Άσπρα μούρα, μαύρα μούρα
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Τα μούρα είναι ένα από τα πρώτα φρούτα του καλοκαιριού, πολύ γνωστά στους μεγαλύτερους στην ηλικία, τότε που δεν υπήρχαν πολυκατοικίες, αλλά κήποι, αυλές, αλάνες, μπαχτσέδες και δέντρα. Τότε που υπήρχαν ακόμα μουριές και κληματαριές όπως λέει και το παλιό νοσταλγικό τραγουδάκι,
«Λες και ήταν χτες, λες και ήταν χτες,
που φιλάκια μου ‘δινες στα χείλη τα βελούδινα
κι άκουγε η μουριά κι η κληματαριά
τις κουβέντες τις γλυκές, λες και ήταν χτες…».
Τα μούρα τα αναφέρει και ο Βασίλης Τσιτσάνης στο ομώνυμο λαϊκό τραγούδι που λέει: «Άσπρα μούρα, μαύρα μούρα είσαι μια γλυκιά μουρμούρα», που οι περισσότεροι το διασκεύαζαν σε «είσαι μια παλιοχαμούρα».
Ήταν η εποχή που το λαϊκό τραγούδι δεν έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης στα σαλόνια της υψηλής κοινωνίας.
Παρόμοιες διασκευές ήταν και οι εξής:
Μαύρα σύκα, άσπρα σύκα, είσαι μια παλιοχασίκλα.
Άσπρες κότες, μαύρες κότες, ολ`οι άντρες γίναν κοκότες.
‘Άσπρα μούρα, μαύρα μούρα, μας την έσκασ`η χαμούρα.
Που σημαίνει κάτι ίδιο. Όπως λέει και η παροιμία «Άσπρο σκυλί, μαύρο σκυλί, ίδιο δάγκωμα».
Το τραγούδι «Μούρα» του Τσιτσάνη ερμήνευσαν πολλοί λαϊκοί τραγουδιστές, ένας από αυτούς και ο Γιώργος Μαργαρίτης
Ας δούμε τώρα αυτό το αναζωογονητικό, ζουμερό και γλυκά φρούτο.
Δύσκολα θα το βρούμε στα μανάβικα ή τη λαϊκή αγορά, γιατί δεν υπάρχουν πλέον πολλά δέντρα μουριές και το μάζεμα των μούρων είναι πολύ δύσκολο.
Γίνεται ένα-ένα όπως και τα κεράσια, ενώ ο χυμός τους εύκολα αφήνει λεκέδες στα χέρια και τα ρούχα.
Βοτανικά, τα μούρα (mulberries) προέρχονται από το δέντρο του μεταξοσκώληκα. Η μουριά είναι ένα πανέμορφο πανύψηλο δένδρο με έντονα μεγάλα πράσινα φύλλα και πάνω από 300 ποικιλίες παγκοσμίως.
Το χρώμα των μούρων κυμαίνεται από μαύρο σε κόκκινο, άσπρο και μοβ.
Τα πιο συνηθισμένα είναι τα μαύρα με καταγωγή από την Κασπία θάλασσα που ήρθαν στην Ελλάδα εδώ και αιώνες, γνωστά από τον ιστορικό Θεόφραστο ως συκάμινα και από τον Διοσκουρίδη ως μορέα.
Τα κόκκινα είναι γηγενή των ΗΠΑ και τα λευκά κατάγονται από την Κίνα και εδώ και 2000 χρόνια έχουν διαδοθεί στην Ευρώπη, την Β. Αμερική, την Ασία και την Αφρική.
Στην Ελλάδα η λευκή μουριά έφτασε κατά τη διάρκεια του Βυζαντίου μαζί με τα αυγά του μεταξοσκώληκα από την Κίνα.
Τα μούρα είναι ένα νόστιμο και ευπροσάρμοστο σνακ και η γλυκιά τους γεύση τα κάνει ιδανικά για sherbets, μαρμελάδες, ζελέδες, τάρτες φρούτων, πίτες αλλά και για κρασιά ή τσάγια. Παλιά από μούρα έκαναν και το περίφημο πετιμέζι.
