Σε τέσσερα παράλληλα μέτωπα κινείται πλέον το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών με στόχο να συγκρατηθεί ο ασφυκτικός όγκος των ιδιωτικών χρεών που ξεπερνούν πλέον τα 250 δισ. ευρώ. Το χρέος αυτό δεν αφορά απλώς οφειλέτες προς την Εφορία ή δανειολήπτες με μη εξυπηρετούμενα στεγαστικά, αλλά ένα ολόκληρο φάσμα υποχρεώσεων: οφειλές προς Ταμεία, servicers, τράπεζες και όλο και πιο πιεστικά στις ΔΕΚΟ.
Συγκεκριμένα αφορά:
■ Ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την Εφορία: 110,7 δισ. ευρώ. Από αυτά, περίπου 26,4 δισ. έχουν χαρακτηριστεί ως ανεπίδεκτα είσπραξης λόγω θανάτου του οφειλέτη, αδυναμίας εντοπισμού, εκκαθάρισης εταιρειών κ.ά. Το καθαρό ενεργό χρέος προς την Εφορία ανέρχεται σε περίπου 84,4 δισ. ευρώ.
■ Οφειλές προς τα ασφαλιστικά ταμεία (ΚΕΑΟ): 49,7 δισ. ευρώ. Από το ποσό αυτό, περίπου 10,1 δισ. θεωρούνται και αυτά μη εισπράξιμα.
■ Οφειλές σε χαρτοφυλάκια που διαχειρίζονται εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων (servicers): 74-75 δισ. ευρώ. Σχεδόν στο σύνολό τους μη εξυπηρετούμενα. Οι συγκεκριμένες οφειλές προέρχονται από τιτλοποιήσεις τραπεζικών δανείων, κυρίως στεγαστικών και καταναλωτικών.
■ Οφειλές προς τράπεζες (υπόλοιπο μη τιτλοποιημένων, αλλά προβληματικών ή μη εξυπηρετούμενων δανείων): Τουλάχιστον 30-35 δισ. ευρώ βάσει εκτιμήσεων της αγοράς και πρόσφατων αναφορών της Τραπέζης της Ελλάδος.
■ Οφειλές προς ΔΕΚΟ (ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ, ΕΥΑΘ, εταιρείες θέρμανσης, τηλεφωνία): Αν και δεν υπάρχει επίσημος συγκεντρωτικός αριθμός, η αγορά εκτιμά τις καθυστερούμενες οφειλές πολιτών και επιχειρήσεων σε τουλάχιστον 10-12 δισ. ευρώ συνολικά.
Έτσι, ακόμη και με συντηρητικούς υπολογισμούς, το συνολικό ιδιωτικό χρέος υπερβαίνει τα 250 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί σχεδόν στο 115% του ΑΕΠ της χώρας.
Τέσσερα μέτωπα
Στο πρώτο μέτωπο των στεγαστικών δανείων σε ελβετικό φράγκο, που αφορούν περίπου 38.000 φυσικά και 4.000-5.000 νομικά πρόσωπα, δρομολογείται ειδική ρύθμιση με προαιρετικό χαρακτήρα. Οι δανειολήπτες θα μπορούν να μετατρέψουν το νόμισμα σε ευρώ με σταθερή ισοτιμία καλύτερη από την τρέχουσα, επιτυγχάνοντας έμμεσο «κούρεμα» 10% έως 25%. Παράλληλα, θεσπίζεται σταθερό επιτόκιο κάτω από το 3% και επέκταση της διάρκειας αποπληρωμής ώστε η τελική δόση να καταστεί βιώσιμη. Στόχος είναι να πάψουν να χαρακτηρίζονται ως ληξιπρόθεσμες οφειλές 4-5 δισ. ευρώ.
Σε δεύτερο επίπεδο, εξετάζεται η δυνατότητα ένταξης περισσότερων κατηγοριών χρεών στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται πλέον στα χρέη προς τις ΔΕΚΟ (ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ), καθώς για πολλές οικογένειες τα ποσά έχουν φτάσει σε επίπεδα αντίστοιχα με τραπεζικά δάνεια. Για να καταστεί δυνατή η ένταξη, απαιτείται τεχνική δυνατότητα αποστολής των υπολοίπων ανά ΑΦΜ στην πλατφόρμα ώστε να εκδίδονται αυτόματα οι προτάσεις ρύθμισης. Το ζήτημα εξετάζεται με τεχνική υποστήριξη, ενώ οι πρώτες κινήσεις αναμένονται εντός του 2025.
