Στις 18 Μαΐου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να εγκρίνει ένα σχέδιο εξοικονόμησης ενέργειας για την αντιμετώπιση μιας πιθανής απότομης διακοπής των ρωσικών προμηθειών φυσικού αερίου κι ενώ συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Δραματική προειδοποίηση από Βρυξέλλες
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδας El Pais, οι Βρυξέλλες προειδοποιούν ότι σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης τα μέτρα θα επηρεάσουν σχεδόν όλους τους εταίρους της ΕΕ, διότι όσοι έχουν άλλες πηγές εφοδιασμού, όπως η Ισπανία, θα πρέπει να μοιραστούν το φυσικό αέριο με τις χώρες που επηρεάζονται από την πιθανή διακοπή φυσικού αερίου που θα μπορούσε να επιβάλλει η Ρωσία.
Και οι Βρυξέλλες θα απαιτήσουν επίσης να εφαρμοστεί ενεργειακό δελτίο, το οποίο θα ξεκινήσει από τον βιομηχανικό τομέα, με τέτοιο τρόπο ώστε οι εταιρείες σε μια χώρα με πλήρη εφοδιασμό να μην έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι χωρών που πλήττονται από τη Μόσχα. Για να προσπαθήσουν να αποφύγουν την αναδιανομή, αρκετά κράτη – μέλη έχουν ήδη αρχίσει να υιοθετούν μέτρα για τον περιορισμό της κατανάλωσης, που κυμαίνονται από την ενίσχυση των δημόσιων μεταφορών έως τη μείωση του θερμοστάτη στα κτίρια και τις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας. Όμως ο κίνδυνος ενεργειακής έκτακτης ανάγκης κερδίζει έδαφος.
Σύμφωνα με πηγές της ΕΕ που επικαλείται η ισπανική εφημερίδα, οι Βρυξέλλες θα χρησιμοποιήσουν τον κανονισμό για την ασφάλεια του εφοδιασμού, που ισχύει από το 2017, για να επιβάλουν μέτρα που θα εγγυώνται την άφιξη επαρκούς ποσότητας φυσικού αερίου στους προστατευόμενους πελάτες (νοικοκυριά και βασικές κοινωνικές υπηρεσίες) σε όλες τις χώρες και να μετριάσουν τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες μιας πιθανής έκτακτης ανάγκης.
Κάθε πληγείσα χώρα, σύμφωνα με τον κανονισμό, μπορεί να κηρύξει σε εθνικό επίπεδο το επίπεδο έκτακτης ανάγκης και να εισαγάγει τους δικούς της κανόνες διανομής. Επιπλέον, οι χώρες με προβλήματα εφοδιασμού θα μπορούν να επικαλούνται τη ρήτρα αλληλεγγύης που προβλέπεται στον κανονισμό της ΕΕ, η οποία θα υποχρεώνει τους γείτονές τους να καλύψουν τη ζήτησή τους.
Έκτακτη ενεργειακή ανάγκη προ των πυλών
Εναπόκειται όμως στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να κηρύξει περιφερειακή (όταν επηρεάζονται πολλές χώρες) ή πανευρωπαϊκή κατάσταση έκτακτης ανάγκης εάν η κρίση εφοδιασμού είναι εκτεταμένη, σενάριο που θεωρείται το πιθανότερο εάν ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν επιλέξει να κλείσει εντελώς τους αγωγούς προς την Ευρώπη στο σημερινό πλαίσιο της αντιπαράθεσης για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Ευρωπαϊκές πηγές προβλέπουν ότι αν η διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου είναι ολική, τα μέτρα περιορισμού που προβλέπονται στον κανονισμό θα πρέπει να υιοθετηθούν σχεδόν σε όλους τους εταίρους της ΕΕ. «Σε ορισμένους, επειδή θα επηρεαστούν άμεσα από την αποκοπή. Και σε άλλους, επειδή θα υποχρεωθούν να μειώσουν τη βιομηχανική κατανάλωση για να βοηθήσουν τους γείτονές τους», προειδοποιούν οι πηγές αυτές.
Οι Βρυξέλλες θα είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν ότι η ρήτρα αλληλεγγύης εφαρμόζεται σωστά και ότι καμία χώρα δεν θα παραλείψει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της να στηρίξει τους υπόλοιπους εταίρους της ΕΕ. Οι πηγές της ΕΕ επισημαίνουν ότι, σε περίπτωση προβλημάτων εφοδιασμού, τα πρώτα μέτρα θα είναι εθελοντικά και θα αποσκοπούν στη μείωση της κατανάλωσης στον βιομηχανικό τομέα.
Προτεραιότητα θα δοθεί επίσης στη χρήση του φυσικού αερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και η μεταφορά φυσικού αερίου για άμεση κατανάλωση θα έχει προτεραιότητα έναντι της μεταφοράς για την αναπλήρωση των αποθεμάτων.
