Λίγες μέρες πριν από το τραγικό δυστύχημα με τα τραίνα επισκεφθήκαμε με την Α΄ και Β΄ Λυκείου την εποχιακή έκθεση Connected και το Τεχνολογικό Μουσείο στο Πλανητάριο της Θεσσαλονίκης.
του Χαράλαμπου Παπαδόπουλου
Νομίζω ότι αυτό το τόσο αδιανόητο δυστύχημα για την Ελλάδα που βύθισε στην θλίψη τις ψυχές μας, είναι ένα ηχηρό καμπανάκι από τον Θεό ότι οι Έλληνες πρέπει να ξυπνήσουμε από την νάρκωση που αφεθήκαμε να ζούμε και να γυρίσουμε ολοταχώς πίσω κοντά στον Χριστό και την Ορθόδοξη Εκκλησία Του, όπως φώναζε ο άγιος Πορφύριος. Θα παρουσιάσω μερικές από τις εμπειρίες που είχαν οι μαθητές στο Τεχνοπάρκο του Μουσείου Τεχνολογίας του Πλανητάριου της Θεσσαλονίκης.
Είχαν πλάκες από ξύλο, γυαλί, σίδηρο, χαλκό, πλαστικό που ήταν συνδεδεμένες με θερμόμετρο το οποίο έδειχνε ότι όλες είχαν την ίδια θερμοκρασία δωματίου, περίπου 22 οC. Ακουμπούσαν οι μαθητές το χέρι τους πάνω στις πλάκες και ένοιωθαν άλλες κρύες και άλλες ζεστές αν και είχαν όλες την ίδια θερμοκρασία. Τους εξήγησε η ξεναγός ότι όταν ακουμπούσαν αυτές που ήταν καλοί αγωγοί της θερμότητας όπως οι μεταλλικές, επειδή το σώμα τους έχει θερμοκρασία 37 οC έφευγε θερμότητα από το σώμα τους και έτσι νομίζανε ότι ήταν πιο κρύες.
Μέσα σε ένα σωλήνα που περιείχε αέρα δημιουργούσαν στάσιμα ηχητικά κύματα. Αυτό σημαίνει ότι σε κάποια σημεία του σωλήνα δημιουργούνταν δεσμοί δηλαδή δεν υπήρχε ταλάντωση των μορίων του αέρα και σε άλλα σημεία κοιλίες δηλαδή μέγιστη ταλάντωση των μορίων του αέρα. Μέσα στον σωλήνα υπήρχαν τρίματα φελλού. Οπότε στα σημεία που υπήρχαν δεσμοί τα τρίματα φελλού ήταν ακίνητα, ενώ στα υπόλοιπα σημεία στροβιλίζονταν στον αέρα.
Μέσα σ’ ένα γυάλινο κουτί έπαιζε ένα ραδιόφωνο και πάνω στο γυαλί είχε ενσωματωμένο ηχείο. Στο κέντρο του ηχείου υπήρχε ένας μαγνήτης με έντονο κόκκινο χρώμα. Οι μαθητές ακουμπούσαν το δάκτυλο πάνω στον μαγνήτη και ένοιωθαν τις δονήσεις του. Τους εξήγησε η ξεναγός ότι οι μεταβολές του ρεύματος σε ένα πηνίο στο ηχείο προκαλούν μεταβολές του μαγνητικού πεδίου του πηνίου το οποίο με την σειρά του προκαλεί τις δονήσεις του μαγνήτη του ηχείου μια που βόρειος και νότιος πόλος έλκονται ενώ δυο ίδιοι πόλοι απωθούνται και οι δονήσεις προκαλούν ταλαντώσεις στα μόρια του αέρα δηλαδή ήχο. Μετά οι μαθητές τοποθέτησαν μια γυάλινη κανάτα πάνω στον μαγνήτη που δονείτο και ο ήχος δυνάμωσε. Τους είπε ότι η κανάτα έπαιζε τον ρόλο αντηχείου όπως ακριβώς και η στοματική μας κοιλότητα αποτελεί αντηχείο για τον ήχο που παράγεται από τις φωνητικές μας χορδές.
Πάνω σε ένα τραπέζι υπήρχαν πολλές μαγνητικές βελόνες, ενώ στην μέση του τραπεζιού υπήρχε μια τρύπα που περνούσε ένα χοντρό καλώδιο μακρύ (απείρου μήκους το λέμε στη φυσική). Από το καλώδιο δεν περνούσε ρεύμα και οι μαθητές είδαν ότι όλες οι μαγνητικές βελόνες έδειχναν τον Βορρά. Η μαγνητική βελόνα είναι μικρός μαγνήτης που ισορροπεί πάνω σε ένα στήριγμα. Τους εξήγησε ότι η Γη είναι ένας τεράστιος μαγνήτης με τον νότιο πόλο του πολύ κοντά στον βόρειο γεωγραφικό πόλο της Γης. Ξαφνικά γυρνούσε τον διακόπτη και περνούσε ισχυρό ρεύμα από το καλώδιο το οποίο δημιουργούσε μαγνητικό πεδίο πολύ ισχυρότερο από της Γης. Οπότε οι μαγνητικές βελόνες πέρναν τέτοια κατεύθυνση ώστε να είναι εφαπτόμενες σε ομόκεντρους κύκλους γύρω από το καλώδιο. Όταν γυρνούσε τον διακόπτη ανάποδα ώστε να περνάει αντίθετης κατεύθυνσης ρεύμα από το καλώδιο πάλι ήταν εφαπτόμενες οι μαγνητικές βελόνες σε ομόκεντρους κύκλους αλλά με τον βόρειο και νότιο πόλο τους αντίθετα από την προηγούμενη φορά.
