Το οίκημα στην είσοδο του Λιτοχώρου, απέναντι από το παλιό Αστυνομικό Τμήμα. Ιδιοκτησίας Γρηγορίου Σουλιάρα. Ο Σουλιάρας ήταν Αρβανίτης, ήρθε στα τέλη του 19ου αιώνα στο Λιτόχωρο, ήταν χήρος με ένα κορίτσι 5 ετών την Αικατερίνη. Ήταν ευκαταστατος, έμπορος ξυλείας. Στο πάρκο Κατούνια κατείχε έκταση 15 στρεμμάτων, εκεί που σήμερα είναι το γήπεδο του tennis….κλπ. Παντρεύτηκε την Μαρία Πιτσιρώνη, από οικογένεια ναυτικών με καταγωγή από την Άνδρο.
Έκαναν δύο τέκνα, τον Ιωάννη και την Φανή. Η Αικατερίνη παντρεύτηκε τον Γεώργιο Μυτιληναίο, η Φανή τον Σωτήριο Μασταγκά και ο Ιωάννης την Ελένη Πλέσσα. Εξ αυτών οι σημερινοί απόγονοι. Λόγω της ύπαρξης του κτιρίου στην είσοδο του Λιτοχώρου, φωτογραφίες του υπάρχουν από τις αρχές του 20ου αιώνα από περιηγητές, παραθεριστες, ορειβάτες. Το δεξί τμήμα, που φαίνεται στην ζωγραφιά του Κυπαρισσά, ήταν κατασκευασμένο για χάνι στον πάνω όροφο και μαγειρείο κάτω. Γνώρισε δόξες ο προαύλιος χώρος του, προπολεμικά, με χορούς, είχε πίστα στη μέση κλπ. Καφεζυθεστιατόριον <<Τα Ολύμπια >> λεγόταν. Κατεδαφιστηκε τη δεκαετία του 1980,…ας όψεται η αντιπαροχή…
Το σημερινό οίκημα που είναι η πανσιόν Καλυψώ, ιδιοκτησίας Άννας Βούρου. Αρχικός ιδιοκτήτης ο Νικόλας Γουζέλης, εκ των πιο παλιών οικογενειών του Λιτοχώρου, από τον 18ο αιώνα. Ο Γουζέλης είχε ένα γιο τον Χρήστο και πέντε θυγατέρες : την Αικατερίνη, την Πουλχερία σύζυγο Βάρκα, την Ευρυδίκη σύζυγο Βακλαβά, την Ελισάβετ σύζυγο Βούρου και την Μαρία σύζυγο του Παπά Ιωάννη Αναγνωστόπουλου(Παπαγιαννούλη). Ο γιος Χρήστος πέθανε ξαφνικά νέος περίπου 20 ετών και οι Γουζέληδες γεροκομήθηκαν από την κόρη τους Λισάβω Βούρου που τους κληρονόμησε… Τα άλλα είναι αυτονόητα… Απέναντι, δεξιά είναι η οικία του Τιμολέοντα Μόχλα με το μπακάλικο στο ισόγειο…
Σύμφωνα με τη μελέτη, καταγραφή και αποτύπωση των παραδοσιακών κτιρίων του Λιτοχώρου, που έγινε το 1995 από την ομάδα εργασίας των μηχανικών, Όλγα Ζωγράφου, Κατερίνα Νίκα και Αλέξανδρο Παπάζογλου, ύστερα από πρόταση της Κίνησης Πολιτών Λιτοχώρου, το Μακεδονικό αυτό σπίτι χρονολογείται ότι έγινε πριν 380 χρόνια περίπου (βλέπε Α/Α δελτίου 48). Μέσα στο πλυσταριό στο υπόγειο του σπιτιού και στις εξωτερικές πόρτες, υπάρχουν απεικονίσεις από άγνωστους ζωγράφους, με τα Σίχνα, το Μακεδονικό αγώνα, την επανάσταση του Ολύμπου κ.α. Επίσης υπάρχουν ξυλοαγιογραφίες από τον εικαστικό Γιώργο Βροντινό, που αναφέρονται στον Ιωάννη και Θεόφραστο Σακελλαρίδη, στον Παύλο Μελά, στον Γιωργάκη Ολύμπιο, τον Κοροβάγγο, τη σημαία και την προκήρυξη της επανάστασης του 1878 κ.α. Ήταν στο κέντρο του παλιού χωριού, ακριβώς δίπλα από το αρχηγείο των Τούρκων, που σήμερα είναι η οικία και ο φούρνος των κληρονόμων Χρήστου Ι. Φέρλια και αρχικά ανήκε στην οικογένεια του Γρηγόρη Τριανταφύλλου και στη συνέχεια στο δισέγγονό του Ιωάννη Τριανταφύλλου (Καλλιό), ο οποίος είχε ξάδερφο το ναυτικό Νικόλαο Κ. Παπανικολάου, στου οποίου τη δισέγγονη Ιωάννα Ν. Παπανικολάου ανήκει σήμερα.
