Εκατό χρόνια από τη γέννηση του μείζονος φωτογράφου πατέρα του (και δραστήριου μέλους της τοπικής κοινωνίας) η φωτογραφία αποτυπώνει μια μικροϊστορική στιγμή.
Μικροϊστορικά του Αντώνη Κάλφα
Τι είναι όμως η μικροϊστορία;
Τα τελευταία χρόνια δίπλα στις κλασικές ιστορικές σπουδές αναδύθηκαν καινούριες θεματικές οι οποίες μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα την ιστορική ύλη: σχολή των Annales, κοινωνική ιστορία, «ιστορία από τα κάτω», ιστορία των πόλεων, μικροϊστορία και «αναβίωση της αφήγησης», ιστορία των γυναικών και του φύλου, πολιτισμική ιστορία, προφορική ιστορία, δημόσια ιστορία, η ιστορία στην εποχή της ψηφιοποίησης.
«Η δυνατότητα της μικροσκοπικής παρατήρησης να ανακαλύψει πράγματα, που πριν είχαν περάσει απαρατήρητα, αποτελεί το ενοποιητικό στοιχείο της μικροϊστορικής έρευνας».
Τα ιστοριογραφικά θέματα που μπορεί να αντιμετωπίσει η μικροϊστορία είναι ποικίλα, νομίζω όμως, γράφει η ιστορικός Μ. Χ. Χατζηιωάννου, «ότι η συνολική διαπραγμάτευση της μικρής γεωγραφικής μονάδας, οι ατομικές ιστορίες, η ιστορία μιας οικογένειας ή μιας κοινωνικής ομάδας αποτελούν τα καλύτερα παραδείγματα εφαρμογής της.
Και αυτό γιατί η ίδια η μικροανάλυση, καθώς και η χρήση διαφορετικών επιστημονικών συναρτήσεων, επιβάλλουν τη σμίκρυνση του αντικειμένου της παρατήρησης, χωρίς όμως να εμποδίζουν την αναγωγή του σε ένα ευρύτερο θέμα και όχι σε ένα αναλλοίωτο πρότυπο» (ΧΑΤΖΗΪΩΑΝΝΟΥ Μ. Χ. (1998). ΜΙΚΡΟΪΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ. Μνήμων, 20, 151–160. https://doi.org/10.12681/mnimon.670).
Η τοπική ιστορία, η μικροϊστορία της Κατερίνης για παράδειγμα, μπορεί να μελετηθεί σε πιο μικρά μεγέθη (πόλη, γειτονιές, οικογένειες, πρόσωπα, φωτογραφικά αρχεία, δημόσια μνημεία, εκδόσεις, εκκλησιαστικά κειμήλια κλπ.) και έτσι ο καθημερινός περιπατητής της πόλης δύναται να ανακαλύψει πτυχές και πλευρές της πόλης του εμβαθύνοντας τη σχέση του με το συλλογικό εμείς της ιστορικής διάρκειας.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της φωτογραφίας του Σάββα Τσιλιγγιρίδη.
Η φωτογραφία είναι του 1969/1970 όπως μας εξηγεί ο υπεύθυνος του αρχείου ΣΑΤΣΙ γραφίστας Σπύρος Τσιλιγκιρίδης και τραβήχτηκε από τον χώρο της πλατείας Ηρώων. Τα έμπροσθεν χώματα που διακρίνονται προέρχονται από τις εργασίες προκειμένου εκεί να τοποθετηθεί το γλυπτό του φωτογράφου όπου αναπαρίσταται η Ελευθερία. (Σήμερα, το εν λόγω γλυπτό τοποθετήθηκε στην κεντρική πλατεία της πόλης χωρίς να ρωτηθεί ο δημιουργός του.
Στις πολλές συζητήσεις μας, ο λαμπρός άνθρωπος και γλύπτης Καλεβράς υποστήριζε πως η κατασκευή αυτή στον αρχικό του χώρο είχε βρει την κατάλληλη περιβάλλουσα ατμόσφαιρα, ταιριαστή με τον όγκο και την δομή της κατασκευής και επιπροσθέτως είχε αγαπηθεί από τους Κατερινιώτες. Αν του είχε ζητηθεί η δημιουργία ενός νέου γλυπτού για τον κεντρικό χώρο της πλατείας Ελευθερίας θα είχε επιλέξει άλλη κατασκευή—μορφολογικά και αισθητικά).
Στην απογραφή του 1961, γράφει ο ιστορικός του ΑΠΘ Αλέξανδρος Δάγκας «Η κώμη Αικατερίνη [Κατερίνη] έφθασε από 6.540 κατοίκους το 1920 στους 29.166 το 1951, για να καταλήξει, το 1961, στο τέταρτο αστικό κέντρο της Μακεδονίας (μετά τη Θεσσαλονίκη, Καβάλα και Σέρρες) και δωδέκατο της Ελλάδας». Την ίδια χρονιά, από την συγχώνευση των ομάδων «Μέγας Αλέξανδρος» και «Όλυμπος» δημιουργείται η ποδοσφαιρική ομάδα του ΣΦΚ Πιερικού «με έμβλημα τον αναγεννώμενο εκ της τέφρας φοίνικα και χρώμα άσπρο και μαύρο». Πρώτος πρόεδρος ο Γεώργιος Καλέντζης και πρώτος πρόεδρος στην Α΄ Εθνική ο Θεόδωρος Χατζόγλου.
