Στο βιβλίο «The Population Bomb» (Η δημογραφική βόμβα), που εκδόθηκε το 1968, ο βιολόγος Paul Ehrlich έγραψε ότι οι άνθρωποι αναπαράγονταν τόσο γρήγορα που τα τρόφιμα θα εξαντλούνταν αναπόφευκτα και «εκατοντάδες εκατομμύρια» θα πέθαιναν σύντομα από την πείνα.
Έχοντας πειραματιστεί με την ιδέα της «διαστημικής μεταφοράς των πλεονάζοντων ανθρώπων», υποστήριξε τον αυστηρό έλεγχο των γεννήσεων, «με καταναγκασμό αν αποτύχουν οι εθελοντικές μέθοδοι».
Πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να ανησυχούν για τον υπερπληθυσμό.
Ωστόσο, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων, ειδικά στις πλούσιες χώρες, ανησυχούν για το αντίθετο: μια δημογραφική κατάρρευση, σύμφωνα με τον Economist.
«Τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων θα οδηγήσουν στο τέλος του πολιτισμού», προβλέπει ο Έλον Μασκ, πατέρας (τουλάχιστον) 13 παιδιών.
Αν και ο αριθμός των ανθρώπων εξακολουθεί να αυξάνεται, το ποσοστό γονιμότητας — ο αριθμός των παιδιών που μια γυναίκα μπορεί να περιμένει να αποκτήσει κατά τη διάρκεια της ζωής της — έχει μειωθεί δραματικά.
Και όχι μόνο στον πλούσιο κόσμο: τα δύο τρίτα των ανθρώπων ζουν σήμερα σε χώρες όπου το ποσοστό αυτό είναι κάτω από το «ποσοστό αντικατάστασης» του 2,1 — την τυπική εκτίμηση του ποσοστού που απαιτείται για τη διατήρηση ενός σταθερού πληθυσμού.
Η Μπογκοτά της Κολομβίας έχει σήμερα χαμηλότερο ποσοστό γονιμότητας (0,91) από το Τόκιο (0,99).
Η γονιμότητα κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης σημαίνει ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα συρρικνωθεί αρχικά αργά και στη συνέχεια δραματικά, σε αντίθεση με την εκθετική αύξηση που τον έκανε να εκτοξευθεί από 1 δισεκατομμύριο το 1800 σε 8 δισεκατομμύρια σήμερα.
Μια τέτοια προοπτική ανησυχεί πολλούς.
Ο πανικός του δημογραφικού
Ένας τύπος φόβου είναι ευρύς και οικονομικός.
Λιγότεροι άνθρωποι σημαίνει λιγότερα μυαλά, οπότε ο ρυθμός της καινοτομίας θα επιβραδυνθεί. Σημαίνει λιγότερα περιθώρια εξειδίκευσης και καταμερισμού της εργασίας.
Η ταχεία συρρίκνωση θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά αποσταθεροποιητική. Τα βαριά δημόσια χρέη θα πέσουν ξαφνικά σε λιγότερα χέρια, πολλά από τα οποία θα είναι γηρασμένα.
Οι μεγαλουπόλεις μπορεί να είναι εντάξει, αλλά οι μικρές πόλεις θα μπορούσαν να αδειάσουν καθώς θα κλείνουν τα τελευταία σχολεία.
Ένα άλλο είδος ανησυχίας είναι πιο περιορισμένο και εθνικιστικό.
Τα ποσοστά γονιμότητας ποικίλλουν πολύ μεταξύ των χωρών και των ομάδων. Έτσι, ορισμένοι άνθρωποι φοβούνται ένα μέλλον με πολύ λίγους ανθρώπους σαν αυτούς και πάρα πολλούς που θεωρούν πολιτισμικά ξένους ή απειλητικούς.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι λαϊκιστές σε όλη τη Δύση προτιμούν να δωροδοκούν τις οικογένειες για να κάνουν περισσότερα παιδιά, και ο Ντόναλντ Τραμπ έχει υποσχεθεί να είναι ο «πρόεδρος της γονιμότητας».
Οι δημογραφικές προβλέψεις είναι ένα παράξενο μείγμα του βέβαιου (όλοι οι άνθρωποι που θα είναι 50 ετών το 2070 έχουν ήδη γεννηθεί) και του άγνωστου (πόσα παιδιά θα επιλέξουν να κάνουν οι σημερινοί 20άρηδες;).