Διατροφική αξία
Τα μούρα προσφέρουν σημαντικά θρεπτικά συστατικά για την υγεία του οργανισμού όπως ο σίδηρος, η ριβοφλαβίνη, οι βιταμίνες C και Κ, το κάλιο, ο φώσφορος, το μαγγάνιο, το μαγνήσιο και το ασβέστιο. Περιέχουν επίσης μια σημαντική ποσότητα φυτικών ινών και ένα ευρύ φάσμα οργανικών ενώσεων, συμπεριλαμβανομένων των φυτοθρεπτικών ουσιών ζεαξανθίνη, ρεσβερατρόλη, ανθοκυανίνες, λουτεΐνη καθώς και διάφορες πολυφαινολικές ενώσεις.
Τα φρέσκα μούρα περιέχουν 88% νερό και μόνο 60 θερμίδες ανά φλιτζάνι (140 γραμμάρια). Λόγω του υψηλού ενεργειακού τους περιεχομένου και της σχεδόν ανύπαρκτης περιεκτικότητας σε λιπαρά, αποτελούν ένα τέλειο σνακ σε μια προσπάθεια απώλειας βάρους.
Οφέλη για την υγεία
Βοηθούν στην πέψη
Όπως και η πλειοψηφία των φρούτων και των λαχανικών, τα μούρα περιέχουν διαιτητικές ίνες, οι οποίες αποτελούν περίπου το 10% των ημερήσιων αναγκών σε μία μερίδα. Οι φυτικές ίνες μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της πέψης και την επιτάχυνση της κυκλοφορίας των τροφίμων μέσω του πεπτικού σωλήνα, μειώνοντας ταυτόχρονα την εμφάνιση δυσκοιλιότητας, φουσκώματος και κράμπας. Επιπλέον, οι ίνες βοηθούν στη ρύθμιση των επιπέδων χοληστερόλης και μπορούν να βελτιώσουν την υγεία της καρδιάς ως τακτικό συμπλήρωμα της διατροφής.
Αυξάνουν την κυκλοφορία
Τα υψηλά επίπεδα περιεκτικότητας σε σίδηρο στα μούρα μπορούν να αυξήσουν σημαντικά την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων. Αυτό σημαίνει ότι το σώμα θα αυξήσει την κατανομή του οξυγόνου σε σημαντικούς ιστούς και όργανα, συμβάλλοντας έτσι στην τόνωση του μεταβολισμού και στη βελτιστοποίηση της λειτουργικότητας αυτών των συστημάτων.
Ρυθμίζουν την αρτηριακή πίεση
Η ρεσβερατρόλη είναι ένα πολύ σημαντικό φλαβονοειδές που επηρεάζει άμεσα τη λειτουργία ορισμένων μηχανισμών στα αιμοφόρα αγγεία, κυρίως καθιστώντας τους λιγότερο επιρρεπείς σε βλάβες από την αγγειοτενσίνη, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν συστολή των αιμοφόρων αγγείων. Στην πραγματικότητα, η ρεσβερατρόλη αυξάνει την παραγωγή νιτρικού οξειδίου, που είναι αγγειοδιασταλτικό. Αυτό σημαίνει ότι χαλαρώνει τα αιμοφόρα αγγεία και μειώνει τις πιθανότητες σχηματισμού θρόμβων αίματος και επακόλουθων καρδιακών προβλημάτων, όπως εγκεφαλικά επεισόδια ή καρδιακές προσβολές. Η ρεσβερατρόλη βρίσκεται σε πολλά σκουρόχρωμα είδη μούρων, όπως και στα περισσότερα σταφύλια, γι ‘αυτό και αυτό το ευεργετικό αντιοξειδωτικό βρίσκεται και στα κρασιά.
Αποτρέπουν τον καρκίνο
Εκτός από την υψηλή περιεκτικότητα σε ανθοκυανίνες, βιταμίνη C και Α καθώς και διάφορες άλλες πολυφαινολικές και φυτοθρεπτικές ενώσεις, τα μούρα περιέχουν επίσης αντιοξειδωτικά τα οποία είναι, ως γνωστό, η κύρια γραμμή άμυνας έναντι των ελεύθερων ριζών, του επικίνδυνου υποπροϊόντος του κυτταρικού μεταβολισμού που μπορούν να βλάψουν τα υγιή κύτταρα, προκαλώντας τους καρκινική μετάλλαξη.
