Στον πρόλογο του παγκοσμίως διάσημου βιβλίου των καθηγητών Daron Acemoglu και James Robinson ‘‘Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη”, καταγράφεται μια εκ των βασικών αιτιών του ‘‘ξεσπάσματος” της λεγόμενης ‘‘Αραβικής Άνοιξης” (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%B1%CE%B2%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%86%CE%BD%CE%BF%CE%B9%CE%BE%CE%B7).
Διαβάζει ο αναγνώστης: ‘‘Η εικοσιτετράχρονη Νόχα Χαμέντ….διατύπωσε απερίφραστα τις απόψεις της ενώ διαδήλωνε στην πλατεία Ταχρίρ: ‘‘Υποφέρουμε από τη διαφθορά, την καταπίεση και την κακή παιδεία. Ζούμε μέσα σ’ ένα διεφθαρμένο σύστημα, το οποίο πρέπει να αλλάξει. Ένας άλλος διαδηλωτής στην πλατεία, ο εικοσάχρονος φοιτητής Φαρμακευτικής, Μοσαάμπ Ελ Σαμί, συμφώνησε μαζί της: Ελπίζω ότι… θα έχουμε βάλει ένα τέλος στη διαφθορά που επικρατεί σε ολόκληρη τη χώρα”. Και παρακάτω, τα ίδια ακριβώς: ‘‘Σύμφωνα με τον Ρέντα Μετουάλι, έναν άλλον διαδηλωτή στην πλατεία Ταχρίρ: «Μπορείς πλέον να δεις τους μουσουλμάνους μαζί με τους Χριστιανούς, τους ηλικιωμένους μαζί με τους νέους, όλους να ζητούν το ίδιο πράγμα”.
Η διαφθορά, λοιπόν, είναι βασικός παράγων της αποδόμησης πολιτικών συστημάτων και κοινωνιών, ξεκάθαρο σημάδι της παρακμής τους και ‘‘κραταιός πολέμιος” της προόδου και της εξέλιξης τους, αλλά, παράλληλα, ‘‘αποχρών λόγος” για μια χώρα και την κοινωνία της, τουλάχιστον το ‘‘υγιές” κομμάτι της, για ριζικές τομές, ουσιαστικές αλλαγές και ολικές ανατροπές.
Τι γίνεται, όμως, με τη διαφθορά στη χώρα μας; Ζούμε σε μια ‘‘διεφθαρμένη” χώρα(;), και δεδομένου ότι η διαφθορά είναι διαχρονικό και διατοπικό φαινόμενο, κυρίως ζούμε σε μια χώρα περισσότερο ή λιγότερο διεφθαρμένη από τις άλλες στην Ευρώπη, όπου λέμε ότι ανήκουμε; Και το βασικότερο: τι γνώμη έχουμε εμείς, οι ίδιοι, για τα παραπάνω απολύτως σημαντικά ερωτήματα;
To ‘‘Ευροβαρόμετρο” (https://europa.eu/eurobarometer/screen/home) είναι ένας στατιστικός φορέας που ήδη από το 1974, για λογαριασμό των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, διεξάγει σε κρίσιμα πεδία πολιτικής έρευνες και καταγράφει τα σχετικά κάθε φορά στατιστικά αποτελέσματα.
Πρόσφατα, λοιπόν, δημοσίευσε την έρευνά του για τη διαφθορά στις χώρες της ΕΕ και ρωτήθηκε επί της έρευνας αυτής και ένα μεγάλο δείγμα συμπολιτών μας περί του τι πιστεύουν σχετικά με τη διαφθορά στη δική μας χώρα. Η έρευνα έχει τίτλο ‘‘Citizens’ attitudes towards corruption in the EU in 2025” (https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/3361) και ιδού τα εξόχως σημαίνοντα αποτελέσματά της, τα οποία, εκ των προτέρων τονίζω, μας καθιστούν ‘‘πρωταθλητές” της διαφθοράς στην ΕΕ:
Το 97% των ερωτηθέντων, λοιπόν, πιστεύει ότι η διαφθορά είναι εκτεταμένη (widespread) στη χώρα. Ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 69%. Μάλιστα, το 30% εξ’ αυτών γνωρίζουν προσωπικά κάποιον ή κάποια που δωροδοκήθηκε, ενώ το 66% δηλώνει ότι η καθημερινότητά του επηρεάζεται από την επικρατούσα διαφθορά.
