Ως μία ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της Ελλάδας χαρακτηρίζεται το δημογραφικό, το οποίο βρίσκεται στην πρώτη θέση των μακροχρόνιων απειλών που αντιμετωπίζει η χώρα.
Αποτελείται από αναρίθμητες διαστάσεις που επηρεάζουν τον οικονομικό και κοινωνικό ιστό, ωστόσο, οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι έπειτα από δεκαετίες έντονης κινδυνολογίας και επουσιώδους ρητορικής απουσιάζει η δράση για την ανατροπή των δημογραφικών τάσεων.
Το 2050 η ηλικιακή παραγωγική ομάδα 15-64 ετών δεν θα επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών των άνω των 65 ετών
Πρόσφατα το ζήτημα επανήλθε στην επικαιρότητα, με αφορμή την ανάρτηση σχετικού δημοσιεύματος στο X (πρώην Τwitter), από τον Ιλον Μασκ. «Η Ελλάδα είναι μια από τις δεκάδες χώρες που βιώνουν πληθυσμιακή κατάρρευση λόγω των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων», σχολίασε ο δισεκατομμυριούχος.
Και μπορεί το αρχικό δημοσίευμα που μοιράστηκε με τους ακολούθους του ο Μασκ να αποτελούσε προϊόν ανάμειξης αληθινών δεδομένων με fake news, παρ’ όλα αυτά θίγει ένα υπαρκτό ζήτημα, ζωτικής σημασίας για τη χώρα – που βλέπει τον πληθυσμό της να συρρικνώνεται και ταυτόχρονα να γερνάει.
Οπως προκύπτει από την εξέλιξη του δημογραφικού και με βάση τις προβλέψεις για το όχι και τόσο μακρινό 2050, η ηλικιακή ομάδα 15-64 ετών, η παραγωγική ομάδα του συνολικού πληθυσμού, δεν θα επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών των άνω των 65 ετών.
Επιπλέον, αναλύοντας τις πληθυσμιακές εξελίξεις στη σχετική έκθεση του ΙΟΒΕ για τις κοινωνικές και οικονομικές τάσεις στις ελληνικές περιφέρειες, φαίνεται ότι από την κρίση χρέους και έπειτα ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας συρρικνώνεται ταχύτατα και σταθερά.
Συγκεκριμένα, από το 2010 έως και το 2022 μειώθηκε κατά 5,9% (από περίπου 11,1 εκατομμύρια το 2010 σε 10,5 εκατομμύρια το 2022). Απεναντίας, μεταξύ 2000 και 2010 είχε σημειωθεί πληθυσμιακή αύξηση της τάξης του 3,2%.
Στο πλαίσιο αυτό, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας το 2050 αναμένεται να παρουσιάσει νέα δραματική μείωση κατά 1 εκατομμύριο ανθρώπους, με τους ειδικούς να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, όχι μόνο για την κοινωνία, αλλά και για την οικονομία, καθώς η πληθυσμιακή συρρίκνωση θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ και στην αγορά εργασίας.
«Η Ελλάδα δεν θα εξαφανιστεί ακόμα»
Μιλώντας στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου και δημογράφος Κωνσταντίνος Ζαφείρης, επισημαίνει πως «η Ελλάδα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί ακόμα, πρόκειται όμως να έχει σημαντική κάμψη και αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί. Το δημογραφικό μπαίνει κατά καιρούς στην κουβέντα χωρίς να έχει γίνει ένας ουσιαστικός εθνικός διάλογος, χωρίς να έχουν κληθεί οι κοινωνικοί εταίροι σε αυτόν τον διάλογο με την κοινωνία των πολιτών, χωρίς να έχουμε δει ένα σχέδιο δράσης. Πρέπει οπωσδήποτε να διαβουλευτούμε μεταξύ μας και να αναπτύξουμε τις κατάλληλες πολιτικές, ώστε να λύσουμε ένα πρόβλημα που είναι απαραίτητο να λυθεί. Είναι ένα ζήτημα εθνικής συνεννόησης».
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Δημοκρίτειου, το βασικό πρόβλημα της Ελλάδας είναι η χαμηλή γονιμότητα. «Δυστυχώς για εμάς, αυτό το πρόβλημα ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1980. Δηλαδή είναι πάρα πολλά τα χρόνια στα οποία βρισκόμαστε σε χαμηλή γονιμότητα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχει μειωθεί ο αριθμός των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία.