Η έλλειψη ενέργειας μπορεί επίσης να προκαλέσει ρωγμές στην εσωτερική αγορά, εάν η παραγωγή διατηρηθεί σε κανονικό ρυθμό σε ορισμένα μέρη και μειωθεί ή επιβραδυνθεί σε άλλα. «Τα κράτη μας ζητούν ένα συντονισμένο σχέδιο, για να αποφασίσουμε από κοινού και ομοιόμορφα ποιες βιομηχανίες θα επηρεαστούν από ενδεχόμενη μείωση παροχής φυσικού αερίου και να αποφύγουμε τη δημιουργία προβλήματος ανταγωνισμού μεταξύ τους», λένε πηγές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η Επίτροπος για τον ανταγωνισμό Margrethe Vestager θα είναι πιθανότατα υπεύθυνη για τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού, όπως έκανε και με τις κρατικές ενισχύσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο πρώτος αναμενόμενος περιορισμός, αν χρειαστεί, θα είναι να αναγκαστούν οι χώρες που, για κυκλικούς λόγους, παρουσιάζουν υψηλότερη από το μέσο όρο ζήτηση την αντίστοιχη περίοδο του έτους να μειώσουν την κατανάλωση.
Για να αποφύγει αυτό το σενάριο ελλείψεων, η ΕΕ έχει ξεκινήσει έναν αγωνιώδη αγώνα για την εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων στον κύριο προμηθευτή ενέργειας, τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ωστόσο, η ΕΕ αναγνωρίζει ότι βραχυπρόθεσμα θα είναι πρακτικά αδύνατο να αντικατασταθεί όλη η προσφορά της Ρωσίας φέτος, ιδίως στην αγορά φυσικού αερίου.
Έλλειμμα 50 δισ. κυβικών μέτρων φυσικού αερίου
Από τα 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου που φθάνουν ετησίως από τη Ρωσία, η Επιτροπή πιστεύει ότι τα δύο τρίτα μπορούν να αντικατασταθούν. Αυτό θα άφηνε ένα έλλειμμα περίπου 50 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων, αριθμός που αντιστοιχεί στη συνδυασμένη κατανάλωση φυσικού αερίου της Ρουμανίας, της Ουγγαρίας, της Αυστρίας, της Τσεχικής Δημοκρατίας, της Σλοβακίας, της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας για 12 μήνες. Μόνο η Γερμανία χρειάζεται περίπου 90 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως.
Ο επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ Κάναντι Σίμσον έχει ήδη καλέσει τις κυβερνήσεις των 27 χωρών της ΕΕ να επικαιροποιήσουν τα σχέδια έκτακτης ανάγκης για να ενσωματώσουν τον αυξανόμενο κίνδυνο έλλειψης εφοδιασμού, ο οποίος επιτείνεται από την απόφαση του Πούτιν να απαιτήσει την πληρωμή του φυσικού αερίου σε ρούβλια, μια μονομερή τροποποίηση των συμβάσεων που η Ευρώπη δεν είναι πρόθυμη να αποδεχθεί.
Η Πολωνία, με κατανάλωση 20 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως, και η Βουλγαρία, με 3 δισεκατομμύρια, έγιναν οι δύο πρώτες χώρες στις 27 Απριλίου που τους έκοψε ο Πούτιν επειδή αρνήθηκαν να πληρώσουν σε ρωσικό νόμισμα. Αυτά είναι μόνο δύο παραδείγματα για το τι μπορεί να αντιμετωπίσουν σύντομα άλλα μέρη της Ευρώπης. Οι Βρυξέλλες υποψιάζονται ότι τις επόμενες εβδομάδες και μήνες και άλλες χώρες μπορεί να ενταχθούν στη μαύρη λίστα του Κρεμλίνου.
Η Aleksandra Gawlikowska-Fyk, διευθύντρια του ενεργειακού προγράμματος του πολωνικού ιδρύματος Forum Energii, εξηγεί ότι ο δημόσιος διάλογος στην Πολωνία επικεντρώνεται επί του παρόντος περισσότερο σε μέτρα για τη διαφοροποίηση των προμηθειών πετρελαίου και φυσικού αερίου παρά σε πρωτοβουλίες για την εξοικονόμηση κατανάλωσης. Το ίδρυμά της, ωστόσο, τάσσεται υπέρ αποφάσεων όπως η μείωση της θερμοκρασίας στην ιδιωτική κατανάλωση και στα δημόσια δίκτυα θέρμανσης, τα οποία τροφοδοτούνται σε μεγάλο βαθμό με άνθρακα, και η προώθηση των δωρεάν δημόσιων μεταφορών, κάτι που «συζητείται, αλλά δεν έχει εφαρμοστεί μέχρι στιγμής».
