«Η Κατερίνη, τα χρόνια εκείνα, μέχρι που προβιβάστηκε σε Δήμο (1929), βρισκόταν περίπου σε πρωτόγονη κατάσταση. Δεν είχε ούτε ηλεκτρικό φως, ούτε νερό, ούτε φυσικά και δρόμους.»
ΣΑΒΒΑΣ ΚΑΝΤΑΡΤΖΗΣ
Ας αναλογιστούμε τη ζωή της πόλης (τη μικροϊστορία της) στο μεσοπόλεμο, στην περίοδο ουσιαστικά από την μικρασιατική καταστροφή μέχρι τον πόλεμο του 1940. Ποια ήταν η πόλη μετά τη μικρασιατική καταστροφή, μια καταστροφή που συνοδεύτηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (1921-1924) από μαζική μετατόπιση πληθυσμών (1.221.849 άτομα) φαινόμενο χωρίς προηγούμενο στην ιστορία των λαών;
Ποια τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των προσφύγων συνολικά που συνέρρευσαν στον ελληνικό χώρο; «Συνοπτικά, οι αρμόδιοι της Κοινωνίας των Εθνών, με ποιοτικά πάντα δεδομένα, υποστήριξαν ότι οι Θράκες της Βουλγαρίας και της Ανατολικής Θράκης, οι Έλληνες του Καυκάσου και του Πόντου ήταν στην πλειονότητά τους αγρότες. Αντίθετα, οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και της Κωνσταντινούπολης ήταν κατά κύριο λόγο πληθυσμός αστικός ή περιαστικός».
Ποια τα ιδιαίτερα δημογραφικά και οικονομικά χαρακτηριστικά της δικής μας πόλης;
«Ο πληθυσμός της Κατερίνης το 1925 μόλις έφτανε τις 6-7 χιλιάδες ψυχές. Με την ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας, που ήταν άγνωστη στην περιφέρεια, και την φήμη που απόκτησε, η άγνωστε ως τότε Κατερίνη, με τα εκλεκτά καπνά της, το γένος ‘Σαμψών’ με σπόρο φερμένο από τον Πόντο και τον Καύκασο, άρχισαν να συρρέουν στην πόλη, ακόμα και με ομαδικές μετακινήσεις, πρόσφυγες από τους αρχικούς τόπους εγκατάστασής τους—ιδιαίτερα Πόντιοι. Η φήμη της έφτασε ως την Ρωσία, απ΄ όπου τα χρόνια εκείνα κι αργότερα, ήλθαν κι εγκαταστάθηκαν πολλοί, μέχρι που ίδρυσαν και σωματείο — τον Σύλλογο Ρωσοπροσφύγων. Με τον τρόπο αυτό σχηματίστηκαν σε λίγα χρόνια γύρω από την Κατερίνη ολόκληρα χωριά, μάλιστα πλουσιοχώρια, όπως ο Αρωνάς, το Νέο Κεραμίδι, ο Σβορώνος, η Νεοκαισάρεια, η Νέα Τραπεζούντα, οι Αγιάννηδες κ.ά.».
Κι αν αυτά συνέβαιναν στα 1925 εξαιτίας του καπνού ποια ήταν η ατμόσφαιρα στην πόλη, ο καθημερινός τρόπος ζωής των κατοίκων της, οι ανέσεις της;
Αξίζει να προσέξουμε την αφήγηση του δημοσιογράφου Σάββα Κανταρτζή:
«Η Κατερίνη, τα χρόνια εκείνα, μέχρι που προβιβάστηκε σε Δήμο (1929), βρισκόταν περίπου σε πρωτόγονη κατάσταση. Δεν είχε ούτε ηλεκτρικό φως, ούτε νερό, ούτε φυσικά και δρόμους. Τη νύχτα, η πόλη ολόκληρη, βυθιζόταν στο σκοτάδι και η κυκλοφορία των πολιτών, όταν δεν είχε φεγγάρι, γινόταν με ηλεκτρικούς φακούς της τσέπης. Τα σπίτια χρησιμοποιούσαν λάμπες με πετρέλαιο, τα καταστήματα και εργαστήρια λάμπες ή ασετυλίνη, ενώ τα καφενεία, τα εστιατόρια και τα λιγοστά κέντρα στην αγορά και στις συνοικίες λουξ. Η ύδρευση γινόταν από τον ανοιχτό μυλαύλακα, γι αυτό και οι εντερικές και μολυσματικές αρρώστιες βρίσκονταν σε έξαρση. Η ελονοσία είχε την πρώτη θέση στις αρρώστιες και στη θνησιμότητα. Τον βαρύτερο φόρο στον Χάρο τον πλήρωνε η βρεφική και νηπιακή ηλικία».
