Του Χρήστου Γκουγκουρέλα, Δικηγόρου LLM
Το 2005 υπήρξε χρονιά ορόσημο για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Τα απανωτά ΟΧΙ των Ολλανδών και των Γάλλων σε Δημοψηφίσματα για την εισαγωγή και ισχύ ενός κοινού Ευρωπαϊκού Συντάγματος αποτέλεσαν τα πρώτα ισχυρά ‘‘ραπίσματα’’ στην ιδέα της καθολικής ενοποίησης, ως εντελέχειας της συλλογικής ευρωπαϊκής μοίρας. Τότε όλα έμοιαζαν καλά αλλά προφανώς πρυτάνευσε η ανασχετική διστακτικότητα…Μετά ήρθε η Κρίση του Ευρώ, που συγκλόνισε εκ βάθρων το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Το Δημοψήφισμα, ωστόσο, της 23-6-2016 για την παραμονή ή έξοδο της Μ. Βρετανίας στην ΕΕ (Bremain V Brexit) μοιάζει να είναι ακόμη πιο αποφασιστικής σημασίας για τη διαμόρφωση του κοινού γεωπολιτικού χάρτη της ΕΕ, μια που εν δυνάμει συνιστά ήδη έναν ‘‘πυροκροτητή’’ πολλαπλών εξελίξεων.
Μετά και τη Συνθήκη της Λισαβόνας (2007) και την καταστατικά θεσπισμένη δυνατότητα αποχώρησης από την ΕΕ (αρ. 50 TEU, βλ. και άρθρο μου, Η νομική δυνατότητα είτε αποχώρησης είτε αποβολής κράτους-μέλους από την ΕΕ και την Ευρωζώνη) έρχεται η πρώτη φορά στο διάβα της κοινής ευρωπαϊκής συμπόρευσης που ένα κράτος θα αναρωτηθεί δημοσίως, συλλογικά και δημοκρατικά για το αν θα αποσχισθεί με σκοπό να αποτελέσει μεμονωμένη οντότητα απόλυτης αυτονομίας ή θα συνεχίσει να συνιστά μέρος του θεσμικού μορφώματος της ΕΕ.
Βέβαια, οι Βρετανοί είναι κάτι… ιδιότυπο στην Ευρώπη. Ανέκαθεν ήθελαν και επεδίωκαν χαλαρούς δεσμούς μ’ αυτήν, ωστόσο η παρουσία τους έχει ύψιστη συμβολική σημασία γιατί μ’ αυτούς εντός της ΕΕ εξακολουθεί να έχει ουσιαστική και πρακτική νοηματοδότηση το υπαρξιακό motto του κοινού ευρωπαϊκού γίγνεσθαι, ήτοι το ‘‘η ισχύς εν τη ενώσει’’. Είναι όμως και με διαφορά οι πιο ευρωσκεπτικιστές. Γι’ αυτό και το δίλημμα των κατοίκων του ΗΒ έχει απασχολήσει και απασχολεί, και δικαίως άλλωστε, από τις λοιπές ευρωπαϊκές ηγεσίες μέχρι στιβαρά think tanks, ο προσανατολισμός των οποίων στις μελέτες τους κατευθύνθηκε κυρίως στις οικονομικές επιπτώσεις ενός επερχόμενου Brexit. Το μείζον όμως ζήτημα είναι οι πιθανές πολιτικές προεκτάσεις του Δημοψηφίσματος και η επιρροή του στον καμβά της Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Ιστορικής Διαδρομής.
Φρονώ ότι αν στις 23-6-2016 το ΝΑΙ (Bremain) επικρατήσει, τότε η ΕΕ όχι μόνο συνεχίζει ως έχει, αλλά το ιδανικό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αναβαπτίζεται μέσα από τη λαϊκή ετυμηγορία ενός από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά κράτη, προσφέροντας μάλιστα ανανεωτική, ζωοφόρο αύρα στο ευρωπαϊκό ενωσιακό εγχείρημα. Διότι αυτό (επανα)επιβεβαιώνεται και σταθεροποιείται και το μέλλον του θα διαγράφεται περισσότερο ‘‘κοινό’’ από ποτέ, άσχετα που επί τοις πράγμασιν δεν θα έχουν αλλάξει και πολλά και πολύ περισσότερα θα πρέπει να γίνουν. Το Ελληνικό Ζήτημα, κατά ένα πιθανολογικό σενάριο τουλάχιστον, θα ‘‘έρπεται’’ και πάντως τα όποια… επεισόδια του θα εξελιχθούν σε ομαλό πολιτικό σκηνικό και σε ένα κλίμα πολιτικής ρουτίνας, τύπου ‘‘political business as usual’’ όπως θα έλεγαν και οι Βρετανοί.
