Του Αντώνη Κάλφα
Σε εκδήλωση του Συνδέσμου Φιλολόγων Πιερίας, τον Δεκέμβριο του 2000, τιμήθηκε ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ Δ. Ν. Μαρωνίτης με κύριο ομιλητή τον καθηγητή της Διδακτικής των Αρχαίων Νίκο Βαρμάζη. Ο Δ. Μαρωνίτης αποτελούσε μέλος της τριμελούς επιτροπής εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής του Βαρμάζη κι αυτό γιατί η σχέση αρχαίων και νέων ελληνικών υπήρξε όπως είναι γνωστό το βασικό ενδιαφέρον του εκλιπόντος δεινού αρχαιογνώστη (1929-2016). Από την εκδήλωση αυτή παραθέτω το κείμενό μου «Το ήθος του λόγου: Δ. Ν. Μαρωνίτης» που διαβάστηκε ως εισαγωγή στην εκδήλωση.
Ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΠΙΕΡΙΑΣ οργανώνει τη σημερινή βραδιά προκειμένου να τιμήσει έναν σπουδαίο δάσκαλο με υψηλό δημοκρατικό ήθος και παιδεία: τον Δ. Ν. Μαρωνίτη. Ιδιαίτερα για το τελευταίο βιβλίο του Δ. Ν. Μαρωνίτη Ομηρικά μεγαθέματα. Πόλεμος –Ομιλία-Νόστος θα μιλήσει ο επίκουρος καθηγητής της διδακτικής μεθοδολογίας των Αρχαίων Ελληνικών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Νίκος Δ. Βαρμάζης.
Αγαπητοί φίλοι, βρισκόμαστε σήμερα όλοι μας εδώ προσκεκλημένοι στη φιλόλογη ετούτη σύναξη—όπως και οι σχετικές προσκλήσεις μαρτυρούν—προκειμένου να χαρούμε τα δώρα της ομηρικής μαθητείας του κλασικού φιλόλογου Δ. Ν. Μαρωνίτη: ωστόσο, για τον μερακλίδικο μεταφραστικό άθλο θα μιλήσουν άλλοι αρμοδιότεροι. Σε ό,τι αφορά την στιγμή ετούτη ας ειπωθεί πως εμείς οι νεοελληνιστές χρωστάμε πολλά, ιδίως οι ευωνυμότεροι εξ υμών, στην νεοελληνική κριτική όπως αυτή αρθρώνεται στην προ 25ετίας γραφείσα ποιητική και πολιτική ηθική. Όπως ακόμα αυτή απλώνεται στις ποικίλες μελέτες για τον νεοελληνικό λόγο: Σεφέρης, Καβάφης, Ελύτης αλλά και Σαχτούρης, Σινόπουλος, Χειμωνάς, Αλεξάνδρου, Πατρίκιος και Αναγνωστάκης.
Να γιατί η ομηρική μετάφραση αποκτά βεβαίως για μάς και τα χαρακτηριστικά—πώς θα μπορούσε αλλιώς;–του σύγχρονου νεοελληνικού ποιητικού λόγου: γιατί η θητεία του καθηγητή Μαρωνίτη στο δόκιμο νεοελληνικό ποιητικό λόγο κλείνει το μάτι σε αυτό που ο Ελύτης ονόμαζε ποιητική νοημοσύνη, ικανότητα δηλαδή του προσλαμβάνειν ευφυώς και καίρια το ποιητικό σημαίνον ακόμα κι όταν αυτό χάνεται στο δίχτυ του λόγου ή έστω είναι δυσπλησίαστο.
Ένα μικρό παράδειγμα: Όπως ήδη έγκαιρα έχει επισημανθεί από την κριτική στη διαδικασία ενηλικίωσης και αυτογνωσίας, στην οποία εισέρχεται ο Τηλέμαχος, συνταιριάζονται οι φράσεις: «έβλεπε με τα μάτια της ψυχής του» (α, στ. 323-24). [Πρβλ. Δ. Σολωμού, «Ο Πορφύρας»]• τους μνηστήρες «κατέχει υπεροψία και μέθη» (α, στ. 368). [Πρβλ. Κ. Καβάφη, «Ο Δαρείος»]• ο Αίας ο Λοκρός (ραψωδία δ, στ. 502 και 510) φτάνει στην ύβρι και από εκεί στην καταστροφή, αφού «είχε τόσο ψηλώσει ο νους του», ή γιατί «παραλογίστηκε κι ο νους του ψήλωσε»: [Πρβλ. Α. Παπαδιαμάντη, «Η Φόνισσα»].
Αγαπητοί φίλοι, επιτρέψτε μου να αναφέρω λίγα -απολύτως αναγκαία- για την κατανόηση αλλά και την καλύτερη γνωριμία μας με τον λόγο και το ήθος της μαρωνίτικης διαδρομής. Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης γεννήθηκε το 1929 στη Θεσσαλονίκη, όπου και μεγάλωσε σε καπνεργατικό περιβάλλον, «με όριο ζωής την Αγίου Δημητρίου». Σπούδασε αρχαία ελληνική φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Μάιντζ και στη Φραγκφούρτη της Γερμανίας. Υπέβαλε τη διδακτορική του διατριβή στο ΑΠΘ, όπου διετέλεσε εντεταλμένος υφηγητής αρχαίας ελληνικής φιλολογίας από το 1964 ως το 1968, οπότε απολύθηκε από τη θέση του από τη δικτατορία των Απριλιανών.