Ο δρόμος στο Παζάρι. Ο μεγάλος λαϊκός ζωγράφος Χρήστος Κυπαρισσάς ζωγράφισε το πλάνο αυτό αντλώντας στοιχεία από προπολεμική φωτογραφία που την εμπλούτισε με νεότερα. Εντυπωσιάζει το λιθόστρωτο και οι φιγούρες των ατόμων. Δεξιά είναι το μεγάλο γωνιακό οικόπεδο του Νικολάκη Γεωργουλή με τα μαγαζιά. Στο βάθος είναι τα Φαργκανέϊκα. Από αριστερά πρώτο μόλις ξεχωρίζει το ξενοδοχείο του Ξενοφώντα Γκουλέμα κτισμένο το 1939. Μετά είναι το<< Γαλακτοπωλείον Η Στάνη >> του ΔημητρίουΔαδούλης με τις γκαζίνες μπροστά. Κατόπιν των Γεωργίου και Ιωάννη Ζωγράφου. Μετά το μακρόστενο οικόπεδο του Τσιώτα (με γαμπρό τον Καρτσιώτη). Το επόμενο είναι του Δημητρίου Μήλιου και τελειώνει η φωτογραφία με το Καναβουραίϊκο.
Η οικία της ναυτικής οικογένειας Κωφού κοντά στο Παζάρι, απέναντι από τα σπίτια των Γρηγορίου Λεμόνα και Ιωάννου Μαρούκη. Η οικογένεια ήταν πολυμελής με 6 τέκνα : ο Μιχάλης, ο Λευτέρης μαχητής του ΔΣΕ πρόσφυγας σε Ανατολική χώρα, ο Νικόλαος , η Μαρία (σύζυγος Τσίντσηφα), η Αικατερίνη (σύζυγος Σβάρνα) και η Ελένη (σύζυγος Τσιαμίχα). Δίπλα ακριβώς _ δεν αποτυπώνεται στην ζωγραφική γιατί είναι στο βάθος του οικοπέδου _ υπάρχει και σήμερα διατηρητέο το σπίτι του ήρωα Μιχαήλ Κωφού, του πλοηγού που με τον Νικόλαο Βλαχόπουλο βοήθησαν στις 18 Οκτωβρίου 1912 τον Νικόλαο Βότση να τορπιλήσει το Φετχί Μπουλέντ…. Αριστερά μετά την οικία Κωφού ξεχωρίζει το σπίτι του Ιωάννη Σακελλαρίδη (από την Καρυά Ολύμπου, σύζυγος της Κλεαρέτης Τριανταφύλλου). Δίπλα του η οικία του Αποστόλου Τσάλη(Τσαλόπουλου). Σήμερα το σπίτι του Κωφού έχει κατεδαφιστεί και όπως εξακριβώνεται, όταν το ζωγράφισε ο Κυπαρισσάς δεν κατοικούνταν πλέον.
Το σπίτι του Σταμούλη σε γωνιακό οικόπεδο. Ιδιοκτήτης η Γαρυφαλλιά Σταμούλη, το γένος Νταούλα. Υπάρχουν άλλα δύο συνεχόμενα σπίτια πολύ παλιά των οικογενειών Σταμούλη που δεν καταγράφονται στον πίνακα ζωγραφικής, γιατί είναι στα αριστερά του συγκεκριμένου. Εντυπωσιακός ο αύλειος χώρος με τα άνθη και τα δέντρα που διατηρούνται μέχρι τις ημέρες μας, όπως και τα σπίτια. Στο ισόγειο προς τον δρόμο λειτουργούσε για χρόνια μαγαζί πώλησης αλεύρων και αργότερα τσιμέντου του Τάκη Μασταγγά. Μπροστά στον τοίχο του οικοπέδου υπήρχε παλιά κρήνη, αργότερα βρύση από όπου έπαιρναν νερό τα σπίτια της γειτονιάς, που φαίνονται τα σημάδια της σήμερα. Κι έτσι οι Σταμούληδες έγιναν τοπόσημο, <Η βρύση του Σταμούλη >>, το μπαΐρι του Σταμούλη λένε και τώρα οι Λιτοχωρίτες. Απέναντι, ακριβώς στην γωνία, ήταν η οικία του Αϊδίνη που αποτυπώθηκε σε άλλη ζωγραφιά.
Το αρχοντικό του Αριστείδη Αϊδίνη (ή Αϊντίνη, Αϊδινόπουλου το σωστό), έμπορος στο επάγγελμα. Το σπίτι υπάρχει σε δύο διαφορετικούς πίνακες ζωγραφικής : ένας με άσπρο χιονισμένο τοπίο που μάλιστα έγινε και carte postal από τον Δήμο Λιτοχώρου ως ευχετήρια κάρτα, και ένας σε σκουρόχρωμο χρώμα άλλης εποχής. Ο ζωγράφος Χρήστος Κυπαρισσάς είναι γείτονας, είδε την αξία της παραδοσιακής οικίας και την τίμησε με τον χρωστήρα του. Οι Αϊδινοπουλαίοι κατάγονταν από το Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας, όπου στα παράλια εμπορεύονταν και ταξίδευαν οι Λιτοχωρινοί με τα ιστιοφόρα καΐκια τους. Ήταν μορφωμένοι και ευκατάστατοι.
Ο Αριστείδης απέκτησε τρία τέκνα : τον Περικλή, τον Νικόλαο και την Ασημίνα(Μίνα) που παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Μαριάννο(1897 _1939) από την Πάρο, ανυπασπιστής και διοικητής της Αστυνομίας Λιτοχώρου. Το αρχοντικό αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της παλιάς αρχιτεκτονικής του Λιτοχώρου, με τις κεραμοσκεπείς στέγες, τη σάλα με τα πολλά παράθυρα, τα τοξωτά υπέρθυρα κλπ. Εντυπωσιακή ήταν η ξύλινη αυλόπορτα με τη δίρριχτη στέγη της και τα πεζούλια εκατέρωθεν. Καπάντζες τις έλεγαν οι παλιοί. Δυστυχώς, ο θεσμός της αντιπαροχής μας στέρησε κι αυτό το σπίτι….
Σωτήρης Μασταγκάς
