Κάθε λίγους μήνες, στα χρόνια που ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ, το Ιράν έκανε επίδειξη των βαλλιστικών του πυραύλων και δημιουργούσε πανικό στην Ουάσιγκτον.
Γράφει ο Scott Anderson
Ένας πύραυλος πετούσε από ένα μέρος του Ιράν, ταξίδευε στον εναέριο χώρο της χώρας και, συνήθως, ανατινασσόταν ακίνδυνα σε έτερο τμήμα της ιρανικής επικράτειας, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά.
Ο πρώην πολιτικός σύμβουλος του Λευκού Οίκου Τζον Κέλι θυμάται ότι, σε μια τέτοια περίσταση, ο Τραμπ ήθελε να προχωρήσει σε κατάρριψη. “Κύριε πρόεδρε, είναι κήρυξη πολέμου”, θυμάται να του απαντά ο Κέλι. “Πρέπει να πάτε στο Κογκρέσο και να λάβετε εξουσιοδότηση”. “Δεν θα το κάνουν ποτέ”, απάντησε προφανώς ο Τραμπ. “Το ξέρω”, είπε ο Κέλι. “Αλλά αυτό είναι το σύστημά μας”.
Αυτή η ιστορία και πολλές άλλες ανησυχητικές σκηνές εμφανίζονται στο βιβλίο “The Return of Great Powers” του Jim Sciutto. Ο συγγραφέας έχει πάρει συνεντεύξεις από αρκετούς από τους πρώην συμβούλους του Τραμπ, συμπεριλαμβανομένου του Κέλι, ο οποίος εξηγεί ότι κατάφερε να αποτρέψει τον Τραμπ από μερικές από τις χειρότερες ιδέες του, λέγοντάς του ότι θα τον έβλαπταν πολιτικά.
Ο πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας Τζον Μπόλτον θυμάται την περίοδο που ο Τραμπ απειλούσε με έξοδο των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ. “Ειλικρινά”, αναφέρει, “ήταν τρομακτικό γιατί δεν ξέραμε τι θα έκανε μέχρι την τελευταία στιγμή”.
Η “Επιστροφή των Μεγάλων Δυνάμεων” υποστηρίζει ότι ζούμε μια αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου που φέρνει για άλλη μια φορά τις ΗΠΑ απέναντι σε Ρωσία και Κίνα. Η μάχη διεξάγεται σε κάθε μέτωπο που μπορεί να φανταστεί κανείς, από τα υποθαλάσσια καλώδια επικοινωνίας μέχρι τους δορυφόρους στο Διάστημα και την τεχνητή νοημοσύνη.
Ο Sciutto ξεκινά παρακολουθώντας μια πανσπερμία προσωπικοτήτων -Αμερικανούς στρατηγούς και ηγέτες του Κογκρέσου, Φινλανδούς διπλωμάτες και ναυάρχους της Ταϊβάν- τις ημέρες και ώρες πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Σε άλλα κεφάλαια, βιώνεις την ένταση καθώς ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη πλησιάζουν σε στόλο του ΝΑΤΟ που διεξάγει ασκήσεις στη Βαλτική Θάλασσα, την ώρα που κινεζικά αεροσκάφη επιχειρούν στα Στενά της Ταϊβάν.
Μια μεγάλη διαφορά μεταξύ του τρέχοντος Ψυχρού Πολέμου και του προηγούμενου, υποστηρίζει ο Sciutto, είναι ότι τα προστατευτικά κιγκλιδώματα που είχαν δημιουργηθεί για να αποτρέψουν τη διολίσθηση των αντιπαλοτήτων των υπερδυνάμεων σε καταστροφή έχουν σταθερά αποσυναρμολογηθεί. Τα τελευταία 25 χρόνια, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία έχουν εγκαταλείψει τη μία συνθήκη ελέγχου όπλων μετά την άλλη και οι γραμμές επικοινωνίας και των τριών δυνάμεων έχουν σκοπίμως μειωθεί. Όπως αναφέρει μη κατονομαζόμενος αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, όταν ένα μυστηριώδες κινεζικό αερόστατο διέτρεχε τη βόρεια Αμερική το περασμένο φθινόπωρο, ο κινεζικός στρατός “αρνείτο να σηκώσει το τηλέφωνο”.
Προσθέστε σε αυτήν την επισφάλεια και τους δεύτερης γραμμής “παίκτες” – Βόρεια Κορέα, Ιράν, Τουρκία, Σαουδική Αραβία – που θα μπορούσαν να θεωρήσουν ευκαιρία το να προκαλέσουν μια αναμέτρηση υπερδυνάμεων και θα αρχίσετε να στέλνετε κόσμο σε υπόγεια καταφύγια από τον τρόμο.
Σχεδόν όλοι οι συνομιλητές του Sciutto ομονοούν: μια ηττημένη Ουκρανία θα εμψυχώσει Βλάντιμιρ Πούτιν να επιτεθεί σε χώρες όπως η Εσθονία ή η Μολδαβία, τις οποίες ορέγεται. Θα μπορούσε επίσης να ενθαρρύνει έναν ανυπόμονο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας να οδηγηθεί σε στρατιωτική λύση στο “ζήτημα της Ταϊβάν”, γεγονός που ορισμένοι βλέπουν ως πρόδρομο παγκόσμιου πολέμου.
