Είναι σύνηθες το κοινό να θαυμάζει τις αρχαιότητες που είναι από πολύτιμο υλικό, όπως χρυσό ή που ανήκουν σε ¨ένδοξες εποχές¨, γνωστές στην ιστορία, μιλώντας κυρίως για την κλασική ή την ελληνιστική. Τα μουσεία της Ελλάδας συχνά τοποθετούν σε περίοπτη θέση τα περίτεχνα και δημοφιλή ευρήματα, ενώ τα Προϊστορικά τα βρίσκουμε σε σημεία πιο σκοτεινά, με αποτέλεσμα να αποτελούν ένα γρήγορο πέρασμα για τους πολλούς ή να προσελκύουν μόνο τους ειδικούς.
Όμως, η αλήθεια είναι ότι η Προϊστορική εποχή έχει τεράστιο ενδιαφέρον, τότε που ξεκινάνε όλα, όπως η μόνιμη εγκατάσταση σε οικισμούς, ο γεωργοκτηνοτροφικός τρόπος ζωής, ακόμη και οι κοινωνικές ανισότητες και οι συμβολισμοί σε διάφορες εκφάνσεις. Δεν υπάρχουν γραπτές πηγές και τα αντικείμενα που βγαίνουν από τις ανασκαφές γίνονται ο οδηγός μας στο ταξίδι εξερεύνησης της ζωής των ανθρώπων πριν χιλιάδες χρόνια. Τότε, που στην ουσία γεννάται η Τέχνη, μια ανάγκη έκφρασης μέσα από τεχνικές χειροποίητες, που απαιτούν εξειδίκευση.
Η Πιερία έχει αποκαλύψει σημαντικά προϊστορικά ευρήματα και ολόκληρα Νεολιθικά χωριά, όπως αυτό του Μακρύγιαλου, στη θέση ¨Αγίασμα¨. Ο Νεολιθικός Μακρύγιαλος αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εκτεταμένους οικισμούς που ανακαλύφθηκαν όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και γενικότερα στην Ευρώπη. Υπολογίζεται πως κάλυπτε γύρω στα 500 στρέμματα και η ανασκαφή διεξήχθη με αφορμή την κατασκευή της Νέας Σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών- Θεσσαλονίκης κατά τα χρόνια 1993-’94 και 1995-’98, από την ΙΣΤ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων.
Υπάρχουν δύο οικιστικές φάσεις, ο Μακρύγιαλος Ι, που χρονολογείται στα 5.400- 4.900 π.Χ., όπου ο οικισμός είναι αραιοκατοικημένος και περιβάλλεται από τάφρους, δημιουργώντας έναν κύκλο. Τα σπίτια ήταν κυκλικά και πασσαλόπηκτα, υπόγεια ή ακόμη και ημι- υπόγεια. Η ανωδομή τους από φθαρτά υλικά, όπως ξύλα, κλαδιά και λάσπη, από τα οποία μόνο ίχνη διακρίνονται. Έξω από τις οικίες υπήρχαν φούρνοι κι εστίες.
Ο Νεολιθικός Μακρύγιαλος ΙΙ χρονολογείται στα 4.900- 4.500 π.Χ. και είναι οικισμός πιο πυκνοκατοικημένος, βόρεια του πρώτου. Πλέον τα σπίτια είναι υπέργεια και έξω από αυτά υπάρχουν ομάδες φούρνων και εστιών, πράγμα που δηλώνει την κοινοτικό χαρακτήρα, με δραστηριότητες που μοιράζονταν τα νοικοκυριά, όπως για παράδειγμα το μαγείρεμα. Στην καθημερινή τους διατροφή κυριαρχούσε η βραστή τροφή από υλικά φυτικής προέλευσης, όπως το μονόκοκκο και δίκοκκο σιτάρι, το κριθάρι, το μπιζέλι, το λαθούρι, τα κουκιά, το ρόβι, η φακή, το λινάρι, το σταφύλι, το σύκο, το βατόμουρο, το μήλο. Η ζωϊκή διατροφή στηριζόταν σε οικόσιτα ζώα, δηλαδή βοοειδή, αιγοπρόβατα και χοίρους και παράλληλα υπήρχαν και άλλες διατροφικές πηγές, όπως είναι τα θαλασσινά είδη (συχνότερο το Cerastoderma glaucum). Από εκπροσώπους της άγριας πανίδας εντοπίστηκαν λίγα είδη, π.χ. το ζαρκάδι, το ελάφι, το άγριο βόδι και ο λαγός.