Στη Βουλγαρία, ο δήμος της Σόφιας και οι δημοτικές επιχειρήσεις ετοιμάζουν σχέδιο αντιμετώπισης κρίσεων σε περίπτωση που υπάρξουν σοβαρά προβλήματα εφοδιασμού στα τέλη Μαΐου. Στα δίκτυα τηλεθέρμανσης, τα οποία παρέχουν επίσης ζεστό νερό στους καταναλωτές, σχεδιάζουν να μειώσουν τη θερμοκρασία. Σε περίπτωση μεγάλης κρίσης, η δημοτική εταιρεία μεταφορών θα σταθμεύσει τον στόλο των λεωφορείων που κινούνται με φυσικό αέριο. Υπάρχουν περίπου 200 λεωφορεία από τα 450 συνολικά. «Πολύ κακή ιδέα», επικρίνει ο Μάρτιν Βλαντιμίροφ, ειδικός σε θέματα ενέργειας στο Κέντρο Μελέτης της Δημοκρατίας στη Σόφια, επειδή οι χρήστες θα χρησιμοποιούν περισσότερα ιδιωτικά αυτοκίνητα.
Στις σκανδιναβικές χώρες που βρίσκονται πιο κοντά στη Ρωσία, δεν έχουν ληφθεί άμεσα μέτρα για την εξοικονόμηση φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά η κυβέρνηση της Δανίας ανακοίνωσε την Παρασκευή ότι θα επιταχυνθούν τα σχέδια για την κατασκευή δύο τεχνητών «ενεργειακών νησιών» – το ένα στη Βόρεια Θάλασσα και το άλλο στη Βαλτική – με εκατοντάδες ανεμογεννήτριες. Η Φινλανδία και η Εσθονία συμφώνησαν να μισθώσουν έναν πλωτό τερματικό σταθμό επαναεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου.
Συστάσεις για περιορισμό ιδιωτικής κατανάλωσης ρεύματος
Τα σχέδια της Επιτροπής θα περιλαμβάνουν επίσης συστάσεις για τον περιορισμό της ιδιωτικής κατανάλωσης όλων των τύπων ενέργειας, αν και η εφαρμογή και ο έλεγχος είναι θέμα των εθνικών ή τοπικών αρχών. Στη Γερμανία και την Ιταλία, δύο από τους μεγαλύτερους καταναλωτές ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, οι εκκλήσεις για εξοικονόμηση έχουν επαναληφθεί τις τελευταίες εβδομάδες.
«Κάθε κιλοβατώρα μετράει», υπενθύμισε ο Γερμανός υπουργός Οικονομίας και Κλίματος Ρόμπερτ Χάμπεκ, καθώς ξεδίπλωνε τα σχέδια της κυβέρνησης του να σταματήσει το συντομότερο δυνατό την εισαγωγή ρωσικών υδρογονανθράκων και ζήτησε τη συνεργασία του κοινού. Το υπουργείο του δημοσίευσε νέες κατευθυντήριες γραμμές για την ενεργειακή απόδοση των νοικοκυριών που ενθαρρύνουν τα μικρότερα ντους και το μαγείρεμα σε χαμηλότερες θερμοκρασίες.
Και, σε μια χώρα που θεωρεί το ιδιωτικό αυτοκίνητο ιερό, η μεγαλύτερη ένωση αυτοκινητιστών, η ADAC, απευθύνει έκκληση για ποδηλασία και, αν δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να πάρουμε το αυτοκίνητο, για πιο αργή οδήγηση. Γίνεται μάλιστα συζήτηση για την επιβολή ορίου ταχύτητας στους γερμανικούς αυτοκινητόδρομους. Και τα τοπικά μέσα μαζικής μεταφοράς θα κοστίζουν εννέα ευρώ το μήνα για τρεις μήνες για να ενθαρρυνθεί η χρήση τους. Στο Βερολίνο, εξάλλου, η δημόσια εταιρεία που διαχειρίζεται τα δημόσια κολυμβητήρια ανακοίνωσε πριν από λίγες ημέρες ότι αυτή τη σεζόν το νερό θα είναι κατά έναν με δύο βαθμούς πιο δροσερό. Οι δημοφιλείς πισίνες της πρωτεύουσας θερμαίνονται με φυσικό αέριο.
Ο θερμοστάτης έχει αρχίσει να γυρίζει και στην Ιταλία. Η κυβέρνηση του Μάριο Ντράγκι έχει ήδη εγκρίνει διάταγμα με επείγοντα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας. Το πιο εντυπωσιακό από αυτά, το οποίο βρίσκεται στην πρώτη φάση ενός σχεδίου που μπορεί να επεκταθεί πολύ περισσότερο μετά το καλοκαίρι και που ονομάζεται «Επιχείρηση Θερμοστάτης». Θα συνίσταται στον περιορισμό των βαθμών στους οποίους μπορούν να διατηρούνται τα δημόσια κτίρια: το καλοκαίρι και το χειμώνα.
