Στην αρχική του μορφή, στην ίδια περίπου θέση, ήταν ένα ταπεινότερο μνημείο τοποθετημένο σε μαρμάρινη βάση επί του χαλικοστρωμένου εδάφους του περιβάλλοντος χώρου. Πριν την ανάπλαση του πάρκου στα τέλη της δεκ. του ’90 η πρόσβαση σε αυτό γινόταν από την πύλη που βρισκόταν στη συμβολή των οδών 7ης Μεραρχίας και Μητροπόλεως. Σύμφωνα με τον Παρασκευά Καλπακτσόγλου η συγκεκριμένη πύλη, η οποία έκλεινε με «τρίφυλλη σιδερένια πόρτα», αποτελούσε την κύρια είσοδο στο περίκλειστο τότε πάρκο.
Για πολλά χρόνια αποτελούσε το μοναδικό μνημείο της πόλης και επίκεντρο των πάσης φύσεως εθνικών επετείων και τελετουργιών. Εκεί γίνονταν οι καταθέσεις στεφάνων πλαισιωμένες από τους παιάνες της φιλαρμονικής και τις σημαίες των σχολείων της πόλης. Η κατασκευή της Πλατείας Ηρώων με την τοποθέτηση σε αυτήν του αγάλματος της Ελευθερίας μετατόπισε το κέντρο των εορτασμών αφήνοντας το «Ηρώο» στο περιθώριο της τελετουργικής ζωής της πόλης. Από το μνημείο της επώνυμης, χρονολογημένης θυσίας για την πατρίδα ή για την απώλεια του εθνικού οράματος της Μεγάλης Ιδέας, περνάμε στο μνημείο του ανώνυμου και άχρονου θριάμβου, του δικαιωμένου αγώνα που προσωποποιείται με την εξιδανικευμένη μορφή της νεαρής και σφριγηλής Ελευθερίας.
ΕΛΑΧΙΣΤΟΝ ΤΕΚΜΗΡΙΟΝ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΕΣΟΝΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-1922 ΗΡΩΙΚΑ ΤΕΚΝΑ ΤΗΣ
Από τη διατύπωση του αφιερωματικού κειμένου εύκολα τοποθετείται η χρονική περίοδος κατασκευής του μνημείου στα έτη μεταξύ 1923 και 1929. Η Κατερίνη υπήρξε κοινότητα μετά το 1922 και μέχρι το 1929 οπότε αναβαθμίστηκε σε Δήμο με τη γνωστή, «ρομαντική» μεθόδευση (πλαστογραφία θα το λέγαμε σήμερα, όπως και τότε βέβαια) που μας έχει εκμυστηρευθεί ο Σάββας Κανταρτζής. Στις ενεπίγραφες πλευρές του διακρίνονται τα ονόματα των «ηρωικώς πεσόντων τέκνων» της πόλης διαχωρισμένα σε «ΦΟΝΕΥΘΕΝΤΕΣ», «ΕΞΑΦΑΝΙΣΘΕΝΤΕΣ» και «ΘΑΝΟΝΤΕΣ».
Το μνημείο του πάρκου όμως, όπως κάθε μνημείο, δεν μνημονεύει μόνο αλλά σιωπά ταυτόχρονα. Ως «Ηρώο» μνημονεύει ηρωικές πράξεις και θυσίες σιωπώντας όμως για το τίμημα της θυσίας, το μακελειό και τις φρικαλεότητες του πεδίου της μάχης, τον ανθρώπινο πόνο ημών και των «άλλων», την κοινή μοίρα και των δύο πλευρών. Το μνημείο μεταφέρει «λογοκριμένες» πληροφορίες για το παρελθόν. Εξάλλου όπως λέει και ο Αντώνης Λιάκος «Η μνήμη δεν συνδέεται γνωσιακά με το παρελθόν, αλλά συγκινησιακά». (Λιάκος 2007, 276)
Τις τελευταίες δεκαετίες το μνημείο/ηρώο του πάρκου έχει υποστεί μια μεταμόρφωση τόσο ως προς τη μορφοποίηση του μνημείου σε σχέση με την αλλαγή της βάσης του όσο περισσότερο και ως προς τη ριζική αναδιαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Από ένα μνημείο απομονωμένο πίσω από τον ψηλό περίβολο και τη μεταλλική πόρτα εισόδου του παλιού πάρκου, μεταβλήθηκε σε ένα περίοπτο μνημείο, πάνω σε μια από τις πιο πολυσύχναστες διαδρομές της πόλης, στην κύρια πλευρά εισόδου του πανταχόθεν προσβάσιμου πλέον χώρου του πάρκου. Βρέθηκε ακόμη στο επίκεντρο της καινούργιας πλατείας που διαμορφώθηκε γύρω του και των καταστημάτων αναψυχής (καφέ) που ανέπτυξαν τα τραπεζοκαθίσματά τους στην περίμετρο του χώρου που αναδύθηκε μέσα από την ανάπλαση του πάρκου. Με τον τρόπο αυτό το μνημείο κέρδισε σε επισκεψιμότητα και θέαση αλλά έχασε σε «ιερότητα». Η άποψη της Rosalyn Deutsche ότι «ο δημόσιος χώρος στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής… καθορίζεται κάθε φορά από το κέρδος, μετατρέποντας ουσιαστικά το χώρο σε εμπόρευμα» θα δικαιωνόταν βλέποντας το ηρώο να μετατρέπεται σε vintage κεντρικό αρχιτεκτονικό στοιχείο ενός χώρου οικονομικής δραστηριότητας.
Από την άλλη το μνημείο έρχεται σε επαφή και αλληλεπιδρά με πλήθος μικρών και μεγάλων ανθρώπων που κινούνται ή παραμένουν στο χώρο, φωτογραφίζονται, διασκεδάζουν ή παίζουν γύρω του, αδιαφορώντας ή αγνοώντας συνήθως τη σοβαρότητα του νοήματος που ενέπνευσε την κατασκευή του. Οι σαρωτικές μεταβολές στο περιβάλλον του άλλαξαν τόσο τον τρόπο που οι κάτοικοι ερμηνεύουν τα νοήματα που κουβαλάει το μνημείο και χρησιμοποιούν το χώρο του, όσο και το «χαρακτήρα» του ίδιου του μνημείου που έχει πλέον αποκτήσει μια νέα μορφή οικειοποίησης από τους κατοίκους της πόλης.
Γιάννης Ποικιλίδης
Ερευνητής τοπικής ιστορίας