Ταυτόχρονα, όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, παρόμοια προβλήματα ταλάνιζαν και τους αγρότες της, της περιφέρειας, τους κατοίκους της ενδοχώρας, η «πενιχρά οικονομική κατάστασις των οποίων» δημιουργούσε προβλήματα στη διατροφή, το ρουχισμό, τον ύπνο, την υγεία καθώς και στα «προς τους παντοπώλας χρέη» της αγροτικής οικογένειας —ενδεικτικό των αλλαγών που επέφερε η μικρασιατική περιπέτεια αλλά και οι συγκυρίες της μακεδονικής κοινωνίας και οικονομίας.
Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε και με άλλα ερωτήματα χρήσιμα για τη γνωριμία μας με τα μικρά μεγέθη του τόπου:
- Ποια ήταν η σύνθεση του πληθυσμού της και η ιδιαίτερη συνεισφορά των Ποντίων, των Μικρασιατών, των Λιβαδιωτών, των Καταφυγιωτών, των Αη-Δημητρινών, των Θρακιωτών; Πώς αντιμετώπιζαν οι «ντόπιοι» τούς «πρόσφυγες»;
- Ποιοι οι χώροι συνάθροισης, οι πλατείες, τα Σωματεία, οι Ενώσεις, τα καφενεία;
- Ποιες και πόσες οι Εκκλησίες των Ορθόδοξων Χριστιανών, ποια τα χαρακτηριστικά του πολιτισμού τους (αρχιτεκτονική, εικόνες, εορτολόγιο), ποια η σχέση των Ορθοδόξων με μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων της πόλης όπως είναι οι Ευαγγελικοί;
- Πόσοι και ποιοι οι συνοικισμοί της πόλης, ποια τα χαρακτηριστικά αυτών των συνοικισμών, η σχέση τους δηλαδή με την κοινωνική, φυλετική ή και επαγγελματική στρωματογραφία της Κατερίνης;
- Πώς διασκέδαζαν οι άνδρες και οι γυναίκες της Κατερίνης, ποια ήταν τα αναγνώσματά τους;
- Πόσες και ποιες οι Επαγγελματικές Ενώσεις, τα Σωματεία, οι Σύλλογοι, τα Φιλανθρωπικά Ιδρύματα;
«Στην Κατερίνη», διαβάζουμε σε ρεπορτάζ με την υπογραφή «Λαίδη» στον τύπο του 1935, «λειτουργούν σήμερα δυο γυναικείοι σύλλογοι μ’ ενδιαφέρουσα κοινωνική και φιλανθρωπική δραστηριότητα: α) ο ‘Φιλόπτωχος Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗ’ και β) η ‘Φιλόπτωχος Αδελφότης Ευαγγελικών Κυριών και Δεσποινίδων ΠΕΡΙΘΑΛΨΙΣ’. Και οι δυο σύλλογοι έχουν υπερπενηντάχρονη παράδοση, πλούσια σε κοινωνικές εκδηλώσεις και φιλανθρωπικές πράξεις, άξιες να μνημονευθούν και πάρουν την θέση που τους αρμόζει στην ιστορία της Κατερίνης».
Ποιες ήταν οι Λέσχες προβληματισμού, τα πολιτικά κόμματα, ποιος ο τρόπος ζωής της νεολαίας—μαθητικής και εργαζόμενης που τότε άρχισε να διαμορφώνεται; Ποιος ο ρόλος—για να μείνουμε στις οργανώσεις της νεολαίας—του προσκοπισμού, της δημιουργίας των κατηχητικών ή των Κυριακών Σχολείων, των νεανικών οργανώσεων των κομμάτων, των αθλητικών συλλόγων που κάνουν την εμφάνισή τους αυτήν την περίοδο;
Πρόκειται για ερωτήματα που η έρευνα θέτει πλέον άμεσα και επιτακτικά προς επίλυση αφού και η ίδια η συμμετοχή των ανθρώπων που εμπλέκονται στη ζωή των μικρών πραγμάτων αρχίζει και παράγει γόνιμους καρπούς: αυξάνονται οι τίτλοι των βιβλίων που έχουν τοπικό ενδιαφέρον ή εστιάζουν τη μελέτη τους στην ίδρυση και τον βίο κοινοτήτων και χωριών, στην έρευνα της καθημερινής ζωής, στον τρόπο ψυχαγωγίας, στην εκκλησιαστική ζωή, στην οικιστική παράδοση, στο ρόλο των θεσμών κ.ά.
Σημαντικό μέρος, όπως αποδεικνύεται από τη σχετική έρευνα, αυτής της δραστηριότητας πραγματοποιείται και στους κόλπους της εκπαιδευτικής κοινότητας, στο σχολείο, το οποίο, σε συνεργασία και με άλλους φορείς της τοπικής κοινωνίας βοηθά, ενισχύει και εκδίδει μέρος της πρωτότυπης ερευνητικής—ας είναι και πρωτόλειας—εργασίας των μαθητών και των καθηγητών του.
[ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Παναγιώτης Φτάρας]
