Βασικός σκοπός της εργασίας μας, είναι αφ’ ενός να παρουσιάσουμε τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζεται και δημιουργείται το συμβόλαιο μάθησης σε ομάδες ενηλίκων και αφ’ έτερου να αναφερθούμε στους παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από την πλευρά του εκπαιδευτή, έτσι ώστε το συμβόλαιο να αποτελέσει μέσο εκπλήρωσης των στόχων μιας ομάδας ενηλίκων και όχι τροχοπέδη στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία.
Το συμβόλαιο μάθησης ή μαθησιακό συμβόλαιο είναι μια σειρά από παραδοχές και κανόνες, στα οποία συμφωνούν τόσο ο εκπαιδευτής όσο και οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της ομάδας.
Το συμβόλαιο μάθησης ενώ «χτίζεται» από τον εκπαιδευτή και τους εκπαιδευόμενους περιλαμβάνει και μια άλλη διάσταση, η οποία καθορίζει σημαντικά την όλη εκπαιδευτική διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα είναι ο φορέας που οργανώνει την εκπαίδευση (δομή προγράμματος, θεματολογία, διάρκεια προγράμματος, χώρος εκπαίδευσης), τον οποίο ο εκπαιδευτής πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη και να σεβαστεί.
Όπως αναφέρει και ο Jarvis οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι διαθέτουν ένα σύνολο ιδεών και απόψεων για το τι είναι μάθηση, πως αυτή λαμβάνει χώρα και με ποιο τρόπο επικοινωνούν με τους υπόλοιπους εκπαιδευόμενους ως μέλη μιας ομάδας[1]. Ο εκπαιδευτής σύμφωνα με τον Κόκκο, διαθέτει επίσης τα δικά του γνωστικά μοντέλα αναφορικά με την επικοινωνία, τη λειτουργία της ομάδας και τις μεθόδους (ανδραγωγική[2], κοινωνική αλλαγή[3] και μετασχηματίζουσα[4] μάθηση) που θα ακολουθήσει για να επιτευχθούν οι μαθησιακοί στόχοι. Έτσι καλούνται εκπαιδευτής και εκπαιδευόμενοι να συνεργαστούν από κοινού στη διαμόρφωση και στην τήρηση ενός συστήματος κοινά αποδεκτών κανόνων [5].
Τα βασικά σημεία που οφείλει να έχει υπόψη ο εκπαιδευτής, πριν ξεκινήσει το σχεδιασμό του συμβολαίου, είναι τρία: α) την ενημέρωση για το τι είναι μαθησιακό συμβόλαιο και ποια η χρησιμότητά του, β) το πλαίσιο της εκπαίδευσης (χρονική διάρκεια της εκπαίδευσης, συχνότητα, διάρκεια και χώρος των συναντήσεων) και γ) τις προσδοκίες των μελών της ομάδας και τις απόψεις του εκπαιδευτή. Η πρώτη και η δεύτερη περίπτωση αφορά θέματα διαδικαστικά που επιλύονται πιο εύκολα ενώ η τρίτη αν και είναι πιο σύνθετη, η λύση δίνεται από το συμβόλαιο μάθησης[6].
Σύμφωνα με το Rogers[7] το συμβόλαιο μάθησης πρέπει να περιέχει τουλάχιστον τα παρακάτω στοιχεία:
- Σε τι αναφέρεται το πρόγραμμα.
- Ποιο είναι το θέμα.
- Τι θα καλύψει και σε ποιο επίπεδο.
- Ποια είναι η μορφή του προγράμματος.
- Πόσο θα διαρκέσει και ποια θα είναι η συχνότητα και η διάρκεια των συναντήσεων.
- Τι είδους εργασίες θα απαιτηθούν στις συναντήσεις ή στη διάρκεια των συναντήσεων της ομάδας.
Ο εκπαιδευτής εφόσον διαγιγνώσκει τις μαθησιακές ανάγκες των εκπαιδευομένων προχωρά στη δημιουργία του συμβολαίου ακολουθώντας τα εξής βήματα:
- Ενημερώνει τους εκπαιδευόμενους για το τι είναι συμβόλαιο μάθησης.
- Διαθέτει χαρτόνι ή κόλλες χαρτιού, χρώματα, στυλό ή μαρκαδόρους.
- Μπορεί να ζητήσει από τους εκπαιδευόμενους να γράψουν το όνομά τους ή να ζωγραφίσουν ένα σκίτσο επάνω στο χαρτόνι πριν γραφτούν οι κανόνες ή να γράψουν οι ίδιοι χειρόγραφα τους κανόνες.