Βελτιώνουν την όραση
Ένα από τα καροτενοειδή που βρίσκονται στα μούρα είναι η ζεαξανθίνη, η οποία έχει συνδεθεί άμεσα με τη μείωση του οξειδωτικού στρες σε ορισμένα οφθαλμικά κύτταρα, συμπεριλαμβανομένης της ωχράς κηλίδας του αμφιβληστροειδούς. Επιπλέον, η ζεαξανθίνη λειτουργεί ως αντιοξειδωτικό και αποτρέπει ορισμένες βλάβες στον αμφιβληστροειδή, όπως οι ελεύθερες ρίζες που μπορούν να προκαλέσουν εκφυλισμό της ωχράς κηλίδας και καταρράκτη.
Αντιφλεγμονώδης δράση
Η έρευνα δείχνει ότι τα φύλλα μουριάς έχουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, οι οποίες μπορούν να εμποδίσουν την φλεγμονώδη απάντηση του σώματος σε χρόνιες παθήσεις. Η μελέτη δείχνει επίσης ότι το τσάι από φύλλα μουριάς μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μειώσει τον φλεγμονώδη πόνο.
Ενισχύουν το ανοσοποιητικό
Η βιταμίνη C είναι ένα ισχυρό αμυντικό όπλο έναντι οποιασδήποτε ασθένειας ή ξένων παθογόνων στο σώμα, που τα αντιοξειδωτικά δεν αντιμετωπίζουν. Μία μερίδα μούρων αποτελεί σχεδόν όλη την καθημερινή απαίτηση του οργανισμού για βιταμίνη C, αλλά σε συνδυασμό με τα μέταλλα και τις βιταμίνες που υπάρχουν σε αυτό το φρούτο, έχετε ένα πραγματικό όπλο κατά των ασθενειών.
Ενισχύουν την υγεία των οστών
Η βιταμίνη Κ, το ασβέστιο, ο σίδηρος, καθώς και τα ιχνοστοιχεία φωσφόρου και μαγνησίου που απαντώνται στα μούρα, μπορούν να είναι ευεργετικά για τη δημιουργία και τη συντήρηση του οστικού ιστού.
Μειώνουν την κακή χοληστερόλη
Η τακτική πρόσληψη σκόνης φύλλων μουριάς και τσαγιού φύλλων μουριάς μπορεί να μειώσει σημαντικά τα επίπεδα τριγλυκεριδίων και LDL (κακής) χοληστερόλης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πρόληψη της αθηροσκλήρωσης, των καρδιακών προσβολών και των εγκεφαλικών επεισοδίων.
Αποτρέπουν την πρόωρη γήρανση
Τα μούρα διαθέτουν επίσης υψηλό επίπεδο βιταμινών Α και Ε, μαζί με μια σειρά από καροτενοειδή συστατικά όπως η λουτεΐνη, η βήτα-καροτίνη, η ζεαξανθίνη και το α-καροτένιο. Όλα αυτά τα στοιχεία δρουν ως αντιοξειδωτικά που επηρεάζουν ειδικά το δέρμα, τους ιστούς, τα μαλλιά και άλλες περιοχές του σώματος όπου επιτίθενται οι ελεύθερες ρίζες.
Η άσπρη και η μαύρη μουριά τα παλιότερα χρόνια έπαιζαν πολύ σημαντικό ρόλο στην οικονομία, όχι για τους καρπούς τους αλλά για τα φύλλα τους. Φυσικά, τα φύλλα δεν τρώγονται από τον άνθρωπο, είναι όμως έξοχη τροφή για τον μεταξοσκώληκα και η παραγωγή του μεταξιού ήταν κεντρική οικονομική δραστηριότητα επί αιώνες.
Το μετάξι έφτανε από την εποχή των Ρωμαίων στη Μεσόγειο, αλλά ήταν κρατικό μονοπώλιο των Κινέζων –άλλωστε το όνομά του, σηρικόν (απ’ όπου παράγεται και το αγγλικό silk) δηλώνει ακριβώς ότι έρχεται από τους Σήρες, όπως έλεγαν οι αρχαίοι τους Κινέζους.
