Επειδή το πιο σημαντικό δώρο του Οκτωβρίου στους γεωργούς είναι οι πολλές βροχές του, γι’ αυτό σε πολλά μέρη ονομάζεται «Βροχάρης», αλλά και μήνας της σποράς, από όπου πήρε και τα ονόματα «Σποριάτης», «Σποριάς» και «Σπαρτός». Ήταν ο τέταρτος μήνας του αττικού έτους. Ονομάστηκε Πυανεψιών από τα ιερά Πυανέψια ή Πυανόψια, γιορτή προς τιμή του Απόλλωνα.
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
O Οκτώβριος αρχίζει την ίδια ημέρα του χρόνου με τον Ιανουάριο, εκτός από τα δίσεκτα έτη.
Τυχερό λουλούδι του μήνα είναι η καλέντουλα και τυχερό πετράδι το οπάλιο.
Ο Οκτώβριος είναι η εποχή με τα χρυσάνθεμα, που λέγονται αλλιώς και αϊδημητριάτικα και στην Κύπρο οχτωβρούδια. Είναι η εποχή που πρωτανθίζουν τα κυκλάμινα σε πλαγιές και βράχια, όπως τόσο χαρακτηριστικά έγραψε ο Γιάννης Ρίτσος:
«Κυκλαδινό, κυκλάμινο, στου βράχου τη σχισμάδα/ πού βρήκες χρώματα κι ανθείς, πού μίσχο και σαλεύεις;».
Η μεγάλη γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 του μήνα έχει δώσει στον Οκτώβριο την προσωνυμία «Αι-Δημητριάτης» ή «Αι-Δημήτρης». Η γιορτή αυτή, που θεωρείται από το λαό μας ορόσημο του χειμώνα, συνδυάζεται με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου. Στο γεωργικό καλαντάρι οι δυο αυτές γιορτές αποτελούν τις χρονικές τομές που χωρίζουν το έτος σε δυο ίσα μέρη, στο χειμερινό και στο θερινό εξάμηνο αντίστοιχα.. Στα νησιά του Αιγαίου ονομάζεται και Τρυγομηνάς λόγω του δεύτερου τρύγου της αμπέλου.
Τον Οκτώβριο γιορτάζεται και η μνήμη του Ευαγγελιστή Λουκά, στις 18 Οκτωβρίου, ο οποίος εκτός από το τρίτο ομώνυμο Ευαγγέλιο έγραψε επίσης και τις Πράξεις των Αποστόλων.
Με τον Οκτώβριο συνδέονται επίσης στενά και σημαντικά ορόσημα της πρόσφατης ιστορίας μας. Η απελευθέρωση της Κατερίνης και της Θεσσαλονίκης (16 και 26 αντίστοιχα το 1912),Η απόρριψη του φασιστικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 (το γνωστό ΟΧΙ) και η απελευθέρωση της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου 1944.
Πολλές οι παροιμίες του μήνα αυτού:
Όποιος σπέρνει τον Οτώβρη έχει οχτώ σειρές στ’ αλώνι Οκτώβρης βροχερός – Οκτώβρης καρπερός.
Μακριά του Οκτώβρη η βροντή, κοντά και η βροχή.
Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει τον Οκτώβρη χαίρονται.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες καρπό πολύ δεν παίρνεις.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ‘χεις.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις.
Οκτώβρη, Οκτωβροχάκη, το μικρό καλοκαιράκι.
Τ’ άη – Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ‘μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό.
Τ’ Άη Λουκά σπείρε τα κουκιά.
Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα.
Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
Ένα αρκετά συνηθισμένο λάθος είναι να λέμε και να γράφουμε τον δέκατο μήνα του ημερολογίου ως “Οκτώμβριο” αντί για το ορθό Οκτώβριο. Ένα λάθος αρκετά παλιό, αφού δεν είναι δύσκολο να το κάνουμε μιας και με άλλους τρεις μήνες με αντίστοιχα ονόματα που έχουν και οι τρεις “μ”, δηλαδή τους μήνες Σεπτέμβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο.
Ο Οκτώβριος λοιπόν, γιατί δεν έχει μ; Ποια είναι η εξήγηση που κρύβεται πίσω από αυτή τη διαφοροποίηση; Γιατί είναι Οκτώβριος και όχι Οκτώμβριος;
Η απάντηση βρίσκεται στο ρωμαϊκό ημερολόγιο, το οποίο έχουμε δανειστεί αυτούσιο. Παλιά το ημερολόγιο είχε 10 μήνες, καθώς απουσίαζαν οι μήνες Ιανουάριος και Φεβρουάριος, οι οποίοι προστέθηκαν αργότερα, επομένως η χρονιά ξεκινούσε από τον Μάρτιο. Το ρωμαϊκό ημερολόγιο στα λατινικά ήταν το εξής:
1) Martius (στον Άρη)
2) Aprilis (στην Αφροδίτη)
3) Maius (στη Μαία)
4) Junius (στην Ήρα)
5) Quintilis (πέμπτος)
6) Sextilis (έκτος)
7) September (έβδομος)
8) October (όγδοος)
9) November (ένατος)
10) December (δέκατος)
Σύμφωνα, λοιπόν, με το ρωμαϊκό ημερολόγιο, οι πρώτοι τέσσερις μήνες είχαν ονόματα Θεών. Οι επόμενοι συνέχιζαν αριθμητικά, δηλ. ο Quintilis ήταν ο πέμπτος, ο Sextilis ήταν ο έκτος κ.ο.κ.
Αργότερα ο πέμπτος και ο έκτος μήνας αφιερώθηκαν σε αυτοκράτορες και συγκεκριμένα στον Ιούλιο Καίσαρα και στον Οκταβιανό Αύγουστο.
Οι επόμενοι μήνες όμως συνέχισαν αριθμητικά. Συγκεκριμένα ο έβδομος μήνας λεγόταν September από το septem (εφτά), ο όγδοος μήνας ονομάστηκε October από το octo (οκτώ), ο ένατος ήταν ο November από το novem (εννιά) και τέλος δέκατος και τελευταίος ήταν ο December από το decem (δέκα).
Επομένως, αφού ο Οκτώβριος δεν είχε μ στα λατινικά (October), δεν έχει, προφανώς, ούτε στα ελληνικά.
Αργότερα, όταν προστέθηκαν οι μήνες Ιανουάριος και Φεβρουάριος στην αρχή του ημερολογίου, η αρίθμηση χάλασε, καθώς ο Σεπτέμβριος από 7ος έγινε 9ος, ο Οκτώβριος έγινε 10ος, ο Νοέμβριος 11ος και ο Δεκέμβριος 12ος.
Ωστόσο η ονοματολογία έμεινε και μαζί της ο Οκτώβριος για να μας παιδεύει με την ιδιομορφία του.
Στη Γερμανία αυτόν τον μήνα τον γιορτάζουν με κατανάλωση λουκάνικων (Wurst) και άφθονη μπύρα (Octoberfest).
Στην χώρα μας και στις περισσότερες της Ευρώπης και της βόρειας Αμερικής, που τα φυλλοβόλα δέντρα παίρνουν ένα εκπληκτικό χρυσοκόκκινοι χρώμα, είναι ιδανικός καιρός για περίπατο στα πάρκα και το δάσος.