Αν όμως προταχθεί το ΟΧΙ, το όραμα της φεντεραλιστικής Ευρώπης θα δεχθεί το τελειωτικό ίσως χτύπημα, μετά το ΟΧΙ της Γαλλίας και Ολλανδίας το 2005 στο Ευρωσύνταγμα και την ‘‘διαρρηκτική Μυθιστορία’’ που κόμισε η Κρίση. Με το BREXIT η έννοια της πρυτανεύουσας ‘‘υπερεθνικότητας’’ (supranationalism) και της θεσμικής πρωτοκαθεδρίας της ΕΕ θρυμματίζεται, καθώς για πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή Ιστορία κάποιο μέλος θα αποχωρήσει από την ΕΕ, τολμώντας το μέχρι σήμερα αδιανόητο. Αντανακλαστικά, η Γερμανία θα οχυρωθεί οικονομικό-πολιτικά και η ΕΕ πιθανόν θα μετουσιωθεί σε ένα κλειστό club για όσους θέλουν και μπορούν. Η Γερμανική Ευρώπη θα έχει γεννηθεί, με τη Γαλλία ως κύριο εταίρο, τα κράτη της Benelux (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) ως βασικούς συμπαίκτες, τους συγγενείς ή ομοϊδεάτες (Αυστρία, Φιλανδία) και χρήσιμους δορυφόρους (Σλοβακία, Κροατία, Σλοβενία). Και με την Ιταλία και Ισπανία να είναι τα δύο μεγάλα ερωτηματικά και να επιδεικνύουν ίσως (στην αρχή τουλάχιστον) έναν διφορούμενο ερμαφροδιτισμό, λειτουργώντας ως ‘‘εξωτερικοί συνεργάτες’’, κάτι σαν guests cooperatives.
Το Δημοψήφισμα όμως στη Μ. Βρετανία αν και είναι αυτονόητο ότι αποτελεί eo ipso ένα γεγονός – σταθμό της σύγχρονης Ευρωπαϊκής Ιστορίας δεν είναι το μόνο που στην παρούσα πολύ κρίσιμη χρονική συγκυρία αποκλειστικά θα σχηματοποιήσει τη σύνολη ευρωπαϊκή προοπτική, αλλά είναι συνετότερο να ειδωθεί και αποτιμηθεί ως κορυφαίας σημασίας κομμάτι ενός ευρύτερου πλαισίου παραμετρικών οριζουσών, που θα συν-διαμορφώσουν το άμεσο μέλλον της ΕΕ. Ειδικότερα:
Στις 21/6 το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο (Verfassungsgericht, DVG) θα εκδώσει την απόφαση του σχετικά με το αν το πρόγραμμα της ΕΚΤ περί απόκτησης ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά (Outright Monetary Transactions – ΟΜΤ) είναι συμβατό με τη γερμανική έννομη τάξη. Βέβαια το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), μετά από παραπομπή σ’ αυτό της υπόθεσης, έχει ήδη απορρίψει την εν λόγω προσφυγή που είχαν ενασκήσει Γερμανοί πολιτικοί και ακαδημαϊκοί. Δεν έχει εξοστρακιστεί ο κίνδυνος όμως το DVG αν κάνει δεκτή, από τη μεριά του, την προσφυγή να προσφέρει έναν φοβικό κλυδωνισμό κυρίως στο φάσμα του κοινού νομίσματος, που ευρύτερα θα εξαπλωθεί σε όλη την πολιτική υπόσταση της EE.
Περαιτέρω, στις 24/6, μία μέρα μετά το Βρετανικό Δημοψήφισμα, η Moody’s θα ανακοινώσει την αξιολόγηση της για την ελληνική οικονομία και τη διαβάθμιση (rating) των ελληνικών ομολόγων. Ο καθείς αντιλαμβάνεται τι ίσως επακολουθήσει αν Βρετανοί και DVG έχουν ήδη…. γυρίσει την πλάτη στην EE, τουλάχιστον με τη σημερινή λειτουργική ιδιοσυστασία της.
Και ως “κερασάκι επί τούρτας” ακολουθούν στις 26/6 οι ισπανικές εκλογές. Το αποτέλεσμα τους επί του παρόντος είναι αβέβαιο αλλά στο ενδεχόμενο που τελικά προκύψει κυβερνητικός συνασπισμός Σοσιαλιστών – Ενωμένης Αριστεράς – Ποδέμος (Partido Socialista, Izquierda Unida, Podemos) στο ήδη υπάρχον οικονομικό ρήγμα Βορρά Νότου, θα προστεθεί και μείζονα πολιτική ετεροκλητότητα, ήτοι μια σοβαρή πηγή πολιτικής διχοστασίας σε όλη την EE.