Στη διάρκεια της Επταετίας ο Μαρωνίτης συνελήφθη τρεις φορές: το 1969, όταν κρατήθηκε για ένα μήνα στην Ασφάλεια Θεσσαλονίκης, το 1971 και το 1973, όταν φυλακίσθηκε και βασανίστηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Μετά τη Μεταπολίτευση, το 1974, διετέλεσε ειδικός σύμβουλος του υπουργείου Παιδείας για θέματα ανωτάτης παιδείας, ενώ από το 1975 είναι τακτικός καθηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Πρόσωπο με έντονη παρουσία στον δημόσιο βίο, ο Μαρωνίτης είναι επίσης πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, το οποίο εδρεύει στη Θεσσαλονίκη.
Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης έχει πλούσιο και πολυσχιδές συγγραφικό έργο. Ενδεικτικά: «Εισαγωγή στον Ηρόδοτο» (διατριβή για υφηγεσία, Γκοβόστης, 1964), «Ο φόβος της ελευθερίας – Δοκιμές ανθρωπισμού» (Παπαζήσης, 1971), «Αναζήτηση και νόστος του Οδυσσέα – Η διαλεκτική της Οδύσσειας» (Κέδρος, 1978), «Οι εποχές του “Κρητικού”» (Λέσχη, 1975), «Ποιητική και πολιτική ηθική» (Κέδρος, 1976), «Οροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη» (Κέδρος, 1980), «Μίλτος Σαχτούρης. Ανθρωποι – χρώματα – ζώα – μηχανές» (Γνώση, 1980), «Ηρόδοτος: Επτά νουβέλες και τρία ανέκδοτα» (Αγρα, 1981), «Η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη – Μελέτες και μαθήματα», (Ερμής, 1984), «Η πεζογραφία του Γιώργου Χειμωνά – Αφηρημένο και συγκεκριμένο» (Λωτός, 1986), «Πίσω μπρος» (Στιγμή, 1986), «Ομηρικά μεγαθέματα. Πόλεμος-Ομιλία-Νόστος» (Κέδρος 1999).
Τα τελευταία 25 περίπου χρόνια ο Δ. Ν. Μαρωνίτης είναι τακτικός επιφυλλιδογράφος του «Βήματος», παρεμβαίνοντας σε θέματα της δημόσιας ζωής. Η αρθρογραφία του περιλαμβάνεται σε βιβλία όπως το «Ανεμόσκαλα, Σημαδούρες, Χωρίς Ανεμόσκαλα» (Κέδρος, 1984, έκδοση που συσσωματώνει παλαιότερες ομώνυμες συλλογές που είχαν κυκλοφορήσει το 1972, το 1975 και το 1983) ή το «Μέτρια και Μικρά» (Κέδρος, 1987). Μεγάλο μέρος της συγγραφικής δραστηριότητας του Δ. Ν. Μαρωνίτη έχει απορροφηθεί κατά τη δεκαετία του 1990 από τη μετάφραση της «Οδύσσειας», ένα «έργο εν προόδω», του οποίου η έκδοση ξεκίνησε από τη Στιγμή και συνεχίζεται από τον Καστανιώτη.
Αγαπητοί φίλοι, θα επιθυμούσα να τελειώσω το χαιρετισμό με την αναφορά στον πανεπιστημιακό, διανοούμενο και ανυποχώρητο δημοκράτη Δ. Ν. Μαρωνίτη, γιατί η εποχή μας ευνοεί τους μάλλον ευπώλητους γλωσσολογούντες και αξίζει τουλάχιστον εμείς να θυμόμαστε: Παραφράζοντας λοιπόν τον ίδιο τον Μαρωνίτη σε ομιλία του για τον καθηγητή Εμμανουήλ Κριαρά θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε τα εξής: «Ελπίζω να μην προσβάλλω τη σεμνότητα του δασκάλου, υπενθυμίζοντας σε όσους δεν γνωρίζουν, ή δεν φρόντισαν και δεν θέλησαν να μάθουν, ότι ο Μαρωνίτης, με τη δημοκρατική του συνείδηση και συμπεριφορά, υπήρξε παράδειγμα πανεπιστημιακού καθηγητή, που σεβάστηκε συγχρόνως την ιδιότητά του ως δημοκρατικού πολίτη και πλήρωσε την εμμονή του στη δημοτική γλώσσα, στον δήμο και στη δημοκρατία με διώξεις και φυλακίσεις. Δεν είναι πολλοί της γενιάς του Μαρωνίτη που να έδειξαν, μέσα στην πανεπιστημιακή κοινότητα, τόσο και τέτοιο πολιτικό θάρρος».
