Σε ένα, ανέκδοτο ακόμα, εκτενές δοκίμιο (Κατερίνη: ιστορικοί και τοπογραφικοί προβληματισμοί) του πολυμαθέστατου αρχαιολόγου Βαγγέλη Παπαθανασίου κατατίθεται πλούσιο υλικό σχετικά με την πόλη—η βιβλιογραφία ξεκινά από τις πρώτες αναφορές και φτάνει μέχρι τον 21ο αιώνα. Στο σημερινό κείμενό του που αποσπάσαμε από την παραπάνω μελέτη ο Παπαθανασίου εξετάζει ένα οθωμανικό κατάστιχο του 1455/56 στο οποίο καταγράφονται χωριά της Πιερίας αλλά η Κατερίνη δεν αναφέρεται ή δεν υπάρχει. Επιπλέον, στην αφήγηση του Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο (10. Αυγ. 1470) επίσης δεν αναφέρεται η Κατερίνη, που σημαίνει είτε ότι δεν υφίστατο (ή έχει εγκαταλειφθεί), είτε ότι δεν συνιστούσε αξιομνημόνευτο οικισμό (μάλλον το πρώτο).
Αντώνης Κάλφας
Στα 2001 δημοσιεύεται στην Άγκυρα, από τους μακαρίτες πλεόν τούρκους οθωμανολόγους: Μelek Delilbasi και Μuzaffer Arikan, το κατάστιχο απογραφής του σαντζακίου των Τρικάλων, του έτους 1454/55, μια εξαιρετικά σημαντική πηγή για την ιστορία και της Πιερικής γης, η οποία όμως απαιτείται να επαναδημοσιευθεί (Melek Delilbasi – Muzaffer Arikan, Hicri 859 tarihli. Sureti defteri sancaki Tirhala, Ι, Ankara: Türk Tarih Kurumu. 2001).
Στο κατάστιχο αυτό περιλαμβάνονται τα εξής χωριά της σημερινής βόρεια και κεντρικής Πιερίας, της περιοχής των Πιερίων Ορέων, και της σημερινής λοφώδους Πιερίας (βόρεια από το Ξηροκάμπι), εξ όσων μπορώ να διακρίνω, ή να ταυτίσω:
Κολυνδρός (Gölündür), Girajdani (αταύτιστο), Μυλοβός (Milova, Μεγάλη Γέφυρα), Λόντζιανη (Loncana, δηλαδή τα Παλιάμπελα), Kaznisi (αταύτιστο), Λιμπάνοβο (Libanova, Αιγίνιο), Κουμαριά (Kormara, ο εγκαταλελειμμένος οικισμός της Παλαιοκουμαριάς), Καστανιά (Kastaniya), Ράδιανη (Rekdani, Ρυάκια), Μόρτζιανη (Morçan, το σημ. Παλιομέτοχο), Τόχοβα (Tihova, Τρίλοφος), Νέστανη (Niștani), Παληονέστανη (Palya Nistani, Παλιόστανη), Αρωνάς (Aroni), Πέτρα (Petra), Λόκοβη (αναφερόμενη ως Ravtani ve Lokva, δηλ. «Λόκοβη και Ράφτανη/ -οι», η σημ. Πέτρα), Αγιοδημήτρης (Αyo Dimitri, δερβένι), Κεραμίδι (Kiramidi), Βισινίκος (Vesniko, εγκαταλελειμμένο χωριό), Λιάσκοβα (Laskova, η Παλαιόχωρα/Παληοκκλήσι, δηλαδή, Λόφου), Αντριανός (Andrano), Κοντουριώτισσα (Konduryotisa), Ίσβορος (Izbros), Παβρήσι/Παυρήσι (Pavrisi, Μαλαθριά), Παβροσόπορος/Παυροσόπορος (Pavrosoporo, αταύτιστο, αλλά πιθανώς σχετιζόμενο με το Παυβρήσι και κείμενο κάπου κοντά σε αυτό).
Προσθετέο στην περιοχή της Επισκοπής Πέτρας το χωριό Σπαρμός (Isparmo). Φαίνεται, λοιπόν, πώς πριν τα 1455 ο Άγιος Νικόλαος, αλλά και η Παλαιόχωρα, έχουν εγκαταλειφθεί, προφανώς ως αποτέλεσμα της τουρκικής προέλασης από το δ΄ τέταρτο του 14ου αιώνα και εξής, η δε Ρητίνη, στην σημερινή της θέση, δεν έχει ακόμη ιδρυθεί.
Η Κατερίνη στα 1454/55 δεν αναφέρεται και πιθανόν δεν υπάρχει.
