Η Ελλάδα έχει θεσπίσει μια εντυπωσιακή σειρά μέτρων για να υποστηρίξει τους φιλόδοξους στόχους της για το κλίμα, διατηρώντας παράλληλα την ενεργειακή ασφάλεια. Ωστόσο, απαιτούνται ισχυρότερες ενέργειες για να μειώσει την εξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα και να επιτύχει τον στόχο της για καθαρές μηδενικές εκπομπές έως το 2050, σύμφωνα με την νέα έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας.
Η έκθεση μάλιστα επαινεί την Ελλάδα για τη σημαντική πρόοδό της από το 2017, όταν υποβλήθηκε για τελευταία φορά σε αναθεώρηση του ΔΟΕ.
Όπως τονίζεται χαρακτηριστικά, η χώρα μας έχει θέσει νέους στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, μείωσε δραστικά τη χρήση της παραγωγής με καύση άνθρακα, αναμόρφωσε τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, επέκτεινε τις διασυνοριακές της διασυνδέσεις και ψήφισε νομοθεσία για την ανάπτυξη της υπεράκτιας αιολικής παραγωγής.
Έχει επίσης καταφέρει να περιορίσει το μερίδιό της σε ορυκτά καύσιμα στον ενεργειακό εφοδιασμό της – από 91% το 2011 σε 82% το 2021 – αλλά εξακολουθεί να παραμένει πάνω από τον μέσο όρο του ΔΟΕ, που βρίσκεται στο 78%.
Ενεργειακή φορολογία
Σύμφωνα με την έκθεση η κυβέρνηση στοχεύει να χρησιμοποιήσει την ενεργειακή φορολογία για να προωθήσει την ενεργειακή μετάβαση. Οι πραγματικοί φορολογικοί συντελεστές της Ελλάδας στις εκπομπές CO2 από τη χρήση ενέργειας είναι υψηλοί σε σύγκριση με άλλες χώρες του ΟΟΣΑ. Ωστόσο, οι φορολογικοί συντελεστές ποικίλλουν ανάλογα με τα καύσιμα και τις χρήσεις, καθώς και τις φορολογικές εκπτώσεις, και στέλνουν αντιφατικά μηνύματα που δεν ευθυγραμμίζονται με τους κλιματικούς στόχους της Ελλάδας.
Υπάρχουν πολλές απαλλαγές και μειώσεις στη φορολογία της ενέργειας. Επιπλέον, οι λογαριασμοί ηλεκτρικής ενέργειας περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα τελών και χρεώσεων, πολλές από τις οποίες δεν έχουν καμία σχέση με τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας από τους καταναλωτές. Αυτό μειώνει το κίνητρο για εξοικονόμηση ενέργειας και καθιστά την ηλεκτροδότηση λιγότερο ελκυστική επιλογή.
Ως κράτος μέλος της ΕΕ, η Ελλάδα έχει δεσμευτεί να καταργήσει τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων. Ωστόσο, ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι το 2020, η Ελλάδα παρείχε πάνω από 1,9 δισ. ευρώ σε επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων.
Από το 2015 έως το 2020, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων μειώθηκαν κατά 14% λόγω των μειώσεων στις άμεσες μεταφορές που υποστηρίζουν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πετρέλαιο σε μη διασυνδεδεμένα νησιά και τις χαμηλότερες δαπάνες για επιδόματα θέρμανσης.
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
Η ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας επιδιώκει να ενισχύσει την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, αυξάνοντας παράλληλα το μερίδιο της συνολικής ενεργειακής ζήτησης που καλύπτεται από ηλεκτρική ενέργεια.
Μέχρι το 2030, η Ελλάδα σχεδιάζει να έχει 2 γιγαβάτ υπεράκτιας αιολικής ενέργειας, που ισοδυναμεί με το 10% της τρέχουσας ηλεκτρικής της ισχύος. Η Ελλάδα είναι επίσης παγκόσμιος ηγέτης σε ηλιακά θερμικά συστήματα ταράτσας, τα οποία παρέχουν ζεστό νερό για κτίρια χρησιμοποιώντας την άφθονη ηλιοφάνεια.