Υπήρχε κάτι σαν διελκυστίνδα δηλαδή τραβούσε από την μια μεριά το σχοινί ένας αδύνατος μαθητής και από την άλλη μεριά 4 μαθητές. Νικούσε εύκολα ο 1 μαθητής επειδή με ένα σύστημα τροχαλιών η δύναμή του πολλαπλασιαζόταν επί 6 φορές.
Είχαν οι μαθητές και μια εμπειρία με το green screen. Στάθηκαν μπροστά σε ένα πίνακα με πράσινο φόντο και απέναντι στην οθόνη έβλεπαν τον εαυτό τους να λέει τον καιρό. Το πρόγραμμα στην μηχανή προβολής κόβει οτιδήποτε έχει πράσινο χρώμα. Αυτό μου θύμισε σε μια όμορφη ταινία που ένα κορίτσι, που της έφαγε υποτίθεται ο καρχαρίας το ένα χέρι, έκαμνε surfing μόνο με το ένα χέρι και απορούσα πως μπορούσε. Εκ των υστέρων έμαθα ότι το κορίτσι είχε τυλιγμένο το «κομμένο» χέρι με πράσινο πανί και η μηχανή προβολής όπως αυτή του Πλανητάριου είχε προγραμματιστεί να μην εμφανίζει οτιδήποτε πράσινο.
Υπήρχε μια δοκός από μέταλλο στερεωμένη σε κάποιο σημείο της και στο ένα άκρο της ήταν δεμένο ένα αυτοκίνητο και στο άλλο άκρο της κρεμόταν ένα σχοινί. Το τμήμα της δοκού προς το αυτοκίνητο ήταν μικρό, ενώ το τμήμα της προς το ελεύθερο σχοινί ήταν πολύ μεγάλο. Οπότε ένας μαθητής κρεμιόταν από το ελεύθερο σχοινί και το αυτοκίνητο σηκωνόταν στον αέρα. Φυσικά η εξήγηση είναι ότι το προς ποια κατεύθυνση θα περιστραφεί ένα σώμα έχει σημασία ποια ροπή είναι μεγαλύτερη. Η ροπή είναι δύναμη επί απόσταση. Ο μαθητής είχε μικρό βάρος αλλά επειδή είχε μεγάλη απόσταση από τον άξονα περιστροφής (το ακλόνητο σημείο της δοκού) νικούσε η ροπή του την ροπή του αυτοκινήτου. Για τον ίδιο λόγο όσο πιο μακριά είναι το πόμολο από τον μεντεσέ της πόρτας τόσο πιο εύκολα ανοίγει η πόρτα.
Στεκόταν ο μαθητής πάνω σε ένα βάθρο που μπορούσε να περιστρέφεται και υπήρχε στερεωμένο μισό ποδήλατο με την μπροστινή του ρόδα στον αέρα. Όλα αυτά μαζί, βάθρο, μαθητής, ποδήλατο, το λέμε στην φυσική σύστημα σωμάτων και στην αρχή ήταν όλο ακίνητο. Ξαφνικά η ξεναγός η οποία δεν ήταν πάνω στο βάθρο άρα δεν ανήκε στο σύστημα σωμάτων γύρισε την ρόδα του ποδηλάτου. Κάθε σώμα που περιστρέφεται έχει στροφορμή η οποία είναι ένα βελάκι κάθετο στο κέντρο του κύκλου περιστροφής. Άρα αφού η ρόδα γύριζε το σύστημα σωμάτων έχει αποκτήσει στροφορμή. Ναι αλλά η αρχή διατήρησης στροφορμής λέει ότι και να κάνει ένα σώμα που ανήκει στο σύστημα σωμάτων η ολική στροφορμή παραμένει σταθερή. Ο μαθητής λοιπόν που είναι πάνω στο βάθρο και κρατάει το τιμόνι και όπως εξηγήσαμε ανήκει στο σύστημα σωμάτων, ξαφνικά στρίβει το τιμόνι. Ναι αλλά τότε η ρόδα γράφει διαφορετικό κύκλο και άρα και το βελάκι στο κέντρο της δηλαδή η στροφορμή έχει αλλάξει. Οπότε για να παραμείνει σταθερή η ολική στροφορμή περιστρέφεται το βάθρο στο οποίο πατάει ο μαθητής. Θυμάστε σε χορευτικά πάνω στον πάγο ή σε καταδύσεις που περιστρέφεται ένας αθλητής, όταν μαζεύει το σώμα του περιστρέφεται ποιο γρήγορα ; Είναι ακριβώς το ίδιο.
Υπήρχε ένας κύκλος με τον ήλιο στο κέντρο του και γύρω από τον ήλιο υπήρχαν κυκλάκια με τους πλανήτες. Στεκόταν ο μαθητής πάνω σε ένα κυκλάκι και του έγραφε αυτόματα το βάρος που θα είχε στον Ερμή, το φεγγάρι, τον Άρη, τον Κρόνο και τους άλλους πλανήτες.