Το τρίτο μέτωπο αφορά την πολυσυζητημένη λειτουργία του Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης, που σχεδιάζεται να προσφέρει προστασία κύριας κατοικίας σε ευάλωτους δανειολήπτες οι οποίοι αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους. Ο φορέας θα αγοράζει το ακίνητο, θα το μισθώνει πίσω στον οφειλέτη και υπό προϋποθέσεις θα του δίνει τη δυνατότητα επαναγοράς. Η διαδικασία σύστασης έχει καθυστερήσει για χρόνια, αλλά πλέον το υπουργείο Οικονομικών και η Ειδική Γραμματεία Ιδιωτικού Χρέους δηλώνουν έτοιμοι για την τελική φάση της διαγωνιστικής διαδικασίας. Ο νέος φορέας αναμένεται να ξεκινήσει τη λειτουργία του στις αρχές του 2026 με οικονομική συμβολή των τραπεζών ύψους 100 εκατ. ευρώ. Μέχρι τότε θα ισχύει το ενδιάμεσο πρόγραμμα επιδότησης δόσεων και αναστολής αναγκαστικών μέτρων για ευάλωτους.
Το τέταρτο μέτωπο είναι ο εξωδικαστικός μηχανισμός, ο οποίος έχει επιταχύνει αισθητά: μόνο τον Ιούνιο υποβλήθηκαν 1.950 νέες αιτήσεις, αριθμός-ρεκόρ. Συνολικά, έχουν κατατεθεί πάνω από 38.500 αιτήσεις, με ρυθμισμένα χρέη ύψους 12,7 δισ. ευρώ. Ωστόσο, ο όγκος των χρεών παραμένει δυσανάλογος και ο μηχανισμός κινείται με ρυθμούς που δεν αρκούν για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Η επέκταση του Εξωδικαστικού σε περισσότερες κατηγορίες οφειλών, αλλά και η ενεργοποίηση απλουστευμένων ρυθμίσεων για μικρά ποσά χωρίς καθυστέρηση από τις τράπεζες θεωρούνται κομβικής σημασίας.
Αξιολόγηση οφειλετών
Την ίδια στιγμή, το υπουργείο εξετάζει την καθιέρωση κοινών κανόνων αξιολόγησης των οφειλετών ώστε να αποφεύγονται οι καθυστερήσεις στην έγκριση ή την απόρριψη των αιτήσεων, αλλά και οι ανισότητες στην αντιμετώπιση παρόμοιων περιπτώσεων από διαφορετικούς πιστωτές. Στόχος είναι η δημιουργία ενός απλού, καθολικού και αποδεκτού συστήματος ταξινόμησης της πιστοληπτικής ικανότητας με βάση εισοδήματα, περιουσία, οικογενειακή κατάσταση και προφίλ αποπληρωμής. Αυτό θα επιτρέψει την αυτοματοποιημένη χορήγηση λύσεων σε όσους πραγματικά τις χρειάζονται, περιορίζοντας την ανάγκη για εξατομικευμένες διαπραγματεύσεις.
Ανεξάρτητα από τα επιμέρους εργαλεία, το βασικό ζητούμενο είναι η συνολική αποσυμπίεση του ιδιωτικού χρέους ώστε να ανακοπεί η τάση δημιουργίας νέων καθυστερήσεων και να μειωθεί η πίεση που ασκείται στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς. Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο ευάλωτα νοικοκυριά, αλλά και δεκάδες χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις που βρίσκονται εγκλωβισμένες μεταξύ απλήρωτων υποχρεώσεων και μειωμένων εσόδων. Η αδυναμία πρόσβασης σε δανεισμό και η αβεβαιότητα για το μέλλον των ρυθμίσεων δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο οικονομικής ασφυξίας.
Ενα επιπλέον πρόβλημα που αναδεικνύεται είναι η απουσία ενιαίου μηχανισμού παρακολούθησης των ρυθμίσεων, η οποία οδηγεί σε επαναλαμβανόμενα λάθη, χαμηλή αποδοτικότητα και έλλειψη εμπιστοσύνης από τους πολίτες. Πολλοί οφειλέτες καταγγέλλουν καθυστερήσεις στην επικοινωνία με τους servicers, αντικρουόμενες απαντήσεις από διαφορετικούς φορείς, αλλά και απώλεια ρυθμίσεων εξαιτίας τεχνικών αστοχιών. Για τον λόγο αυτόν η δημιουργία ενός κεντρικού κόμβου πληροφόρησης και εξυπηρέτησης θεωρείται πλέον απαραίτητη.