Οι στόχοι
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας επισημαίνει ότι η Ελλάδα πέτυχε τους περισσότερους από τους στόχους της για την ενέργεια και το κλίμα για το 2020. Ωστόσο, σημαντικό μερίδιο της μείωσης της ζήτησης ενέργειας και των εκπομπών GHG προκλήθηκε από την παρατεταμένη οικονομική συρρίκνωση της Ελλάδας μετά την κρίση του 2008 και την πανδημία Covid-19. Η Ελλάδα έχει
μειώσει την ένταση άνθρακα της οικονομίας της, αλλά η αύξηση της ζήτησης μετά την άρση των περιορισμών για την πανδημία το 2021 οδηγεί ήδη σε αυξημένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Μεταρρυθμίσεις στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας
Για να διασφαλίσει την αποτελεσματική και αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η χώρα ολοκλήρωσε σημαντικές μεταρρυθμίσεις το 2020 για να εισαγάγει τρεις αγορές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας και μια αγορά παραγώγων. Έχει επίσης ολοκληρώσει αρκετές μεταρρυθμίσεις για την υποστήριξη της πλήρους ολοκλήρωσης στην ευρωπαϊκή κοινή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της ένταξης στην ενδοημερήσια σύζευξη της ευρωπαϊκής αγοράς τον Δεκέμβριο του 2022 και του ανοίγματος της αγοράς της στην ανταπόκριση της ζήτησης τον Σεπτέμβριο του 2022. Η ελληνική αγορά φυσικού αερίου έχει επίσης υποστεί σημαντικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια. με το άνοιγμα μιας spot αγοράς φυσικού αερίου τον Μάρτιο του 2022.
Μείωση της εξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα
Ο ΔΟΕ αναφέρει ότι η Ελλάδα έχει αξιοσημείωτη εξάρτηση από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων από τη Ρωσία. Το 2021, η Ρωσία αντιπροσώπευε το 96% των εισαγωγών άνθρακα, το 41% των εισαγωγών φυσικού αερίου, το 21% των εισαγωγών αργού πετρελαίου και ένα μικρό μερίδιο των εισαγωγών προϊόντων πετρελαίου. Οι εισαγωγές άνθρακα χρησιμοποιούνται κυρίως στον τομέα της βιομηχανίας, κυρίως για την παραγωγή χάλυβα.
Η παραγωγή με αέριο διαδραματίζει βασικό ρόλο στο ελληνικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας και το φυσικό αέριο είναι επίσης σημαντικό για τη θέρμανση κτιρίων και τη βιομηχανία.
Η έκθεση επισημαίνει πάντως ότι η Ελλάδα κάνει ισχυρά βήματα για να μειώσει την εξάρτηση της χώρας και της ΕΕ από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας.
Μια νέα πλωτή μονάδα αποθήκευσης στον τερματικό σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) άρχισε να λειτουργεί τον Αύγουστο του 2022. Χάρη στη νέα μονάδα, τα φορτία LNG έχουν διπλασιαστεί από έτος σε έτος, ενώ οι εισαγωγές από τη Ρωσία έχουν μειωθεί από 40% σε λιγότερο από το 20% της προμήθειας φυσικού αερίου της Ελλάδας.
Σημειώνει επίσης ότι ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς φυσικού αερίου της Ελλάδας υπέγραψε συμφωνία που θα μπορούσε να αντικαταστήσει σχεδόν το 100% των υπόλοιπων εισαγωγών φυσικού αερίου της Ελλάδας από τη Ρωσία.
Συστάσεις
Στο πλαίσιο αυτό ο Διεθνές Οργανισμός Ενέργειας καλεί την κυβέρνηση της Ελλάδας να:
- Επαναξιολογήσει την ανάγκη για επενδύσεις σε υποδομές ορυκτών καυσίμων, λαμβάνοντας υπόψη τον κίνδυνο λανθανόντων περιουσιακών στοιχείων και την ανάγκη να κατευθυνθούν περιορισμένα κεφάλαια σε επενδύσεις που υποστηρίζουν την ενεργειακή μετάβαση.
- Εξασφαλίσει διαφανή και σταθερά νομικά και κανονιστικά πλαίσια, τα οποία επιτρέπουν την υλοποίηση έργων υποδομής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ηλεκτρικής ενέργειας εντός εύλογου χρονικού πλαισίου. Εξορθολογισμός των διαδικασιών χωροταξικού σχεδιασμού και αδειών για τη διευκόλυνση της έγκαιρης υλοποίησης των έργων.
- Προσαρμόσεις τους φόρους, τους κανονισμούς της αγοράς και τα μέτρα χρηματοοικονομικής στήριξης, έτσι ώστε οι τιμές της ενέργειας να οδηγήσουν τη συμπεριφορά και τις επενδύσεις προς μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση, να αυξήσουν την ευελιξία του συστήματος και να μειώσουν τον κίνδυνο λανθανόντων περιουσιακών στοιχείων.
- Εστιάσει τα προγράμματα ανακαίνισης κτηρίων σε βαθιές ανακαινίσεις, που συνδυάζουν τη θερμομόνωση με αντλίες θερμότητας για να αποφέρουν τα μέγιστα οφέλη για εξοικονόμηση ενέργειας και μείωση των λογαριασμών. Τα ευάλωτα νοικοκυριά θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα και επαρκείς πόρους.
- Προωθήσει την αντικατάσταση παλαιών οχημάτων, ιδιαίτερα φορτηγών, παρέχοντας κίνητρα, συμπεριλαμβανομένου ενός προγράμματος διάλυσης για την ανταλλαγή παλαιών οχημάτων με πιο αποδοτικά.
