Του Αργύρη Αργυριάδη
Δικηγόρου Παρ’ Αρείω Πάγω
Ορισμένοι άνθρωποι έχουν επιτύχει στο πλαίσιο του βιοιστορικού τους κύκλου την «αθανασία». Απορίες δημιουργούνται όταν επιζητούν και την… ευθανασία. Πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας, η απόφαση του διάσημου Γάλλου ηθοποιού Αλέν Ντελόν να δώσει τέλος στη ζωή του με ευθανασία, στην Ελβετία (μια από τις λίγες χώρες στον κόσμο που τούτο είναι νόμιμο). «Μετά από κάποια ηλικία έχεις το δικαίωμα να φεύγεις ήσυχα, δίχως να ταλαιπωρηθείς από νοσοκομείο, ενέσεις, μηχανήματα, κ.τ.λ.» είπε το 2019 πριν υποστεί διπλό εγκεφαλικό.
Τι καλούμε, όμως, ως ευθανασία; Ως πράξη είναι αποδεκτή ηθικά; Στην χώρα μας είναι νόμιμη; Ο όρος ευθανασία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από το Francis Bacon το 17ο αιώνα. Γίνεται αναφορά σε έναν εύκολο, ανώδυνο, ευτυχή θάνατο, όπου είναι ευθύνη του γιατρού να απαλύνει τους «φυσικούς πόνους» του σώματος. Ο Bacon αναφέρεται σε μία «εξωτερική ευθανασία» σε αντιδιαστολή προς την «πνευματική» ευθανασία, η οποία απαιτεί την προετοιμασία της ψυχής.
Η ιατρική από την εποχή του Ιπποκράτη έχει διπλή αποστολή. Από τη μια να καταπραΰνει ή να εξαλείφει τον πόνο και από την άλλη να επιβραδύνει το θάνατο. Το άφευκτο του τελευταίου, όμως, δεν είναι αρκετό για να τον συμφιλιώσει με την ανθρώπινη φύση. Αντιθέτως, ο άνθρωπος, εύλογα, επιθυμεί να ορίσει όχι μόνον το χρόνο αλλά και τον τρόπο επέλευσης του μοιραίου. Δεν μπορούμε αβασάνιστα να απορρίπτουμε την απαίτηση ενός ανθρώπου να πεθάνει με αξιοπρέπεια, δίχως πόνο. Άλλωστε, το δικαίωμα αυτοδιάθεσης και αυτεξουσίασης του ανθρώπου αποτελεί ύψιστη κατάκτηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Ωστόσο, πολλές φορές η θεωρία διαφέρει από την πράξη και τα όρια δεν είναι πάντοτε διακριτά. Πόσο εύκολα μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η επιλογή της ευθανασίας, ενός ατόμου που έρχεται αντιμέτωπο με το θάνατό του, αποτελεί προϊόν ελεύθερης βούλησής του και όχι αποτέλεσμα κάποιας κατάθλιψης ή ψυχολογικής διαταραχής; Πώς μπορεί η ευθανασία να είναι λύση, όταν σε πολλές περιπτώσεις, όπου ο θάνατος φαίνεται αναπόφευκτος, τελικά ο ασθενής αναρρώνει; Πώς μπορεί να αποκλειστεί το ανθρώπινο λάθος, δηλαδή να γίνει λάθος διάγνωση και η πάθηση να μην είναι ανίατη;
Από νομική άποψη τα πράγματα είναι σαφή. Το δίκαιο δεν απαγορεύει την αυτοκτονία. Άλλωστε, ποιόν και τίνι τρόπο να τιμωρήσεις μετά θάνατον; Η ευθανασία, όμως, σε αντίθεση με την αυτοκτονία, προϋποθέτει για την τέλεσή της, την παρεμβολή τρίτου προσώπου. Σε αυτό, λοιπόν, επικεντρώνεται το ενδιαφέρον του νομοθέτη που καλείται να ρυθμίσει ένα συγκεκριμένο βιοτικό γεγονός με ευρύτερες κοινωνικές εκφάνσεις. Η κατοχύρωση της ευθανασίας παραβιάζει εκ πρώτης την αξία του ανθρώπου (άρθρο 2, παρ. 1 του Συντάγματος), η οποία έχει αντικειμενικό περιεχόμενο και επιβάλλει τον απόλυτο σεβασμό της ζωής όλων μας, δίχως να διακρίνει ανάμεσα σε άξιες και ανάξιες ζωές. Περαιτέρω, η ευθανασία στην Ελλάδα απαγορεύεται, και στο πλαίσιο του Ποινικού Κώδικα, ο οποίος τιμωρεί την ανθρωποκτονία με πρόθεση (άρθρο 299), την ανθρωποκτονία κατ’ απαίτηση (άρθρο 300) και τη συμμετοχή σε αυτοκτονία (άρθρο 301). Στο πλαίσιο αυτό απαγορεύεται ακόμη και σε ιατρό να προβεί σε πράξη ή παράλειψη από την οποία προκαλείται ο θάνατος (ενεργητική ευθανασία), δίχως βέβαια να απαιτείται το ιατρικό προσωπικό να προβαίνει ετσιθελικά σε θεραπευτική αρωγή ενός ασθενούς όταν ο τελευταίος ρητά το αρνείται.