Στην Ελλάδα, το 9% θεωρεί αποδεκτή τη διαφθορά, το 37% ανεκτή και το 54% απαράδεκτη. Το 69% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι τα πολιτικά κόμματα είναι διεφθαρμένα, δωροδοκούν αλλά και δωροδοκούνται. Το 89% δηλώνει ότι στο δημόσιο σύστημα υγείας λαμβάνουν χώρα φαινόμενα διαφθοράς. Το 67% πιστεύει ότι υπάρχει διαφθορά (με απευθείας αναθέσεις) στην ανάθεση δημοσίων συμβάσεων. Το 61% ασπάζεται την άποψη ότι παρατηρείται διαφθορά σε πεδία και υπηρεσίες όπου απαιτείται για κάτι (για κάποια δραστηριότητα) να εκδοθεί άδεια από μια Αρχή. Το 41% απαντά ότι είναι διεφθαρμένη η Δικαιοσύνη και το 48% νομίζει το ίδιο για τους φορείς κοινωνικής ασφάλισης.
Το 57% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι τα τρία τελευταία χρόνια αυξήθηκε η διαφθορά στη χώρα. Το 94% των Ελλήνων που αποκρίθηκαν στην έρευνα δηλώνει ότι η ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση λειτουργεί σε πλαίσιο διαφθοράς, το 95% ότι είναι διεφθαρμένη η δημόσια διοίκηση της χώρας. Το 90% λέει ότι αυτοί που κατέχουν υψηλόβαθμα αξιώματα στην κρατική «μηχανή» διορίζονται από το κυβερνών κόμμα. Το 70% πρεσβεύει ότι υπάρχει αδιαφάνεια στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. Το 92% διατείνεται ότι η δωροδοκία είναι ο πιο εύκολος και γρήγορος ‘‘δρόμος” για να πετύχει ο πολίτης την αιτούμενη ή επιθυμητή δημόσια υπηρεσία. Το 90% υποστηρίζει ότι η δωροδοκία ή οι διασυνδέσεις (use of connections) είναι o πιο κοινός ‘‘δρόμος” στο να γίνεται ένας ιδιωτικός φορέας (εταιρία) ανάδοχος σε δημόσιες συμβάσεις. Το 88% των αποκριθέντων λέει ότι για να λάβεις θέση στο δημόσιο στην Ελλάδα είναι χρήσιμες είτε η δωροδοκία είτε οι γνωριμίες.
Το 87% των ερωτηθέντων λέει επίσης ότι η έννοια της διαφθοράς είναι ενταγμένη στην επιχειρηματική κουλτούρα (business culture) της χώρας. To 92% των ερωτηθέντων απαντά ότι οι πολύ στενές σχέσεις της επιχειρηματικότητας (παραγόντων της οικονομικής ελίτ) με τους πολιτικούς οδηγεί σε διαφθορά. Το 70% αναφέρει ότι για να πετύχει ένα επιχειρηματικό πλάνο στη χώρα χρειάζεται να έχει ο εκάστοτε επιχειρηματίας διασύνδεση με πολιτικούς. Το 82% του ‘‘δείγματος” της έρευνας πιστεύει ότι στην Ελλάδα ο φαβοριτισμός (η ευνοιοκρατία) και η διαφθορά καταστέλλουν τον οικονομικό ανταγωνισμό.