- Ενθαρρύνει όλους τους συμμετέχοντες να συμβάλλουν στη διαμόρφωσή του και ζητάει τη σύμφωνη γνώμη τους για τους κανόνες.
- Στο τέλος αναρτάται το συμβόλαιο σε διακριτό σημείο και παραμένει ως και την τελευταία συνάντηση.
- Δεσμεύεται ο ίδιος για την τήρησή του και ζητάει και την ηθική δέσμευση των μελών της ομάδας.
Ένα συμβόλαιο μάθησης περιλαμβάνει γενικούς και ειδικούς κανόνες , οι οποίοι μεταξύ άλλων έχουν ως εξής:
Γενικοί κανόνες
- Σκοπός προγράμματος.
- Διάρκεια προγράμματος.
- Ημερομηνία έναρξης και λήξης του προγράμματος.
- Χώρος συναντήσεων και ώρα προσέλευσης.
- Μέγιστος αριθμός απουσιών.
- Μέγιστος αριθμός μελών ομάδας.
- Θεματικές ενότητες.
- Εκπαιδευτικοί τρόποι και μέθοδοι συνεργασίας.
Ειδικοί κανόνες
- Ως μέλη της ομάδας έχουμε δικαιώματα και υποχρεώσεις.
- Μπορούμε να εκφράζουμε την άποψή μας μέσα σ’ ένα κλίμα εμπιστοσύνης και συνεργασίας.
- Δεν σχολιάζουμε τις απόψεις των άλλων με απαξιωτικό ή προσβλητικό τρόπο.
- Μπορούμε να ζητήσουμε να συμπεριληφθούν και άλλα θέματα σχετικά με το εκπαιδευτικό αντικείμενο, τα οποία δεν υπάρχουν στην ύλη του προγράμματος.
- Δεν υπάρχουν σωστές και λάθος απαντήσεις αλλά σημασία έχει η ενεργητική συμμετοχή των μελών της ομάδας.
- Συνέπεια στην ώρα προσέλευσης και στην παραμονή έως και στο τέλος των συναντήσεων.
- Σε περίπτωση καθυστέρησης στην ώρα προσέλευσης να γίνεται άμεση ενημέρωση.
- Απαγορεύεται το κάπνισμα στην αίθουσα της ομάδας πριν, μετά και κατά τη διάρκεια των συναντήσεων.
- Η χρήση του ενικού μέσα στην ομάδα.
- Στις αποφάσεις της ομάδας ισχύει η αρχή της πλειοψηφίας.
Με τη βοήθεια του μαθησιακού συμβολαίου ο εκπαιδευτής μπορεί να ενισχύσει την εμπλοκή και τη δέσμευση των εκπαιδευομένων. Τέλος, πρέπει να τονίσουμε ότι το μαθησιακό συμβόλαιο δεν αποτελεί «απαράβατη συμφωνία». Αντίθετα το μαθησιακό συμβόλαιο είναι μια δυναμική διαδικασία που εξελίσσεται, αξιολογείται, βελτιώνεται και τροποποιείται, όσο εκπαιδευτής και εκπαιδευόμενος το δοκιμάζουν και διαπιστώνουν τα αποτελέσματά του.
Ιωάννης Βελιτσιάνος,
Διδάκτωρ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
[PhD, Msc, Msc.] Θεολόγος – Φιλόλογος – Πιστοποιημένος Εκπαιδευτής Εκπαιδευτών Ενηλίκων
Βιβλιογραφία
[1] Βλ. περισσότερα, P. Jarvis, Συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση. Θεωρία και πράξη, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2004.
[2] M.S. Knowles, The Adult Learner: A Neglected Species, Houston 1978.
[3] P. Freire, Πολιτισμική δράση για την κατάκτηση της ελευθερίας, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1977.
[4] J. Mezirow, Η μετασχηματίζουσα μάθηση, εκδ. Μεταίχμιο 2007.
[5] Βλ. περισσότερα, Α. Κόκκος, Εκπαίδευση Ενηλίκων-Το πεδίο, οι αρχές μάθησης, οι συντελεστές, Πάτρα 1999.
[6] Βλ. περισσότερα, A. Rogers, Η εκπαίδευση Ενηλίκων, έκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 1999.
[7] Βλ. A. Rogers, Η εκπαίδευση Ενηλίκων, έκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 1999, σ. 50.