Αν δε η αλληλουχία των άνω πολυαναμενόμενων γεγονότων-οροσήμων χρωματιστεί αρνητικά και λάβει δυναμική ανατροπής του υπάρχοντος status quo στην EE, τότε δεν θα χρειαστούν καν το 2017 οι εκλογές στη Γαλλία και Γερμανία για την εκλογή Προέδρου και Καγκελαρίου αντίστοιχα, για να τσαλακώσουν αυτό που καλείται συλλογικός ευρωπαϊκός ορίζοντας. Η ιδέα ότι η EE, μια υφιστάμενη για πάντα θεσμική και πολιτική πραγματικότητα, μεταμοντέρνου τύπου, που φροντίζει ως υπερέχουσα Αρχή για την ευημερία των μελών της και την καλυτέρευση της οικονομικής και πολιτικής κατάστασης των πιο αδυνάτων, μέσω διαδικασιών σύγκλισης, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα γνωρίσει βίαιη κατάρρευση.
Σε μια τέτοια περίπτωση, αφενός θα ανοίξει η πόρτα της εξόδου και για άλλους και αφετέρου θα προθυμοποιηθούν και κινητοποιηθούν αυτοβούλως πιθανοί υποψήφιοι για αποχώρηση μέσα σε συνθήκες τόνωσης των σοβινιστικών κινημάτων, των εθνικών εξάρσεων και της “ευρωδιαφορετικότητας”. Τo Grexit υπό αυτό το πρίσμα θα μοιάζει σταγόνα στον ωκεανό από άποψη πολιτικο-οικονομικών συνεπειών. Και το κυριότερο ίσως γίνει πολιτικά θελκτικότερο για τον ‘‘σκληρό πυρήνα’’ που απομείνει στην ΕΕ. Διότι προφανώς τα ‘‘δεινά’’ που θα βρουν την Ελλάδα από μια πιθανή έξοδο από την ΕΕ και την Ευρωζώνη θα καταστούν αυθωρεί και παραχρήμα παράδειγμα προς αποφυγή για τους λοιπούς εταίρους.
Στο αφήγημα της καινούργιας Γερμανικής Ευρώπης η Ελλάδα θα έχει θέση, ως αντιπαραγωγικό πρότυπο και ανεπίδεκτη μεταρρυθμίσεων κοινωνία, που αφενός η μη εξαγωγική Οικονομία της και η διαφθορά από την άλλη την οδήγησαν στο Χάος. Θα γίνει η ελληνική ιστορία… αποτυχίας (Misserfolgs Geschichte) μια από τις συγκολλητικές ουσίες του άνω σκληρού πυρήνα. Ούτως ή άλλως, κακά τα ψέματα (μεταξύ μας τουλάχιστον), οι θεσμικοί εξωχώριοι και έχουν κουραστεί μαζί μας και η διεθνής εικόνα της Ελλάδας ως “failed state” έχει ανεπισήμως παγιωθεί παγκοσμίως (γιατί επισήμως η Ελλάς διασώζεται και εκτελεί προγράμματα προσαρμογής, με βάση τα οποία λαμβάνει πακέτα μέτρων που συμφωνεί με τους δανειστές προκειμένου αυτοί να εκταμιεύουν δόσεις των δανειακών συμβάσεων).
Πάντως ο… Σουλτάνος Ερντογάν κάθεται στο Ντολμά Μπαχτσέ και τα παρακολουθεί όλα αυτά, έχοντας ίσως στο πίσω μέρος του μυαλού του την έρευνα του ΟΗΕ που παρουσιάζει την Ελλάδα (σε ένα κακό και απευκταίο σενάριο) με 4,5 εκατ. πληθυσμό μετά από 85 χρόνια. Το θέλουν, δε το θέλουν, λοιπόν, το αντιλαμβάνονται ή όχι, το αποδέχονται ή μη στην Μ. Βρετανία ρίχνουν μια… κρίσιμη ζαριά, ως προς τον υπό επαναδιαπραγμάτευση και επαναδημιουργία(;;) Ευρωπαϊκό Χάρτη του άμεσου Μέλλοντος, άρα και της ελληνικής προοπτικής. Με τα…polls να δείχνουν το ΝΑΙ και το ΟΧΙ πολύ κοντά σε ποσοστά, το πολιτικό θερμόμετρο χτυπάει ‘‘κόκκινο’’. Η αντιστροφή μέτρηση μέχρι τις 23-6-2016 έχει ξεκινήσει. Κρατηθείτε..
