Έτσι λοιπόν ο Πλαταμώνας, που επανερχόταν συχνά ως τοπόσημο των γραπτών του, αποκτούσε στα μάτια μας και μια πνευματικότερη διάσταση: δεν ήταν δηλαδή απλώς ταυτισμένος με την παραδοσιακή τουριστική βιομηχανία της περιοχής.
Πραεία μορφή, που θα έλεγε και ο Παπαδιαμάντης, προσηνής, όχι ξερόλας, ανοιχτός στο διάλογο, άκουγε με προσοχή και σοβαρότητα τους συνομιλητές του. Ανάμεσα στα βιβλία του θεωρείται θεμελιώδες το «Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα 1830-1909: ιδεολογία του μεταπρατικού χώρου» (β’ έκδοση Αθήνα 1974) και «Θεσσαλονίκη. Τομή της μεταπρατικής πόλης». Στη βασική βιβλιογραφία της κοινωνικής ιστορίας υπάρχουν τα «Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης: η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα» (Θεσσαλονίκη 1979). Πέρα από την ιστορική μελέτη (πόσοι γνωρίζουν ότι ο Μοσκώφ ήταν από τους πρώτους που μελέτησαν τους μισθούς κατά τον 19ο αιώνα), ασχολήθηκε με το δοκίμιο (Η Πράξη και η Σιωπή, Λαϊκισμός και Πρωτοπορία), τη λογοτεχνική κριτική (για τον κοινωνικό χαρακτήρα της ποίησης της Θεσσαλονίκης).
Έγραψε ρωμαλέα και θερμά ποιήματα:
[…] κόρες παχιές στο χρώμα τού αλάβαστρου,
Πόντιοι της Κατερίνης,
καπεταναίοι του Ολύμπου, χλωροί στα τρεις χιλιάδες
επτακόσια τους. Κωστής Μοσκώφ
«Αν η μοίρα του τον ευνοούσε, ποίηση και μόνον ποίηση θα έγραφε παρακάτω» έγραψε ο Κοροβίνης. Τα ποιητικά του θέματα κινούνται ανάμεσα στην ιστορία και τον έρωτα κυρίως, με επιρροές από ποιητικά αναστήματα που θαύμαζε και μελετούσε: Καβάφη, Πάουντ, Κουασίμοντο, Εβραίους και Άραβες ποιητές (αραβική και εβραϊκή ποίηση είχε μεταφράσει και ίδιος [1993 και 1997 αντίστοιχα]).
Εκτός από το πολύτιμο συγγραφικό έργο είχε ενεργό συμμετοχή στη διαχείριση των κοινών της γενέτειράς του, ενώ πρόσφερε εξαιρετικές υπηρεσίες ως μορφωτικός ακόλουθος της πρεσβείας της χώρας μας στην Αίγυπτο και συντονιστής Μέσης Ανατολής—προέβαλε με συνέδρια και μεταφράσεις τον Καβάφη, έκανε γνωστό στο αραβικό κοινό το έργο του όπως και το έργο πολλών άλλων Ελλήνων συγγραφέων (Σολωμός, Σεφέρης, Ρίτσος, Τσίρκας). Στο Κάιρο τυπώθηκαν από το 1991 έως το 1997 επτά τόμοι με τα πρακτικά των συμποσίων ενώ ο ίδιος οργάνωσε μια σειρά αρχαιολογικά συμπόσια που στόχευαν να διερευνήσουν την παρουσία ελληνικών αρχαιολογικών μνημείων όχι μόνο στην Αίγυπτο, αλλά και στην αραβική χερσόνησο, στα ίχνη των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Ο Κωστής Μοσκώφ «ήταν τέκνο της διαπολιτισμικής και κοσμοπολίτικης Θεσσαλονίκης, λατρεμένο παιδί της μπουρζουαζίας αλλά σημαίνων δραπέτης απ’ αυτήν, με πάθος για τους προλεταριακούς αγώνες, γόνος Πόντιων καπνεμπόρων απ’ την Ορντού και εγγονός του κορυφαίου αρχιτέκτονα κόμητος Αριγκόνι, χαϊδεμένος των σαλονίσιων τανγκό μα λάτρης των διονυσιακών ζεϊμπέκικων, ιδιότυπα μαρξιστής και ιδιότροπα βυζαντινός και ορθόδοξος, συνάμα δυτικοθρεμμένος και Ευρωπαίος –όμως Έλληνας και ελληνικός, βαθιά και ουσιαστικά ελληνικός–» θα συμπληρώσει ο Θωμάς Κοροβίνης.