Το 80% των συμμετεχόντων στην έρευνα θεωρούν ότι στην Ελλάδα η ‘‘βαθιά” διαφθορά (η διαφθορά σε υψηλά κλιμάκια) παραμένει ατιμώρητη (high level corruption is not adequately pursued). To 73% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι η κυβέρνηση δεν καταπολεμά αποτελεσματικά τη διαφθορά. Το 75% ισχυρίζεται ότι οποιαδήποτε μέτρα κατά της διαφθοράς εφαρμόζονται τελικώς μεροληπτικά και με ανομολόγητα κίνητρα.
Το 68% δηλώνει για ύπαρξη διαφθοράς σε τράπεζες και οικονομικούς θεσμούς, το 67% για διαφθορά στο χώρο της δημόσιας υγείας και το 59% ‘‘βλέπει” φαινόμενα διαφθοράς σε εταιρίες (ιδιωτικός τομέας) και το 31% στις εφορίες. Το 99% των ερωτηθέντων λέει ότι δεν ανέφερε αρμοδίως, πρακτικά δεν κατήγγειλε, φαινόμενα διαφθοράς που βίωσε ή περιήλθαν σε γνώση του σε οποιονδήποτε από τους άνω τομείς, αν και το 60% από αυτούς ομολόγησε ότι γνώριζε το πού ακριβώς (σε ποια αρμόδια Αρχή) θα έπρεπε να καταγγείλει τα φαινόμενα διαφθοράς. Μάλιστα, το 43% αναφέρει δε ότι ο λόγος της αποχής από την καταγγελία είναι η πεποίθηση ότι ακόμη και αν προέβαινε σε καταγγελία, οι καταγγελλόμενοι δεν θα τιμωρούνταν τελικά. Πάντως, για υποθέσεις διαφθοράς, το 62% των ερωτηθέντων λέει ότι εμπιστεύεται βασικά την αστυνομία, ενώ ιδιαιτέρως χαμηλός είναι ο βαθμός εμπιστοσύνης στη δικαιοσύνη (μόνο το 34% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι την εμπιστεύεται). Σχεδόν καμία δε εμπιστοσύνη, κυριολεκτικά πενιχρή, από τους ερωτηθέντες στην αρχή διαφάνειας (όπως ονομάζεται στην έρευνα αγγλιστί specialized anti-corruption agency).
Τι φταίει, λοιπόν, και είμαστε, κυρίως κατά την πεποίθηση ημών, των ιδίων, οι ‘‘πρωταθλητές” της διαφθοράς πανευρωπαϊκά; Γιατί ‘‘έσπασαν” όλα τα ‘‘records” διαφθοράς επί της τωρινής διακυβέρνησης; Μήπως ευθύνεται γι’ αυτό, ή έστω συντελεί καθοριστικά σ’ αυτό, το ανεξέλεγκτο και προσωποπαγές σύστημα άσκησης εξουσίας(;), στο οποίο οι ‘‘ημέτεροι” και οι ‘‘του συστήματος” έχουν λόγο, ‘‘πάτημα” και ‘‘απολαβή” στη ‘‘νομή της εξουσίας”; Μήπως το λεγόμενο ‘‘επιτελικό κράτος” του Μητσοτάκη είναι στην πραγματικότητα μια οξεία μορφή και πιο ‘‘νοσηρή εκδοχή” του ‘‘κομματικού και πελατειακού” κράτους; Μήπως, υπάρχει τελικά ‘‘πρόβλημα” με τη Δικαιοσύνη (Προσοχή: δεν αναφέρομαι σε όλο το φάσμα της, ούτε σε όλους τους δικαστές της χώρας, αλλά και ούτε φυσικά σε ιδιωτικής σφαίρας υποθέσεις ‘‘ρουτίνας”. Ο νοών νοείτω); Μήπως έχει σχέση με όλα τα ανωτέρω και το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η χώρα είναι τελευταία (δείτε παρακαλώ: https://lab.imedd.org/pagkosmios-deiktis-eleftherias-tou-typou-ton-rsf-gia-to-2025-i-ellada-ouragos-stin-ee/) στην Ευρώπη όσον αφορά στην ελευθερία του τύπου και των ΜΜΕ γενικώς (θλιβερό, ε;); Μήπως έχει συνδρομή στο τελικό περί διαφθοράς αποτέλεσμα και η ‘‘καρτελοποίηση” της αγοράς σε κομβικούς τομείς κατά την οποία, με ‘‘απούσα” ή απλώς ‘‘ενήμερη” την κυβέρνηση, μεγάλα οικονομικά συμφέροντα ‘‘μοιράζουν την πίτα” μεταξύ τους(;), σε βάρος προφανώς της κοινωνίας, η οποία ‘‘χωλαίνει” διαρκώς και επικίνδυνα από την ανισότητα, τη φτωχοποίηση και την έλλειψη προοπτικών;
Οι απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω είναι δικές σας. Πάντως, είτε συμφωνείτε είτε διαφωνείτε με το 97% των ερωτηθέντων που λένε ότι η Ελλάδα είναι ‘‘διεφθαρμένη”, όταν έρθει η ώρα της κάλπης θα ‘‘θυμηθείτε” την (όποια) άποψή σας; Διότι, η άποψή σας στη δημοκρατία είναι αυτή που ‘‘μετράει”. Σκεφτείτε το….
Εγώ αντί επιλόγου, θέλω να σας μεταφέρω τι λέει ένας, κατά τη γνώμη μου, σημαντικός Έλληνας, ο Τάσος Γιαννίτσης (θυμάστε, οι παλαιότεροι τουλάχιστον, τη ‘‘μεταρρύθμιση Γιαννίτση” στο ασφαλιστικό που τελικά ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε;), ο οποίος στο βιβλίο του με τίτλο ‘‘Ελλάδα 1953-2024, Χρόνος και Πολιτική Οικονομία” γράφει επακριβώς (σελ. 316): ‘‘Η διαδικασία μετασχηματισμού και της εξέλιξης – όχι μόνο οικονομικής – μιας χώρας είτε οικονομικά αναπτυγμένης είτε λιγότερο αναπτυγμένης, σχετίζεται με την ικανότητα της κοινωνίας της να κατανοήσει τους παράγοντες που την καθορίζουν, τα ισχυρά και αδύναμα σημεία της, τους περιορισμούς που αντιμετωπίζει, τα διαθέσιμα εργαλεία πολιτικής, το κόστος και τα οφέλη που θα προκύψουν από κάθε διαθέσιμη επιλογή της” και συνεχίζει, κάπου παρακάτω (σελ. 320): ‘‘Όταν εμπεδωμένες σχέσεις αρχίζουν και λειτουργούν σε βάρος του μέλλοντος, καμία κοινωνία δεν μπορεί να εναντιωθεί για μεγάλο διάστημα στην πίεση της αλλαγής ή της ανατροπής τους”.
Ρωτώ, καταληκτικά, επομένως: Αν η διαφθορά πιστεύουμε πράγματι, ως κοινωνία και ως εκλογικό σώμα, ότι είναι ‘‘εμπεδωμένη κατάσταση που λειτουργεί σε βάρος του μέλλοντος της χώρας”, θα εναντιωθούμε για πολύ καιρό ακόμη στην ‘‘πίεση της αλλαγής και ανατροπής” του καθεστώτος; Έχουμε την ωριμότητα και τα ‘‘κότσια” ως πολίτες να βγούμε εκεί έξω και να ζητήσουμε ότι ζήτησαν κάποτε εργαζόμενοι, ‘‘μεροκαματιάρηδες” και ‘‘καμηλιέρηδες”, μικροί και μεγάλοι πάντως, είτε σημαντικοί είτε ‘‘αμελητέοι” μιας αφρικανικής χώρας…..;;;
Κατερίνη, 27-8-2025
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
