Η κεραμική είναι η πρώτη τέχνη, αυτή που γεννήθηκε από τη γη στη Νεολιθική εποχή. Τα πρώτα αγγεία θεωρούνταν πως ήταν χρηστικά αντικείμενα, για το μαγείρεμα, την κατανάλωση της τροφής και την αποθήκευση. Η ανάγκη οδήγησε στην ανάπτυξη μιας τεχνικής που απαιτούσε γνώσεις, χρόνο και κόπο, καθώς όλα τότε ήταν χειροποίητα. Τα πρώτα αγγεία της Νεολιθικής Πιερίας χρονολογούνται γύρω στα 6.500π.Χ. Αγγεία αρχικά ακόσμητα και με χοντρά τοιχώματα, μα όμως όσο περνούσε ο χρόνος γίνονταν πιο εκλεπτυσμένα και αποκτούσαν διακόσμηση.
Ένας σπουδαίος οικισμός της Νεολιθικής περιόδου βρέθηκε στις ανασκαφές στα Παλιάμπελα Πιερίας. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Sheffield της Μ. Βρετανίας επί χρόνια διεξήγαγαν έρευνες κι εκεί βρέθηκε ένα ολόκληρο Νεολιθικό χωριό του 6.000- 4.500 π.Χ. Επικεφαλής ήταν ο Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, κ. Κώστας Κωτσάκης. Η γεωφυσική διασκόπηση έδωσε ενδείξεις ότι η τούμπα, κατά τη Νεότερη Νεολιθική (περ. 4500 π.Χ) περικλείονταν από σύστημα περιβόλων και τάφρων στο πρότυπο του Νεολιθικού Διμηνίου. Σποραδικά ευρήματα υπέδειξαν δραστηριότητα προς το τέλος της εποχής Χαλκού (13ος -12ος αι. π.Χ.) και κατά τη Βυζαντινή περίοδο (6ος – 14ος αι. μ.Χ.).
Στα Παλιάμπελα Πιερίας επίσης βρίσκεται το εργαστήρι κεραμικής του κ. Γιάννη Σταγκίδη, του κεραμέα που ενώνει πραγματικά την Προϊστορία με το σήμερα. Δεν είναι ένας απλός τεχνίτης, αλλά πολύ σημαντικός και βαθύς γνώστης των αρχαίων και νεότερων τεχνικών της κεραμικής τέχνης, αυτής που υπηρετεί μια ολόκληρη ζωή με αγάπη και μεράκι. Ο ίδιος κατασκευάζει αγγεία όλων των ειδών, από χειροποίητα και χρηστικά ή ακόμη και τροχήλατα. Ο κ. Σταγκίδης έχει συνεργαστεί με πολλά Πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού και με πολύ καταξιωμένους επιστήμονες από όλο τον κόσμο.
Όπως ο ίδιος λέει ¨ο τροχός πλασίματος των αγγείων είναι σαν ένα μουσικό όργανο, το οποίο πρέπει να ελέγχεις και να γνωρίζεις πώς να το χειριστείς και πώς να το συγχρονίσεις¨. Για τα μοτίβα που χρησιμοποιούν οι πρώτοι καλλιτέχνες των διακοσμημένων αγγείων ο κ. Σταγκίδης θεωρεί ότι ¨η καλλιτεχνία απαιτεί χρόνο¨ κι ο χρόνος για τους Νεολιθικούς ήταν πιο πολύτιμος απ’ ότι σήμερα, γιατί η όλη επιβίωσή τους βασιζόταν στη συνεχή, αδιάκοπη και σκληρή χειρονακτική εργασία.
Όπως οι Νεολιθικοί κεραμείς, έτσι κι ο κ. Σταγκίδης πηγαίνει στην Πιερική γη και ψάχνει τους κατάλληλους πηλούς, καθώς ο ίδιος γνωρίζει τα μυστικά της φύσης και ποια πρώτη ύλη είναι κατάλληλη για κάθε είδος αγγείου. Η εύρεση και περισυλλογή του σωστού χώματος είναι το πιο βασικό και σημαντικό βήμα, η βάση για να παραχθεί μια κεραμική υψηλής ποιότητας. Τα μυστικά της γης και οι συνταγές που χρησιμοποιεί είναι κάτι το οποίο έχει κατακτήσει μέσα από άμεση επαφή με την ίδια την φύση και τους πειραματισμούς στο πεδίο. Μετά από αυτά έρχεται η εξειδίκευση, η μαστοριά και η καλλιτεχνία, γνωρίσματα που ο ίδιος κατέχει και καλλιεργεί καθημερινά με κόπο.
Η κεραμική μπορεί να θεωρηθεί η βάση πολλών τεχνών, όπως το ότι δίνει φόρμες και σχήματα, τα οποία με τη σειρά τους επηρέασαν την πλαστική. Επίσης, η ζωγραφική τέχνη γεννήθηκε επάνω στα αγγεία και μετέπειτα εξελίχθηκε αυτόνομα. Τα αγγεία έγιναν οι φορείς ζωγραφικών αποτυπώσεων, είτε γραμμικών ή αργότερα και εικονιστικών. Ο άνθρωπος από πολύ νωρίς νιώθει την ανάγκη να φτιάξει αντικείμενα χρηστικά για την καθημερινότητά του, αλλά παράλληλα έχει την ανάγκη έκφρασης και δημιουργικότητας. Ο πηλός γίνεται από την Προϊστορία μέσο έκφρασης και κατασκευής αντικειμένων που φέρουν νοήματα και συνοδεύουν διάφορες δραστηριότητες.
Ο κ. Σταγκίδης αναφέρει χαρακτηριστικά πως ¨η κεραμική είναι ψυχοθεραπεία, όταν κατασκευάζει κανείς αγγεία νιώθει όμορφα και δεν σκέφτεται τίποτα περιττό¨. Αυτό είναι και ένα νόημα της τέχνης διαχρονικά, η κατάκτηση μιας πνευματικής κατάστασης ηρεμίας και νηφαλιότητας, η εξημέρωση της αγριότητας κάθε είδους. Η τέχνη που φτιάχνεται από το χώμα, το οποίο χώμα έχει μια θεραπευτική ουσία, το βακτήριο Mycobacterium vaccae. Οι ιδιότητές του είναι υπό έρευνα και με τα μέχρι τώρα στοιχεία φαίνεται πως ασκεί επίδραση στους εγκεφαλικούς νευρώνες, έχοντας αντικαταθλιπτικές ικανότητες.
Σ’ αυτό το σημείο, θα μπορούσαμε να ευχηθούμε όλα τα καταπληκτικά αγγεία και υπόλοιπα ευρήματα των Παλιαμπέλων Πιερίας να εκτεθούν κάποτε στην Επισκέψιμη Μουσειακή Αποθήκη Μακρυγιάλου, το κτίριο που κατασκευάστηκε για να στεγάσει τις αρχαιότητες όλης της βόρειας Πιερίας. Και γιατί όχι, να γίνει μια περιοδική έκθεση σύγχρονης κεραμικής από τον κ. Γιάννη Σταγκίδη, τον οποίο ευχαριστώ για την πολύτιμη βοήθειά του στην εκπόνηση της Διδακτορικής μου Διατριβής.
Μαρία Σ. Καρανίκα,
Αρχαιολόγος- Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης
*Φωτ. από διαδίκτυο με ευρήματα Παλιαμπέλων, από την ιστοσελίδα του κ. Σταγκίδη, καθώς και προσωπικές από την επίσκεψη στο εργαστήρι κ. Γιάννη Σταγκίδη