Ποιος ήταν ο Θεόδωρος Χατζόγλου και το καπνομάγαζο που δώρησε στον δήμο και ποια τα χαρακτηριστικά του κτηρίου;
Σε μελέτη της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων της περιφερειακής ενότητας Πιερίας (15.12.2015) διαβάζουμε:
«Το κτίριο «Χατζόγλειο Σχολείο» είναι ένα τετραώροφο κτίριο συνολικού εμβαδού 2.767 τμ , σε οικόπεδο 770 τμ, που βρίσκεται πολύ κοντά στο κέντρο της Κατερίνης (απόσταση 300 μέτρων) επί των οδών Ειρήνης και Εφέσου γωνία, αρ. 61 του Δήμου Κατερίνης, πολεοδομικής ενότητας Εθνικού Σταδίου.
Κατασκευάσθηκε αρχικά ως καπναποθήκη και συνεχόμενη οικία από τον καπνέμπορο Θεόδωρο Χατζόγλου, κάτοικο εν ζωή Κατερίνης, ο οποίος γεννημένος το 1915 στη Σαμψούντα του Πόντου από πατέρα που ασχολούνταν στην πατρίδα του με τα καπνά, έφθασε στην Ελλάδα με την οικογένειά του, πρώτα στην Καβάλα και μετά στην Κατερίνη και αφού σπούδασε την Ανωτάτη Εμπορική Αθηνών ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο […]
Μετά τον Ελληνοαλβανικό πόλεμο όπου πολέμησε ως Έφεδρος Αξιωματικός, επέστρεψε και με τις δικές του δυνάμεις έκτισε την οικία του και την αποθήκη καπνού, ενώ αγοράζοντας καπνά από όλη την περιφέρεια Κατερίνης, ανέπτυξε δυναμικά το καπνεμπόριο, δίνοντας δουλειά σε καπνοπαραγωγούς και καπνεργάτες της περιοχής. Συγχρόνως ασχολήθηκε ενεργώς με τα κοινά.
Σε ηλικία 64 ετών τον βρίσκει ο καρκίνος των πνευμόνων και σε 6 μήνες, στις 10 Ιουλίου 1979, έφυγε από τη ζωή, αφού πρώτα με την από 22 Μαϊου 1979 ιδιόγραφη διαθήκη του, κληροδότησε το ενιαίο ακίνητό του δηλαδή την καπναποθήκη του και την συνεχόμενη οικία του, στο Ελληνικό Δημόσιο για να γίνει σχολείο και να φέρει τ’ όνομά του.
Μετά την αποδοχή του κληροδοτήματος από το Δημόσιο το κτίριο παρέμεινε για πολύ χρόνο αναξιοποίητο και το 1999 περιήλθε στην ιδιοκτησία της ΝΑ Πιερίας η οποία μετά τη σχετική διαρρύθμιση του κτιρίου, εγκατέστησε σ’ αυτό το Κέντρο Λαϊκής Επιμόρφωσης Κατερίνης και το Κέντρο Νεότητας και Εργαστηρίων Θεάτρου και Κινηματογράφου.
Επίσης το κτίριο στέγασε το ΚΑΠΗ της πόλης που αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της Κατερίνης. Σήμερα το κτίριο είναι ιδιοκτησία της ΠΕ Πιερίας ως διάδοχος φορέας της ΝΑ. Το 2008 το κτίριο σταμάτησε να λειτουργεί, καθώς η ανάγκη ετοιμότητας υποβολής προτάσεων σε προγράμματα χρηματοδότησης για τη συντήρηση και επισκευή του κτιρίου, όπως επίσης η εξαρχής αμφίβολη στατική του επάρκεια, οδήγησε στην μελέτη στατικής έρευνας και στη συνέχεια στη μελέτη ενίσχυσης του φέροντος οργανισμού όλου του κτιρίου.[…]»
Η αρχιτεκτονική μελέτη ιδεών η οποία αφορούσε την επανάχρηση του κτιρίου «Χατζόγλειο Σχολείο» ώστε να φιλοξενήσει χρήσεις συνυφασμένες με την εκπαίδευση, την επιμόρφωση, που θα προάγουν τον πολιτισμό, την παιδεία και την κοινωνική επαφή όλων των ηλικιών. Σήμερα—εννέα χρόνια από τη μελέτη και δεκαπέντε χρόνια μετά την διακοπή της λειτουργίας του— η μελέτη περιμένει ακόμα την υλοποίησή της από τις αργές δομές της περιφέρειας.
Τέλος, στη φωτογραφία διακρίνεται και το γνωστό και ως «Δεσποτικό», κατοικία για κάποια χρόνια του μητροπολίτη Κίτρους και Κατερίνης, ένα ωραίο κτίσμα των μέσων του 20ού αιώνα, με δέντρα και καλοφτιαγμένο περιτείχισμα, που δυστυχώς κατεδαφίστηκε και στη θέση του ορθώθηκε μια άνευρη, κοινότοπη πολυκατοικία.
Μικροϊστορικά του Αντώνη Κάλφα