Τα ευρήματα που έδωσε η ανασκαφή είναι πολλά και σημαντικά, όπως λίθινα εργαλεία (κοπής, τριβής, κρουστήρες, διατρητικά) και μεγάλη ποσότητα κεραμικής. Τα αγγεία ήταν ακόσμητα, όπως αυτά του μαγειρέματος ή άλλες φορές διακοσμημένα με διάφορες τεχνικές, όπως τη γραπτή, την εγχάρακτη, την πλαστική κτλ. Τα μοτίβα που κυρίως διακρίνονται είναι γραμμικά και οι επιφάνειες εντυπωσιάζουν με την υψηλή ποιότητα στιλβώματος. Μετά από χιλιάδες χρόνια πολλά από αυτά γυαλίζουν έντονα και δηλώνουν έτσι μια πολύ καλή γνώση της κεραμικής, μιας τέχνης που γεννήθηκε από τη γη.
Σημαντικά είναι επίσης τα ειδώλια που βρέθηκαν, τα οποία ήταν κατασκευασμένα από πηλό ή λίθο, ακόμη και μάρμαρο. Από τα 121 ειδώλια του Μακρύγιαλου Ι, τα 113 είναι ανθρωπόμορφα και τα 8 ζωόμορφα. Οι λεπτομέρειες αποδίδονται σχηματικά, με έντονη διάθεση αφαίρεσης, στοιχεία που αργότερα θα εμπνεύσουν τους μοντέρνους καλλιτέχνες του 20ου αι. Ας προστεθούν τα κοσμήματα που βρέθηκαν από όστρεο ή λίθο (μάρμαρο ή σερπεντινίτη) και κάποιες σφραγίδες.
Πολλοί σημαντικοί επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό έχουν κάνει μελέτες και έχουν δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με τον σπουδαίο αυτό οικισμό της Πιερίας, ο οποίος είναι πολύ γνωστός στη διεθνή βιβλιογραφία. Σημασία πλέον έχει όλα αυτά τα αντικείμενα τα οποία φυλάσσονται στις αρχαιολογικές αποθήκες να βγούνε στο φως και να γίνουν κοινό κτήμα για το ευρύ κοινό.
Ο κατάλληλος χώρος για να εκτεθούν, φυσικά όχι όλα αλλά επιλεκτικά, είναι το ήδη υπάρχον κτίριο της Επισκέψιμης Μουσειακής Αποθήκης Μακρυγιάλου. Ένα υπερσύγχρονο κτίριο, με έναν ολόκληρο όροφο ειδικό για να είναι επισκέψιμος και να παρουσιάζονται εκεί τέχνεργα από τις ανασκαφές της βόρειας Πιερίας. Θα ήταν ευτύχημα ευρήματα, όπως τα Προϊστορικά, να παρουσιαστούν στο κοινό όλων των ηλικιών, κοινωνικών ομάδων και μορφωτικών στρωμάτων. Γιατί τα μουσεία είναι πηγή γνώσης, ψυχαγωγίας και στόχος τους είναι να λειτουργούν προς όφελος της κοινωνίας. Ας γίνει ευχή να ζωντανέψει η Προϊστορία και η Ιστορία της Πιερίας, να βγει από την αφάνεια χρόνων, και να καταστεί προσβάσιμη σε όλους και όλες.
Μαρία Σ. Καρανίκα,
Αρχαιολόγος- Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης
Υ.Γ. Οι φωτογραφίες προέρχονται από τον τόμο ¨Πιερίδων Στέφανος¨ και ¨Πύδνα¨ της Πιερικής Αναπτυξιακής- (επεξεργάστηκαν ως προς το φόντο τους)
