Του Ιωάννου Α. Ιωάννη, Ιστορικού-Αρχαιολόγου
Τις τελευταίες μέρες λαμβάνει διαστάσεις το ζήτημα της κατάργησης του μαθήματος της Αντιγόνης του Σοφοκλή, στην Δευτέρα τάξη του ενιαίου λυκείου, ως αναμενόμενη μάλιστα συνέχεια της κατάργησης του μαθήματος του Επιταφίου του Περικλή από την Τρίτη τάξη. Η κατάργηση της διδασκαλίας των μαθημάτων αυτών δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό αλλά πρέπει να αντιμετωπίζεται στην πραγματική του διάσταση, που δεν είναι άλλη από την βαθμιαία και στοχευόμενη προσπάθεια υποβάθμισης του ρόλου των ανθρωπιστικών σπουδών στα σχολεία μας, με απώτερο σκοπό την ραγδαία πνευματική αλλοτρίωση της νεολαίας.
Σε μια εποχή όπου, βασικά ιδανικά της κοινωνίας βρίσκονται σε ταχεία σήψη και οι μαθητές ως αυριανοί πολίτες της κοινωνίας μετατρέπονται σε άβουλα, αποστασιοποιημένα προς τα κοινωνικά ζητήματα, πειθήνια όντα που απλά καλούνται να ακολουθούν, ως ανθρωπομηχανές, τυφλά τις εντολές που τους δίνονται, οι ανθρωπιστικές σπουδές οφείλουν να αντισταθούν στην υποβάθμισή τους και να αναδειχθούν στυλοβάτες μιας ανθρωποκεντρικής εκπαίδευσης, που πέρα από εξειδικευμένους τεχνοκράτες θα οικοδομεί ισορροπημένα, ευσυνείδητα και δυναμικά άτομα της κοινωνίας.
Αναμφίβολα, ζήτημα διαλόγου στους κόλπους της εκπαίδευσης, ιδιαίτερα μεταξύ των φιλολόγων, θα έπρεπε να είναι η προσέγγιση των μαθημάτων του κλάδου των ανθρωπιστικών σπουδών. Η διδασκαλία τους δυστυχώς αναλώνεται στην διδαχή των τύπων γραμματικής και συντακτικού, μέθοδος η οποία απεμπολεί εν πολλοίς το ενδιαφέρον των μαθητών για τα φιλολογικά μαθήματα και αποσιωπά τα ουσιώδη ζητήματα, με τα οποία θα έπρεπε να ενασχολούνται οι μαθητές, για την συγκρότηση ακέραιων χαρακτήρων με βάση τα ηθικά διδάγματα, που απορρέουν από τα αρχαία ελληνικά κείμενα.
Στα πρόσφατα μαθητικά μου χρόνια, πραγματικά με δυσανασχέτηση μελετούσα το μάθημα της Αντιγόνης. Παράλληλα με τα μαθήματα κατεύθυνσης, όφειλα να δαπανήσω πολύτιμο χρόνο αποδίδοντας το αρχαίο κείμενο στην νέα ελληνική, αναλύοντας τους γραμματικούς τύπους και προβαίνοντας σε συντακτική ανάλυση του
κειμένου. Αντίστοιχα και με τα λοιπά μαθήματα αρχαίων ελληνικών, ελάχιστος χρόνος απέμενε προς προβληματισμό για την φύση των ηθικών προεκτάσεων του έργου. Εν προκειμένω, το ζήτημα της εναντίωσης σε έναν φαύλο νόμο ενός δυνάστη, η αγάπη της Αντιγόνης για τον νεκρό αδελφό της, το ανίκητο στοιχείο της αληθινής μέχρι τέλους αγάπης ενός ζευγαριού, η ανάγκη για την ελευθερία βούλησης του ατόμου, το αίσθημα τις τιμής και της αυταπάρνησης αντιμετωπίζονταν από μέρους μου, ως δευτερεύοντα προς εξέταση ζητήματα, για τα οποία δεν υπήρχε διαθέσιμος χρόνος επεξεργασίας, συσχέτισης και ερμηνείας σε αντιπαραβολή με δικά μου υπαρξιακά ερωτήματα και ανησυχίες.
Στο σημείο αυτό, θα ήταν λάθος να παραλείψω την απογοητευτική, μεταξύ των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητος, παρουσία ανθρώπων που δεν έχουν, και ουδέποτε έως τώρα είχαν, αναγνωρίσει την σπουδαιότητα και την βασική-ουσιώδη αποστολή τους στην εκπαιδευτική προσπάθεια διαπαιδαγώγησης του μαθητή.
