιτιστική κληρονομιά στις επόμενες γενιές. Σε αυτή την προσπάθεια θεωρούμε επιβεβλημένη την στήριξη των τοπικών και πολιτειακών θεσμών. Ο αγώνας είναι δύσκολος αλλά παράλληλα και δημιουργικός.
Το κάθε ένα κειμήλιο έχει την δική πολιτιστική αλλά και συναισθηματική αξία. Πολλοί είναι αυτοί που θαυμάζουν, την τέχνη που χρησιμοποιούσαν σε υφαντά, στα μοναδικά χαλιά, στις αυθεντικές φορεσιές, στις σπάνιες φωτογραφίες, στα βιβλία, στα αγροτικά εργαλεία κ.α. Αυτό που συγκινεί ανάμεσα σε πολλά άλλα θεωρώ είναι η χειροποίητη περίτεχνη βρεφική κούνια το λεγόμενο ¨κουνίν¨, η πρώτη ¨φωλιά¨ της ζωής.
Ποια κατά τη γνώμη σας πρέπει να είναι η σύγχρονη διαχείριση του θέματος της ιστορικής μνήμης;
Κατ΄ αρχήν προέχει η γνώση της ιστορίας και στη συνέχεια η διατήρηση της ιστορικής μνήμης, η ανάδειξη της και η μετάδοση της με όλα τα σύγχρονα μέσα στις επόμενες γενιές, όχι προς καλλιέργεια μίσους, αλλά γιατί, μόνον αν την κρατάμε ζωντανή την ιστορική μνήμη, μόνον έτσι γίνεται πείρα, γίνεται βίωμα, γίνεται δίδαγμα, προς αποφυγή κυρίως διάπραξης άλλων γενοκτονιών.
Ποια παρακαταθήκη πρέπει να αφήσουμε στην 4η γενιά των προσφύγων για το μέλλον;
Πιστεύω ακράδαντα ότι η δύναμη του Ποντιακού και όλου του προσφυγικού Ελληνισμού εδράζεται στην άσβεστη φλόγα για τη διατήρηση των παραδόσεων, των ηθών, των εθίμων και της γλώσσας μας και ότι χωρίς τη συμβολή της νεολαίας σε αυτήν την προσπάθεια, τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί.
Η νεολαία αποτελεί ζωτικό και δυναμικό κομμάτι της σύγχρονης κοινωνίας και ταυτόχρονα είναι θεματοφύλακας της παρακαταθήκης των αξιών και του θαυμαστού πολιτισμού των Αλύτρωτων Πατρίδων. Χρέος όλων εμάς των μεγαλύτερων είναι να ενδυναμώσουμε με κάθε μέσο και κίνητρο αυτήν την προσπάθεια, και ελπίζω η δική μας 3η γενιά, που αποφασιστικά και με δύναμη ψυχής συνεχίζουμε τον αγώνα που είχαν αρχίσει οι προηγούμενες γενιές, κατά της Λήθης, ότι θα γίνουμε παράδειγμα και θα συνεχίσουν δριμύτερα, με περισσότερες μάλιστα γνώσεις και με πιο σύγχρονα μέσα.
Κοινή στάση και θέση όλων μας: ΔΕ ΛΗΣΜΟΝΩ!
Σας ευχαριστώ.
Μάρω Κορομήλη