Την εποχή του Ιουστινιανού, κατάφεραν επιτέλους οι βυζαντινοί να αποσπάσουν το μυστικό· ο θρύλος λέει ότι μοναχοί ιεραπόστολοι μπόρεσαν, μέσα στα κούφια τους μπαστούνια, να φέρουν και το θαυματουργό έντομο και στην Κωνσταντινούπολη, μαζί με σπόρους του δέντρου από τα φύλλα του οποίου τρεφόταν. Το δέντρο αυτό ήταν η άσπρη μουριά.
Βέβαια, όπως διαπιστώθηκε, το σκουληκάκι μπορούσε να τραφεί και από τα φύλλα της μαύρης, αλλά προτιμούσε την άσπρη, που δίνει πιο μεγάλα και μαλακά φύλλα. Το όνομα δεν άλλαξε, κι όταν διαβάζουμε σε παλιότερα κείμενα για συκάμινα ή μόρα ή μούρα δεν μπορούμε να ξέρουμε αν εννοούνται άσπρα ή μαύρα, τα οποία είναι και πολύ νοστιμότερα.
Τόσο μεγάλη έκταση είχε η καλλιέργεια της μουριάς και η σηροτροφία στη μεσαιωνική Ελλάδα, που ο Μοριάς, τουλάχιστον σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, πήρε το όνομά του ακριβώς από τη μορέα.
Σιγά-σιγά, η άσπρη μουριά εξαπλώθηκε στην Ευρώπη.
Το 1148, μετά τη δεύτερη σταυροφορία, ο Ρογήρος ο Β’, βασιλιάς της Σικελίας, διαγούμισε τη Θήβα, που τότε άκμαζε, και μετέφερε πολλούς Θηβαίους σηροτρόφους και μεταξοϋφαντές στο Παλέρμο, και από εκεί διαδόθηκε η σηροτροφία και το μετάξι στην υπόλοιπη Ιταλία και Ευρώπη.
Η σηροτροφία στα μέρη μας ήταν οικοτεχνική δραστηριότητα: η εκτροφή γινόταν μέσα στο σπίτι και απέξω έπρεπε να υπάρχει η μουριά. Τα μούρα τα μάζευαν πάντοτε, όσοι είχαν μουριές, αλλά συνήθως τα κατανάλωναν οι ίδιοι· είναι φρούτο ευπαθές που δύσκολα ταξιδεύει αποστάσεις.
Στην Κρήτη, τη μουριά τη λένε μουρνιά· κάνουν και ρακή από μούρα, μουρνόρακη. Κι επειδή το μαύρο μούρο βάφει ανεξίτηλα, η νοικοκυρά που πάει να τα μαζέψει φοράει τη μουρνοποδιά, μια παλιά ποδιά ειδικά γι’ αυτή τη δουλειά. Επίσης από τα μούρα γίνεται πολύ ωραίο λικέρ, ακριβώς όπως γίνεται λικέρ με κράνα.
Εκτός όμως από τα μούρα των δέντρων υπάρχουν και τα μούρα των βάτων, δηλαδή τα βατόμουρα. Πολλοί τα λένε και βάτινα ή βάτσουνα.
Στα αγγλικά, το βατόμουρο λέγεται blackberry, λέξη που χρησιμοποιήθηκε και για την πολύ διαδεδομένη συσκευή κινητής επικοινωνίας.
Όπως είναι γνωστό, τα βραβεία που απονέμονται κάθε χρόνο στη χειρότερη ταινία της χρονιάς (κάτι σαν αντίθετο του Όσκαρ) λέγονται Χρυσά Βατόμουρα.·
Πρόκειται για ανακριβή μετάφραση που όμως έχει καθιερωθεί, ίσως επειδή στα μέρη μας είναι πιο γνωστά τα βατόμουρα. Ο αγγλικός τίτλος της παρωδιακής τελετής είναι Golden Raspberries, που είναι άλλο φρούτο, όχι τα βατόμουρα. Στα αγγλικά, η ονομασία του αντιβραβείου οφείλεται σε μια αγγλική ιδιωματική έκφραση giving someone the raspberry, που σημαίνει αποδοκιμάζω, γιουχάρω κάποιον.
