Η Βασιλόπιτα σύμφωνα με τα έθιμα και τις συνήθειες της πατρίδας μας κόβεται σε οικογενειακή συγκέντρωση αμέσως με τον ερχομό του νέου έτους.
Στις 12.00 ακριβώς (μεσάνυχτα) με την αλλαγή του έτους σβήνουν όλα τα φώτα του σπιτιού και μετά από ένα λεπτό ξανανάβουν όλα και πάλι. Οι άνθρωποι του σπιτιού και όλοι οι καλεσμένοι εύχονται και αντεύχονται περιχαρείς και ενθουσιασμένοι ο ένας στον άλλον ¨χρόνια πολλά¨ και ¨ευτυχισμένο το νέον έτος¨.
Ηδη το τραπέζι είναι στρωμένο και μάλιστα με ποικιλίες λαχταριστών εδεσμάτων και υπέροχων κρασιών, με φρούτα και ιδιαίτερα γλυκίσματα που σχεδόν από τις προηγούμενες ημέρες ετοίμασε η οικοδέσποινα. Οι εγκάρδιες ευχές, η οικειότητα, οι εναγκαλισμοί και η ψυχική αγαλλίαση θα παραχωρήσουν σιγά-σιγά τη θέση τους στο πλούσιο δείπνο που συνήθως ολοκληρώνεται με την εθιμοτυπική συνήθεια της παραδοσιακής χαρτοπαιξίας ¨για το καλό του χρόνου¨ όπως λέγεται.
Σχεδόν και πριν τελειώσει καλά-καλά το φαγοπότι προσκομίζει στο κεντρικό τραπέζι την ευωδιαστή και πλούσια στολισμένη Βασιλόπιτα η οικοδέσποινα με σεβασμό και περηφάνια. Ο νοικοκύρης του σπιτιού ή συνήθως ο γηραιότερος της οικογένειας στέκεται με ανάλογη περίσκεψη και ιδιαίτερη συγκίνηση και αφού παρακαλέσει όλους να σηκωθούν όρθιοι κάνει τον σταυρό του τρεις φορές και στη συνέχεια ¨σταυρώνει¨ με το μαχαίρι επίσης τρεις φορές την Βασιλόπιτα. Κόβει σε τριγωνικά κομμάτια και προσφέρει σε κάθε έναν παριστάμενο με πρώτο όμως κομμάτι για τον Χριστό, για την Παναγία, για τον Αγιο Βασίλειο. Επειτα για το σπίτι (νοικοκυριό), τον σπιτονοικοκύρη, την σπιτονοικοκυρά και για τα άλλα παριστάμενα μέλη κατά τάξη συγγένειας και ηλικίας, χωρίς να λησμονηθεί ο ευρισκόμενος μακριά στα ξένα, ούτε ο φτωχός της γειτονιάς.
Το κόψιμο της Βασιλόπιτας γίνεται και άλλες μέρες μέσα στο Δωδεκάμερο. Τα Υπουργεία, τα Γραφεία, οι Σύλλογοι κόβουν την Βασιλόπιτα και πολύ αργότερα.
Σε πολλά νησιά μας κατά το ξημέρωμα της 1ης του Νέου Ετους αναλαμβάνει ο σπιτονοικοκύρης να αγιάσει το σπίτι κρατώντας είτε ένα κομμάτι Βασιλόπιτας είτε ένα κομμάτι από το Χριστόψωμο και ένα κερί μπαινοβγαίνοντας στη πόρτα τρεις φορές και ψελίζοντας συνεχώς ¨έξω τα κακά, μέσα τα καλά¨.
Ιστορία της Βασιλόπιτας
Το έθιμο της Βασιλόπιτας είναι πολύ παλιό, προέρχεται δε από το τελούμενο στην αρχαία γιορτή των «Κρονίων» (ρωμαϊκά «Σατουρνάλια») που το πήραν οι Φράγκοι, από τους οποίους και προήλθε η συνήθεια τοποθέτησης πολύτιμου νομίσματος (φλουρί) μέσα στη πίτα και ανακήρυξης ως ¨Βασιλιά της βραδιάς¨ αυτού που θα το έβρισκε. Αλλοι πάλι αντί για νόμισμα έβαζαν φασόλι και όποιος το έβρισκε θα ήταν πλέον ο ¨Φασουλοβασιλιάς¨.
Το κόψιμο της Βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Σύμφωνα με τον κ Δ Λουκάτο αποτελεί εξέλιξη του γνωστού και λαϊκού εθίμου της Πρωτοχρονιάτικης πίτας. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, που σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες προσέφεραν στους θεούς.
Τέτοιες γιορτές ήταν τα Θαλύσια και τα Θεσμοφόρια. Χαρακτηριστικό στοιχείο στο έθιμο της Βασιλόπιτας είναι που ο άνθρωπος θέλει να δοκιμάσει την τύχη του αναζητώντας το κέρμα και να μαντέψει την έκβαση υποθέσεων που θα έρθουν στη νέα χρονιά. Οποιος κερδίσει το ¨φλουρί¨, είναι ο τυχερός και ευνοούμενος στο νέο έτος! Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη Βασιλόπιτα.
Ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση
Πέρα όμως από αυτό το Φράγκικο έθιμο, υπάρχει και θρησκευτική παράδοση που συνδέει την Βασιλόπιτα και με την προσωπικότητα του Μεγάλου Βασιλείου. Στην Καισαρεία της Καππαδοκίας, όπου επίσκοπος ήταν ο Μέγας Βασίλειος, ήρθε κάποια στιγμή να τη καταλάβει ο Έπαρχος Καππαδοκίας με απώτερο σκοπό την λεηλασία.
Τότε ο Μέγας Βασίλειος ζήτησε από τους πλούσιους της πόλης να συγκεντρώσουν όλα τα χρυσαφικά και τα πολύτιμα που μπορούσαν για να τα παραδώσει σαν ¨λύτρα¨ στον επερχόμενο κατακτητή. Συγκεντρώθηκαν πράγματι πολλά τιμαλφή. Κατά την παράδοση όμως είτε μετάνιωσε ο έπαρχος είτε εκ θαύματος ο Άγιος Μερκούριος με την βοήθεια πλήθους Αγγέλων απομάκρυνε το στρατό και η πόλη απαλλάχτηκε από την επικείμενη καταστροφή.
Ο Μέγας Βασίλειος, τίμιος και ειλικρινής, πρέπει να επιστρέψει τα συγκεντρωμένα τιμαλφή στους πραγματικούς δικαιούχους, όμως δεν τους γνωρίζει. Η σοφή του σκέψη τον οδηγεί να δώσει εντολή να φτιαχτούν μικροί άρτοι και μέσα σε κάθε άρτο να τοποθετηθεί ένα πολύτιμο από τα τιμαλφή ώστε να δοθούν σε όλους τους κατοίκους την επομένη ημέρα μετά τον εκκλησιασμό. Η πράξη αυτή κατέληξε σε διπλή χαρά. Σωτηρία της πόλης και δίκαια και άδολη επιστροφή των πολύτιμων προσφορών. Η παράδοση συνεχίστηκε στην ημέρα μνήμης του Αγίου Βασιλείου.
πηγή: www.topoikaitropoi.gr
επιμέλεια: Άγγελος Αγγελίδης