Τέτοιος εκφραστής ενός γνήσιου, ιθαγενούς και ταυτόχρονα οικουμενικού πολιτισμού ήταν ο Κωστής Μοσκώφ. Λόγιος και λαϊκός συνάμα, εμμένων στο μανικό του έρωτα για τον Άλλον (τον διαφορετικό, τον αλλόγλωσσο, τον πολιτισμικά ξένο στη δική μας παράδοση), εντός και εκτός συνόρων, αταλάντευτος διεκδικητής του ωραίου. Γι’ αυτό και δεν ταίριαζε τόσο στα αμήχανα καλούπια των ατομοκεντρικών ξύλινων ιδεολογιών όσο και της θρησκόληπτης μερίδας της Εκκλησίας. Γιατί επιχείρησε στην νεοελληνική παράδοση τη συνάντηση του μαρξισμού με την ορθοδοξία—με μια λογική που παρέπεμπε στη λατινοαμερικανική θεολογία της απελευθέρωσης.
«Στην Ορθοδοξία», γράφει ο Κωστής Μοσκώφ «η μόνη αμαρτία είναι η αμαρτία της μη αγάπης—η μοναξιά που προκαλεί όχι κάποια ηθική παράβαση, αλλά η χλιαρότης μπρος στο σώμα του Άλλου, η ατολμία τού να γίνομαι ο Άλλος, οι ψυχές που δεν πεινούν και δε διψούν για τον Άλλο, τόσο ώστε να καταλύσουν τη μοναξιά τους…». (Η Πράξη και η Σιωπή, Καστανιώτης, Αθήνα 1983, σ. 183). «Γι’ αυτό και είναι ‘μακάριος όστις τοιούτον προς Θεόν εκτήσατο έρωτα οίον μανικός εραστής προς την εαυτού ερωμένη’ όπως λέει και ο Ιωάννης της Κλίμακος. Έτσι, ‘η Ορθοδοξία, είναι για τους εραστές της … ένα τραγούδι ερωτικό’». (Η Πράξη και η Σιωπή, Καστανιώτης, Αθήνα 1983, σ. 182).
Η παράσταση «Η σάρκα σου όλη» στηρίζεται στο ομότιτλο βιβλίο του (Εξάντας 1998), στην ουσία σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών, όπου συμπυκνώνεται το σύνολο της ζωής και της δράσης του Κωστή Μοσκώφ (ιστορία, λογοτεχνία, Ανατολή και Δύση, η ανατρεπτική παράδοση, οι Εσσέροι, οι μπολσεβίκοι, η γεωγραφία, η ανθρωπολογία του, ο αγώνας του και η έγνοια του «για τον εξανθρωπισμό του λαού»). Παράλληλα, το κείμενο «Η ποίηση Πράξη καιρών λυπημένων ή μονόλογος του Κωστή Μοσκώφ λίγο πριν την αθανασία» προσπάθησε (στηριγμένο και σε παρένθετα ποιήματα του Κωστή) να συνομιλήσει με το πνεύμα τόσο του τοποφιλικού ποιητικού λόγου του Μοσκώφ όσο και με εκείνο του λάτρη της παραδεδομένης ιστορικής κληρονομιάς…
ΥΓ. Το κείμενο διαβάστηκε στο θερμό και πολυπληθές κοινό της ωραίας παράστασης που σκηνοθέτησε ο Χάρης Αμανατίδης «Η σάρκα σου όλη. Ενθύμιον Κωστή Μοσκώφ» στο Κάστρο του Πλαταμώνα (ΟΡΦΕΟ, 12 Αυγούστου 2024).