Στην αφήγηση του Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο (10. Αυγ. 1470) δεν αναφέρεται η Κατερίνη
Στα 2019, εκδόθηκε στην Άγκυρα και στο Πανεπιστήμιο Hacettepe, Τουρκίας, η μεταπτυχιακή εργασία της Ευτυχίας-Μαρίας Σταμούλη, με τίτλο:
«Μια ιστορική πηγή του 15ου αιώνα για την περιοχή της Θεσσαλίας: Το συνοπτικό κατάστιχο του σαντζακίου των Τρικάλων, χρονολογούμενο από Εγείρας στα 871, από Χριστού στα 1466-67»
Αναζητώντας το όνομα Ρεντίνα, Ρετίνιανη, ή Άγιος Νικόλαος, στο κατάστιχο αυτό, διαπιστώνουμε ότι αυτό δεν αναφέρεται ούτε στον ναχιγί Κülündür, δηλαδή τον του Κολυνδρού, όπου αναφέρονται είκοσι (20) χωριά, εκ των οποίων τα εξής δεκατρία αναγνωρίσιμα, τουλάχιστον εκ μέρους μου: Κεραμίδι (Κiramid), Αρωνάς (Taruna), Αγιοδημήτρης (Ayo Dimitri), Ράδιανη (Radani, σημ. Ρυάκια), Kαστανιά (Katmaniyye), Παληοκουμαριά (Kormara, παλαιοχώριον, βορείως-βορειοδυτικώς της Καστανιάς), Τόχοβα (Tenhova, σημ. Τρίλοφος, ή Παλιονέλληνη), Νέστανη (Niștani, σημ. Μικρή Μηλιά), Παληονέστανη (Palya Teştani, σημ. Παλαιόστανη), Μορτζάνη (Morçani, παλαιοχώριον, δυτικώς Τριλόφου), Λόντζιανη (Loncana, σημ. Παλιάμπελα Κολυνδρού), Λιμπάνοβο (Lepanova, σημ. Αιγίνιο), Topolinça (σημ. Παληοκαταχάς;), ούτε στον ναχιγιέ Alasonya, δηλαδή τον της Ελασσώνος, όπου τα αφορώντα ευρύτερα την Πιερία χωριά είναι έντεκα, τα εξής:
Ayo Dimitri (σημ. Άγιος Δημήτριος), Petra (Πέτρα, το γνωστό ως Κάστρο της Πέτρας), Ravtani, ή αλλοιώς και Lokova (η σημ. Πέτρα, παλαιά: Λόκοβη), Vesniko (το παλαιοχώριο Βισινίκος, νοτίως του Λόφου και δυτικώς Λιασκόβου), Kunduryotisa και Konduryotisa (Κοντουριώτισσα), Aroni (Αρωνάς), Andrano (Αδριανός), Morona (Μόρνα, σημ. Σκοτεινά), Pavrosopolo (αταύτιστο, το Pavrosoporo του Η859), Ayo Nikola (είναι η σημ. Καρυά Ολύμπου), Livadi (Βλαχολίβαδο), και εν τέλει δεν αναφέρεται και στον ναχιγιέ P[a]latimana, δηλαδή τον του Πλαταμώνα, όπου καταγράφονται είκοσι πέντε (25) χωριά και ένας μεζράς (παλαιοχώρι), εκ των οποίων τα εξής δεκαoκτώ αναγνωρίσιμα, τουλάχιστον εκ μέρους μου και πάλι:
Καλαμίτσι (εγκαταλελειμμένος οικισμός κοντά στο Συκούριον), Κελλία (ή Λασποχώρι, το σημ. Ομόλιον), Κουντουριώτισσα (Κondoris, αρχικά: Κο[υ]ντούρης;), Αβαρνίτσα (χωριό χαμηλότερα από την Πούρλια), Ράψιανη (η σημ. Ραψάνη), Καρίτσα (του Τσάγεζι), Τοπόλιανη (παλαιοχώρι πλέον μεταξύ Λεπτοκαρυάς και Λιτοχώρου), Μαλαθριά, Λεφτοκαρυά, Διαβατός (Diyavata, σημερινή Αιγάνη), Κόκκινη Πέτρα (ή Κρανιά, Kokino Petra, ή Akrata [sic]), Λιτόχωρο, Βροντού (Virdişte), Λιάσκοβα (παλαιοχώρι πλέον, δυτικώς Κοντουριωτίσσης, στην θέση: Παληοκκλήσι), Πέτρα (στο Κάστρο της Πέτρας), Κρύα Βρύση (Μαλαθριά), Καταφύγι.
Η Κατερίνη δεν αναφέρεται κι εδώ και πιθανόν δεν υφίσταται ακόμη, ή ότι τυχόν παλαιότερος οικισμός με το όνομα αυτό έχει εγκαταλειφθεί.
Στην αφήγηση του Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο (10. Αυγ. 1470) δεν αναφέρεται η Κατερίνη, που σημαίνει είτε ότι δεν υφίστατο (ή έχει εγκαταλειφθεί), είτε ότι δεν συνιστούσε αξιομνημόνευτο οικισμό (μάλλον το πρῶτο).
Μικροϊστορικά του Αντώνη Κάλφα