Ετσι, το πρόβλημα γίνεται πιο δύσκολο, γιατί ακόμη και αν αυξήσεις τη γονιμότητα αυτό θα πρέπει να έχει διάρκεια σε βάθος χρόνου. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις για τη λύση του δημογραφικού και της χαμηλής γονιμότητας».
Στήριξη στα νέα ζευγάρια
Πώς, όμως, αντιστρέφεται σήμερα η παγιωμένη κατάσταση; Θα πρέπει να υπάρξουν πολιτικές που να ωφελούν τα νέα ζευγάρια ώστε να κάνουν περισσότερα παιδιά, απαντά ο Κωνσταντίνος Ζαφείρης, επισημαίνοντας ότι το δημογραφικό δεν είναι ζήτημα… επιδοματικής πολιτικής.
«Τα επιδόματα πρέπει να υπάρχουν και πρέπει να αυξηθούν, αλλά δεν αποτελούν κίνητρο για να κάνεις ένα παιδί για να κάνεις μια οικογένεια. Αποτελούν μία αναγκαία και ικανή συνθήκη για να υπάρξει οικογένεια, γιατί σε συνθήκες κρίσης και χωρίς στήριξη δεν γίνεται να υπάρχει».
Κατά τον ίδιο, χωρίς κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη είναι σχεδόν αδύνατον να λυθεί το δημογραφικό. «Ας δούμε τις συνθήκες ζωής των νέων. Εάν εργάζονται, αμείβονται με μικρούς μισθούς, έχουν πρόβλημα συντήρησης της οικογένειάς τους, χωρίς να έχουν παιδιά. Αρα, ένα πράγμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η υψηλή ανεργία των νέων και οι χαμηλές αμοιβές τους», εξηγεί.
Αναφερόμενος στα ευρήματα πρόσφατης ανάλυσης, ο δημογράφος αναφέρει πως η γονιμότητα στην Ελλάδα φαίνεται σήμερα να εξαρτάται από τις ηλικίες των 27 έως 31 ετών. «Εκεί, λοιπόν, μπορούμε να παρέμβουμε ακόμη περισσότερο, μπορούμε να βοηθήσουμε τα ζευγάρια να κάνουν περισσότερα πράγματα. Αλλά, προσοχή, το πρόβλημα δεν πρόκειται να λυθεί αν δεν δούμε το κοινωνικό κράτος ή το κόστος ανατροφής των παιδιών», διευκρινίζει.
Μάλιστα, συνεχίζει, ενδεικτικό της κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει η χώρα είναι το γεγονός ότι «ακόμη και αν είχαμε ένα μαγικό ραβδάκι και με έναν τρόπο μαγικό λύναμε το δημογραφικό αύριο και οι γυναίκες έκαναν πάρα πολλά παιδιά, το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας θα λυνόταν ουσιαστικά σε 20 χρόνια».
Η περιφέρεια αργοπεθαίνει
Με φόντο τα στοιχεία που δείχνουν ότι η ηπειρωτική Ελλάδα παρουσιάζει τα υψηλότερα ποσοστά μείωσης πληθυσμού, με τη Δυτική Μακεδονία να συρρικνώνεται κατά 11,34% την τελευταία 12ετία και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη κατά 8,08%, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο αναμένεται να λειτουργήσει ένα νέο εργαλείο-πιλότο για την αντιμετώπιση του μείζονος θέματος, ώστε να υπάρξει συντονισμένη καταγραφή των δεδομένων και ακολούθως να προκρίνονται λύσεις σε συνεργασία με την Πολιτεία.
Συγκεκριμένα, θα δημιουργηθεί Δημογραφικό Παρατηρητήριο, αντικείμενο του οποίου, μεταξύ άλλων, θα αποτελεί η καταγραφή και ο έλεγχος του πληθυσμού της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, σε αστικές και αγροτικές περιοχές. Παράλληλα, θα προτείνει πολιτικές για την αντιμετώπιση της συρρίκνωσης του πληθυσμού και την ενίσχυση προσπαθειών που θα βάλουν φρένο στην ερήμωση της περιφέρειας.
