Του Γιάννη Κορομήλη
Όπως πολλές φορές ειπώθηκε μέσω της στήλης, το κυρίαρχο ερώτημα που μας βασανίζει, όλους σχεδόν του Νεοέλληνες, είναι ένα: Πότε και πώς θα βγούμε από την κρίση και την εξαθλίωση. Και ως τότε μπορούμε και τι να ονειρευόμαστε; Προς το παρόν η αβεβαιότητα είναι πλήρης. Μπορεί να λεν διάφορα – και συνήθως αισιόδοξα- οι κυβερνώντες, όσοι όμως βλέπουν, χωρίς σκοπιμότητες και με καθαρά μάτια, την πραγματικότητα όλοι σχεδόν είναι απαισιόδοξοι για το ορατό τουλάχιστον μέλλον. Το είπε προ πολλών αιώνων ο Φιλόστρατος (τα ες τον Τυανέα, Απολλώνιον): «Θεοί μεν γαρ μελλόντων, ανθρώπων δε γιγνομένων, σοφοί δε προσιόντων αισθάνονται». Που θα πει, κατά ποιητική απόδοση του μεγάλου Κ. Καβάφη: « οι άνθρωποι γνωρίζουν τα γινόμενα./ Τα μέλλοντα γνωρίζουν οι θεοί./ Εκ των μελλόντων οι σοφοί τα προσερχόμενα/ αντιλαμβάνονται…»
Εμείς λοιπόν, οι συνηθισμένοι άνθρωποι, γνωρίζουμε τα παρόντα. Όσα δηλαδή γίνονται τώρα. Κι αυτά όχι όλα ούτε σωστά ή πάντα ούτε πλήρως. Οι σοφοί άνθρωποι ένα μικρό κομμάτι από τα μελλούμενα – που μόνο οι θεοί τα αισθάνονται όλα- τα «προσερχόμενα», τα «προσιόντα», κατά Φιλόστρατον. Αυτά δηλαδή που πλησιάζουν. Που δεν βρίσκονται μακριά σε βάθος χρόνου. Αλλά και τα «προσιόντα» κι αυτά έστω είναι κάτι για μας. Θα θέλαμε να τα ξέρουμε. Εκείνο που φοβίζει τους ανθρώπους είναι το παντελώς άγνωστο (παράδειγμα ο φόβος του θανάτου).
Ωστόσο υπάρχουν κάποιο άνθρωποι, οι επονομαζόμενοι μελλοντολόγοι ( όχι ασφαλώς αστρολόγοι, χαρτορίχτρες, καφετζούδες κι άλλοι πολλοί, παρόμοιοι τσαρλατάνοι) επιστήμονες (Α. Τοφλέρ, Ντ. Τσοπρα κ.α.) που υποστηρίζουν ότι « το μέλλον ανήκει στους σοφούς». Δηλ. οι σοφοί θα κυριαρχήσουν στο μέλλον. Εδώ γεννιέται το ερώτημα: Και ποιοι είναι οι σοφοί; Οι κατέχοντες τη σοφία, θα πει κανείς. Και τι είναι σοφία;
Η σοφία είναι μια λέξη, μια έννοια που επιδέχεται πολλούς ορισμούς. Σίγουρα πάντως είναι κάτι πολύ περισσότερο από την πληροφορία και τη γνώση. Ένας που ξέρει πολλά ή έχει μαζέψει πολλά πτυχία, ας πούμε, δεν είναι σοφός. Εγγράμματος είναι. Αλλά κάθε εγγράμματος δεν είναι σοφός. Συνήθως του λείπει η κατανόηση. Και γνωρίζω δεν σημαίνει, κατ΄ανάγκη κατανοώ… Θα μπορούσαμε, ενδεχομένως να πούμε γενικά πως η κλίμακα είναι : πληροφόρηση, γνώση, κατανόηση, σοφία. Αλλά χωρίς αξιώσεις ότι κι αυτή αποδίδει την αλήθεια. Παραδείγματα σε πολλά πεδία. Γενικά μιλώντας θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι σοφία είναι η δυνατότητα να συνδυάζεται μια κεκτημένη γνώση με την εμπειρία και την έμφυτη κατανόηση. Ότι είναι η φρόνιμη και λογική, εφαρμογή της γνώσης (της αυτογνωσίας συμπεριλαμβανομένης). Επίσης ότι σοφία είναι η σφαιρική κρίση και αντίληψη καταστάσεων και γεγονότων.
Στα ιερά κείμενα της Χριστιανοσύνης, όπως στη Βίβλο, η σοφία αναφέρεται ως μια από τις ιδιότητες του Θεού («ως εμεγαλύνθη τα έργα Σου Κύριε πάντα εν σοφία εποίησα» Ψαλμ. 104 στ.24). Πάνσοφος θεωρείται ο Θεός και συνεπώς ο κόσμος δημιουργήθηκε από το θεό με σοφία.
Στον βουδισμό, η σοφία αναφέρεται με την έννοια Σουνιάτα που σημαίνει γνώση. Πιστεύουν ότι, τα ορατά αντικείμενα δεν έχουν ύπαρξη και πρέπει να τα αντιληφθούν δια τη σοφίας. Στον ινδουισμό η σοφία ονομάζεται Βίντια και αποκτάται με τις ασκήσεις γιόγκα. Για τους χριστιανούς «αρχή σοφίας φόβος Κυρίου». Κατά τον Αντισθένη «αρχή σοφίας, ονομάτων επίσκεψις»…
Ο υποφαινόμενος είναι της άποψης πως η σοφία είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο να αποκτηθεί από τον άνθρωπο. Ανήκει περισσότερο στο χώρο του ιδανικού. Αυτού δηλαδή που μόνο να το πλησιάσουμε μπορούμε και ποτέ να το φτάσουμε. Κάτι ανάλογο δηλ. με την έννοια του ορίου στα Μαθηματικά. Ωστόσο οι άνθρωποι χαρακτηρίζουμε κάποιους ιδιαίτερα ευφυείς ανθρώπους «σοφούς». Κατ΄οικονομίαν, θα λέγαμε. Έτσι οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν τους επτά σοφούς τους. Σήμερα πολλοί μιλούν για τον σοφό Αϊνστάιν ή το «σοφό της Δανίας» τον Άσγκερ Γιόρν, και άλλους. Πιο κοντά στην αλήθεια θα ήταν: Ο μεγάλος καλλιτέχνης ή επιστήμονας ή ο φιλόσοφος (κατά περίπτωση).
Στο Χριστιανισμό το ιδανικό δεν είναι όπως στους αρχαίους προγόνους μας, η σοφία, αλλά η αγιότης. Βλέπουμε δηλαδή ότι οι δυο μεγάλες κληρονομιές ημών των σύγχρονων Ελλήνων, η Αρχαιοελληνική και η Βυζαντινή, έχουν και τις διαφορές τους. Τον σοφό της πρώτης τον «αντικαθιστά» ο Άγιος. Ο δεύτερος έχει αρκετά χαρακτηριστικά γνωρίσματα διαφορετικά – ακόμη και πέρα- από εκείνα του σοφού.
Συνεχίζεται