Ακολούθησαν την θεωρητική κατεύθυνση στο σχολείο, σπούδασαν στο πανεπιστήμιο, αλλά ουδέποτε προβληματίστηκαν, επί της ουσίας, για ποιον λόγο διδάχθηκαν και καλούνται να διδάξουν τα φιλολογικά μαθήματα. Αποτέλεσμα της λανθάνουσας αυτής προσέγγισης, η ταχεία πνευματική υποβάθμιση τόσο των ιδίων όσο και των μαθητών στο σύνολό τους, καθώς επίσης και την διαστρεβλωμένη εικόνα ότι τα φιλολογικά μαθήματα προσφέρουν μόνο, τα παρωχημένα εκπαιδευτικά εργαλεία της αποστήθισης, της παπαγαλίας, της αντιγραφής. Λησμονούν δυστυχώς την κυριότερη αποστολή του κλάδου, που καλούνται να υπηρετήσουν. Μεταξύ αυτών
η προβολή ορθών προτύπων, η πνευματική ανάταση, η καλλιέργεια ορθής και γόνιμης κριτικής σκέψης, η συλλογική ευσυνειδησία, η γαλουχημένη με γνήσια ιδανικά προσωπικότητα. Η ορθή διδασκαλία των αρχαίων κειμένων θα επιτελούσε με βεβαιότητα την σπουδαία αυτή αποστολή του φιλολόγου-εκπαιδευτικού, θα αναβάθμιζε την σπουδαιότητα των ανθρωπιστικών σπουδών στα σχολεία και θα δημιουργούσε ορθά σκεπτόμενους, ενεργούς πνευματικά, δραστήριους πολίτες.
Η εικόνα της σύγχρονης κοινωνίας σκιαγραφείται από την φυλλοροή αξιών, ιδανικών και προτύπων. Μια μαλθακή, άβουλη, αδρανή, υστερόβουλη, εγωπαθής, ματαιόδοξη νέα γενιά ανθρώπων τείνε να επικρατήσει στην ζυγαριά αξιών και τάσεων του κόσμου μας. Παρά την πληθώρα εκπαιδευτικών εργαλείων και προοπτικών, την καθολική πρόσβαση στην εκπαίδευση, ένα μεγάλο μέρος της νεολαίας παραμένει σε πνευματικό λήθαργο, που τείνει να πάθει μετάσταση σε πνευματική ανεπάρκεια και ένα άλλο εξίσου μεγάλο μέρος νεαρών επιστημόνων, που παρά την εξειδίκευσή τους στο αντικείμενο μελέτης τους, παραμένουν άτομα μύωπα και αποπροσανατολισμένα απέναντι στις ηθικές κατευθύνσεις της κοινωνίας και στην λανθασμένη παθογενή εξέλιξη των συλλογικών προοπτικών. Αποτέλεσμα όλων αυτών μια κοινωνία σε τέλμα, ένας βδελυγματικός κατήφορος αξιών, προορισμένος να τοποθετήσει το άτομο έτη φωτός μακρύτερα από τον φιλοσοφικό και διαπαιδαγωγικό ανθρωποκεντρισμό του αρχαίου ελληνικού οράματος, δημιουργίας και πνευματικής ανέλιξης.
Καταφύγιο γνώσης και προορισμός σωτηρίας, ατομικής και συλλογικής, η ορθή προσέγγιση των ανθρωπιστικών σπουδών. Ναυαρχίδα αυτών, η αρχαία ελληνική γραμματεία γενικότερα και τα μαθήματα της Αντιγόνης και του Επιταφίου ειδικότερα, στα πλαίσια της εγκυκλίου παιδείας που προσφέρεται στους μαθητές. Οι μαθητές λίθο λίθο χτίζουν, συνεπικουρούμενοι με τα ανιδιοτελή- ηθικά πρότυπα των αρχαίων έργων, την πολιτική τους υπόσταση, διαμορφώνουν έναν χαλύβδινο χαρακτήρα αρετών προσφοράς στον συνάνθρωπο, μια δυνατή ελεύθερη θέληση απελευθερωμένη από λανθασμένα και φαύλα κακέκτυπα, τα οποία αυτοπροβάλλονται με αναίσχυντο τρόπο, που οδηγούν σε καταστροφικά αδιέξοδα.
Ας ορθώσουμε τις άμυνες μας απέναντι στον εξανδραποδισμό της αρχαίας ελληνικής σοφίας από το εκπαιδευτικό σύστημα. Με υπέρτατα όπλα την σύνεση και την αρετή της γνώσης, ας διαφυλάξουμε ως μέρος του εκπαιδευτικού μας συστήματος, εις το ακέραιο, την διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και το «έρως ανίκατε μάχαν» ας μην επιτρέψουμε να αντικατασταθεί ποτέ και πουθενά από το φαυλότις ανίκατε μάχαν.
