Ποιος είναι σοφός;
Κώστας Δαλακιουρίδης
Αρχαίο το ερώτημα και με πολλές απαντήσεις. Γενικά λέμε σοφό κάποιον που είναι βαθύς γνώστης κάποιου θέματος. Ακόμα χαρακτηρίζουμε έτσι αυτόν που είναι συνετός, έξυπνος κι ελέγχει τα πάθη του.
Στα αρχαία χρόνια κάποιος γνωστός του Σωκράτη ρώτησε το Μαντείο των Δελφών ποιος είναι ο πιο σοφός άνθρωπος στον κόσμο και το μαντείο απάντησε «Ο Σωκράτης». Όταν το έμαθε ο Σωκράτης σκέφτηκε: Καλά εγώ λέω συνέχεια ότι «μόνο ένα πράγμα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτε» (εν οίδα ότι ουδέν οίδα) τί σόι σοφός είμαι; Και μετά σαν από φώτιση συνέχισε: έχει δίκαιο το Μαντείο «εγώ τουλάχιστον κάτι ξέρω. Την άγνοιά μου!»
Ο Σωκράτης είναι ο πιο θελκτικός σοφός της αρχαιότητας. Με μια ανεπαίσθητη ειρωνεία που σπάζει κόκκαλα, με μια απίθανη αίσθηση του χιούμορ, με απαράμιλλη διαλεκτική ικανότητα είναι απόλαυση να τον παρακολουθείς στους πλατωνικούς διαλόγους. Αλλά και η συμπεριφορά του ήταν σοφή. Έλεγε γι’ αυτόν ο Αλκιβιάδης: «Είναι εκπληκτικό αλλά αυτός ο άνθρωπος δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Ούτε από τους παλιότερους ούτε από τους τωρινούς. Είναι τόσο αλλόκοτος και ο ίδιος και οι λόγοι του Περιφρονεί το χρήμα, τις τιμές και τ’ ακριβά ρούχα. Προτιμά να κυκλοφορεί ξυπόλυτος, έχει απίστευτη αντοχή στις κακουχίες, στο ξενύχτι και το πιοτό. Δείχνει απόλυτη εμπιστοσύνη σε μια εσωτερική φωνή (το δαιμόνιο). Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι ο τρόπος της ζωής του. Θέλγεται από τις συζητήσεις».
Όταν έβγαινε στην αγορά κι έβλεπε πλήθος από αγαθά έλεγε «πόσα πράγματα δεν έχω ανάγκη!» Όταν του είπαν ότι κάποιος τον κατηγόρησε ενώ ήταν απών είπε «όταν λείπω μπορεί και να με δείρει!» Όταν του ζήτησαν συμβουλή για γάμο είπε, «ο καλύτερος γάμος είναι εκείνος όπου η γυναίκα είναι μουγκή και ο άντρας κουφός!» Αργότερα ιδρύθηκε η σχολή των στωικών και ο ιδρυτής της (ο Ζήνωνας) είχε σαν πρότυπο τον Σωκράτη. Τον ίδιο είχαν πρότυπο πολλοί φιλόσοφοι όπως ο Κίρκεγκαρντ.
Τώρα στη σχολή των στωικών υπήρχε ένα πρόβλημα: ποιος αξίζει τον χαρακτηρισμό «σοφός»; Ο μόνος που έβρισκαν ήταν ο Σωκράτης και με το ζόρι ο Ζήνωνας. Ο σοφός γι’ αυτούς έπρεπε να είναι κάτοχος κάθε αλήθειας και αρετής κάθε τέχνης και επιστήμης και στη μακαριότητα να συναγωνίζεται τον Δία. Ο σοφός έπρεπε να είχε κατακτήσει την εσωτερική ελευθερία και να είχε συνειδητοποιήσει ότι τα αγαθά και η ίδια η ζωή δεν έχουν από μόνα τους καμιά αξία. Ο σοφός βιώνει κάθε στιγμή την ευδαίμονα ζωή ανεξάρτητα από εξωτερικές συνθήκες. Ο στωικός σοφός δεν προσκυνά ούτε παρακαλεί τον Θεό αλλά στέκεται απέναντί του σαν φίλος αφού είναι από την ίδια ουσία.
Για να τα κάνει όλα αυτά πρέπει να καταπιέσει συναισθήματα και επιθυμίες κάτω από την μπότα της λογικής σε σημείο που να φαίνεται παγερός και απάνθρωπος. Παρόλα αυτά ο κατάλογος των σοφών ήταν απελπιστικά άδειος. Τότε σκαρφίστηκαν να βάλουν μια άλλη κατηγορία για τους κοινούς θνητούς τους «προκόπτοντες» αυτούς που ζουν ηθικά.
Σήμερα ο τίτλος του σοφού δίνεται πολύ εύκολα σε κάποιον που είναι πολύ καλός στον τομέα του. Έτσι έχουμε τους σοφούς λοιμωξιολόγους που μας προστατεύουν από τις επιδημίες. Βέβαια δεν συμφωνούν πάντα μεταξύ τους, αλάθητο σημάδι ότι κάποιοι εκεί μέσα δεν είναι και τόσο σοφοί αλλά κι αυτοί δεν ξέρουν ποιοι. Άρα σήμερα έχουμε πολλούς σοφούς και λίγους προκόπτοντες.
Για εμάς σοφός είναι αυτός που έζησε μια ενδιαφέρουσα ζωή διδάχτηκε από τα παθήματά του, κατάλαβε ορισμένα βασικά πράγματα και είναι έτοιμος να βοηθήσει τους συνανθρώπους τους σε μια δύσκολη στιγμή με δυο σταράτες κουβέντες.
Σοφός δεν είναι αυτός που ξέρει πολλά πράγματα αλλά ξέρει για τη ζωή και το νόημά της. Και κατά πως γράφει ο Καρυωτάκης για όσους δεν έζησαν κάθε στιγμή της ζωής τους:
Είκοσι χρόνια παίζοντας αντί χαρτιά βιβλία,
είκοσι χρόνια παίζοντας, έχασα τη ζωή.
Φτωχός τώρα ξαπλώνομαι, μιαν εύκολη σοφία
ν’ ακούσω εδώ που πλάτανος γέρος μού τη θροεί.
[…] τρελέ, τρελέ, που εγέρασες και νέος ποτέ δεν ήσουν…