Έχοντας εντοπίσει τον κίνδυνο, οι συνομιλητές του Sciutto συμφωνούν επίσης στη λύση: ακλόνητη δέσμευση στην άμυνα της Ουκρανίας, μεγαλύτερη ενιαιοποίηση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ, στενότερη συνεργασία μεταξύ του ευρωπαϊκού και του ασιατικού μπλοκ δημοκρατικών χωρών Κατά ειρωνικό τρόπο, πολλές από αυτές τις συστάσεις εφαρμόζονται τώρα χάρη στη ρωσική εισβολή και τις κινεζικές κινήσεις- οι μακροχρόνια ουδέτερες Σουηδία και η Φινλανδία έχουν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και τα κράτη της ανατολικής Ασίας έχουν ενισχύσει τα αμοιβαία αμυντικά τους σύμφωνα.
Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Ο Τραμπ, εκ νέου υποψήφιος για την προεδρία των ΗΠΑ, έχει αντιταχθεί στη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ στην Ουκρανία και προέτρεψε τη Ρωσία “να κάνει ό,τι διάολο θέλει” στα μέλη του ΝΑΤΟ που δεν εκπληρώνουν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις.
Ο ιδανικός δρόμος προς τα εμπρός για μια μεγάλη δύναμη όπως οι ΗΠΑ ήταν πάντα δύσκολη εξίσωση και η αναδρομή στα λάθη και τις επιτυχίες του Ψυχρού Πολέμου είναι συχνά διδακτική. Το βιβλίο “Up in Arms” του Adam E. Casey είναι καλογραμμένο και προϊόν εκπληκτικής έρευνας. Δείχνει πώς οι συγκρίσεις με τον Ψυχρό Πόλεμο μπορεί ενίοτε να μην είναι δόκιμες.
Ο Casey επανεξετάζει την κοινή πεποίθηση ότι η βοήθεια των ΗΠΑ σε ολοκληρωτικά καθεστώτα χρησίμευσε στην παράταση της ζωής τους κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Εκθέτει ορισμένα στατιστικά στοιχεία που είναι εντυπωσιακά. Σύμφωνα με την εξέταση εκατοντάδων αυταρχικών καθεστώτων του Ψυχρού Πολέμου, τα σοβιετικόφιλα καθεστώτα επέζησαν, κατά μέσο όρο, διπλάσιο χρόνο σε σχέση με εκείνα που υποστηρίζονταν από την Αμερική. Το πιο εκπληκτικό είναι ότι οι υποστηριζόμενοι από τις ΗΠΑ δικτάτορες είχαν περίπου επτά φορές περισσότερες πιθανότητες να ανατραπούν από τους σοβιετόφιλους ομολόγους τους.
Όπως επισημαίνει, ωστόσο, οι Σοβιετικοί εξήγαγαν το δικό τους στρατιωτικό μοντέλο σε κράτη-πελάτες, πράγμα που σήμαινε ένοπλες δυνάμεις ελεγχόμενες από επιτρόπους του Κομμουνιστικού Κόμματος και αξιωματικούς της αντικατασκοπείας, με κύρια εστίαση να παρακολουθούν την ιδεολογική τους σταθερότητα. Το αποτέλεσμα ήταν ένας στρατός πλήρως υποταγμένος σε κόμμα και κράτος, μειώνοντας δραστικά τις πιθανότητες στρατιωτικού πραξικοπήματος.
Αντίθετα, το στρατιωτικό μοντέλο των ΗΠΑ απαιτούσε τη δημιουργία αντικομμουνιστικού στρατού ανεξάρτητου από όποιον τύραννο βρισκόταν στην εξουσία, οδηγώντας συχνά στη δημιουργία παράλληλης βάσης εξουσίας που θα μπορούσε να αμφισβητήσει τον εν λόγω τύραννο. Η αμερικανική μέθοδος ήταν λιγότερο ανθεκτική, γιατί συχνά οδηγούσε σε σειρά από στρατιωτικά πραξικοπήματα από αντικομμουνιστές αξιωματικούς εναντίον άλλων αντικομμουνιστών αξιωματικών.
Τούτου λεχθέντος, ο τελευταίος Ψυχρός Πόλεμος συνεχίστηκε για δεκαετίες. Σε 10 ή 20 χρόνια, ο νέος μπορεί να εξασθενίσει. Οι οικονομικοί δεσμοί της Κίνας με χώρες όπως η Ουγκάντα και η Αιθιοπία, η υποστήριξη της Ρωσίας στην Κούβα και τη Βενεζουέλα και οι αμερικανικές εμπλοκές στη νοτιοανατολική Ασία και τη Μέση Ανατολή είναι πιθανό να ενταθούν ή να ατονήσουν. Οι ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων θα μπορούσαν να αρχίσουν να διαβάζουν βιβλία εμπνευσμένα από τον Ψυχρό Πόλεμο, όπως του Casey, με τρομακτικά αποτελέσματα για όσους βρεθούν στον δρόμο τους.
*Ο Scott Anderson είναι συντάκτης του New York Times Magazine. Πολεμικός ανταποκριτής και συγγραφέας, έχει καλύψει συγκρούσεις σε τέσσερις ηπείρους για τρεις δεκαετίες.