Το μέτρο σημαίνει ότι το χειμώνα η θερμοκρασία δεν μπορεί να υπερβαίνει τους 19 βαθμούς Κελσίου, με περιθώριο δύο βαθμών. Το καλοκαίρι, από την άλλη πλευρά, ο θερμοστάτης δεν μπορεί να ρυθμιστεί κάτω από τους 27 βαθμούς, με το ίδιο περιθώριο, δηλαδή 25 βαθμούς. Η κυβέρνηση στοχεύει να εξοικονομήσει από 2 έως 4 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου με αυτό το σχέδιο. “«ι προτιμάμε: την ειρήνη ή να έχουμε τον κλιματισμό ανοιχτό», ρώτησε ο πρωθυπουργός κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου.
Διπλωματικές πηγές αναγνωρίζουν ότι η αυξημένη ενεργειακή εξάρτηση της Ρωσίας τις τελευταίες δεκαετίες ήταν «γεωστρατηγική ανευθυνότητα». Ο Πούτιν το χρησιμοποιεί τώρα για να χρηματοδοτήσει τον πόλεμό του (η Ρωσία κερδίζει περισσότερα από 700 εκατομμύρια ευρώ την ημέρα από τις πωλήσεις φυσικού αερίου, πετρελαίου και άνθρακα στην ΕΕ) και για να προσπαθήσει να διχάσει το κλαμπ της ΕΕ απειλώντας με διακοπή των προμηθειών.
Στο δυτικό τμήμα της ηπείρου, υπάρχει λιγότερη ανησυχία επειδή το μερίδιο αγοράς της ρωσικής ενέργειας είναι μικρότερο. Στην Ισπανία, τα υπουργεία Οικολογικής Μετάβασης και Οικονομικών ολοκληρώνουν μια σειρά μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και αποδοτικότητας, ιδίως στα κυβερνητικά κτίρια, τα οποία θα εγκριθούν από το Συμβούλιο Υπουργών «τις επόμενες εβδομάδες», σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές.
Το Εκτελεστικό Συμβούλιο θα θεσπίσει, μεταξύ άλλων, συγκεκριμένες ώρες για το άναμμα και το σβήσιμο των φώτων – για να αποφευχθεί η άσκοπη κατανάλωση τις πρώτες πρωινές ώρες – και θα προωθήσει επίσης την αυτοκατανάλωση στα δημόσια κτίρια, η οποία σήμερα – με ελάχιστες εξαιρέσεις – λάμπει δια της απουσίας της. Και θα περιλαμβάνει συγκεκριμένες δράσεις για την «ενίσχυση» της εξ αποστάσεως εργασίας και την προώθηση της χρήσης των δημόσιων μέσων μεταφοράς.
Η Πορτογαλία, η οποία εισάγει μόνο το 10% του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία, αντιμετωπίζει το τέλος της ενεργειακής της σχέσης με τον Πούτιν με λιγότερους φόβους από άλλους εταίρους της ΕΕ.
Ακόμα κι έτσι, η Λισαβόνα σχεδιάζει να καθιερώσει δωρεάν δημόσιες μεταφορές για τους νέους (κάτω των 18 ετών ή των 23 ετών, αν είναι φοιτητές) και τους άνω των 65 ετών από αυτό το καλοκαίρι, με σκοπό να προσελκύσει νέους επιβάτες και να μειώσει την ιδιωτική κυκλοφορία, καθώς και την αντικατάσταση του δημόσιου φωτισμού με λαμπτήρες LED, ένα πρόγραμμα για τη χρήση στεγών και ταρατσών για την παραγωγή ηλιακής ενέργειας για αυτοκατανάλωση, αν και όλα αυτά τα μέτρα αποτελούν μέρος της πολιτικής για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Αλλά η ώρα της εξοικονόμησης έχει έρθει ακόμη και στη Γαλλία, μια χώρα με εξαιρετικά διαφοροποιημένο εφοδιασμό σε φυσικό αέριο (μόνο το 17% προέρχεται από τη ρωσική βρύση) και η οποία καλύπτει το 67% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας με πυρηνική ενέργεια. Στις αρχές Μαρτίου, όταν ο πόλεμος στην Ουκρανία μόλις είχε αρχίσει, η διευθύνουσα σύμβουλος του ενεργειακού κολοσσού Engie, Catherine MacGregor, και ο υπουργός Οικονομίας, Bruno Le Maire, συμφώνησαν να καλέσουν σε μια απλή αλλά δυναμική «προσπάθεια των πολιτών» για την εξοικονόμηση ενέργειας: μείωση της θερμοκρασίας στα σπίτια κατά έναν βαθμό.