Σε μακροπρόθεσμη κλίμακα, η εκθετική συρρίκνωση φαίνεται εκπληκτικά γρήγορη.
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της αρχικής φάσης, που είναι η φάση κατά την οποία οι κοινωνίες πρέπει να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, η ταχύτητα της αλλαγής θα πρέπει να είναι διαχειρίσιμη.
Θα μας σώσει η τεχνολογία;
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για να αμφισβητήσουμε τους καταστροφολόγους. Η τεχνητή νοημοσύνη προφανώς εξελίσσεται ταχύτερα από ό,τι είναι πιθανό να συρρικνωθεί ο πληθυσμός.
Επομένως, αυτή ή κάποια άλλη, ακόμη άγνωστη τεχνολογία, θα ανακουφίσει σίγουρα την επιβράδυνση της καινοτομίας που προκαλεί η μείωση του αριθμού των ανθρώπων με επιστημονικές γνώσεις.
Ένας άλλος λόγος για αισιοδοξία είναι ότι η διάρκεια της υγιούς ανθρώπινης ζωής συνεχίζει να αυξάνεται, επιτρέποντας στους ανθρώπους να παραμένουν παραγωγικοί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Σε ένα δείγμα 41 χωρών, ένας 70χρονος το 2022 είχε τις ίδιες γνωστικές ικανότητες με έναν 53χρονο το 2000. Ίσως αυτή η πρόοδος να τελειώσει.
Όσο όμως συνεχίζεται, θα επιβραδύνει τη μείωση του εργατικού δυναμικού, δίνοντας στις κοινωνίες κρίσιμες επιπλέον δεκαετίες για να προσαρμοστούν.
Οι χώρες που σπαταλούν το ανθρώπινο κεφάλαιο μπορεί να βρουν τρόπους να το σπαταλούν λιγότερο, τροφοδοτώντας και εκπαιδεύοντας καλύτερα τους νέους και αφαιρώντας τα εμπόδια για την εργασία των γυναικών.
Συνοψίζοντας, η μείωση του πληθυσμού δεν σημαίνει απαραίτητα και φτώχεια. Η Ιαπωνία συρρικνώνεται εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες, αλλά το βιοτικό επίπεδο έχει αυξηθεί σημαντικά.
Ας αποδεχτούμε την αλλαγή
Οι εθνικιστές έχουν δίκιο ότι η σύνθεση του κόσμου θα αλλάξει. Ακόμη και οι προβλέψεις του ΟΗΕ δείχνουν ότι ο πληθυσμός της Κίνας θα μειωθεί κατά περισσότερο από το ήμισυ έως το 2100. Η Ινδία θα παραμείνει σταθερή για περισσότερο καιρό.
Η Ευρώπη και η Αμερική μπορεί να αναβάλουν τη μείωση μέσω της μετανάστευσης – ή μπορεί να επιλέξουν να μην το κάνουν. Το μέλλον θα είναι πιο αφρικανικό από το παρόν, αλλά και εκεί η γονιμότητα μειώνεται ραγδαία. Οι μεγάλες, σταδιακές γεωπολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές είναι φυσιολογικές. Ο κόσμος τις έχει αντιμετωπίσει στο παρελθόν και σίγουρα μπορεί να τις αντιμετωπίσει ξανά.
Οι υποστηρικτές της γεννητικότητας ελπίζουν να αντισταθμίσουν αυτές τις τάσεις χρησιμοποιώντας δημόσια χρήματα για να αυξήσουν τα ποσοστά γεννήσεων στις χώρες τους.
Θα αποτύχουν.
Οι κυβερνήσεις έχουν ρόλο στο να διευκολύνουν τη ζωή των οικογενειών, αλλά η προσπάθεια να πληρώσουν τους ανθρώπους για να κάνουν περισσότερα παιδιά από ό,τι θα έκαναν διαφορετικά είναι είτε εξαιρετικά δαπανηρή είτε δεν λειτουργεί.
Ακόμη και η Ουγγαρία, η οποία δαπανά το τεράστιο ποσοστό του 6% του ΑΕΠ για πολιτικές υπέρ της γονιμότητας, εξακολουθεί να έχει γονιμότητα κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης, και ορισμένες μελέτες υποδηλώνουν ότι τα υπερβολικά υψηλά επιδόματα για τα μωρά έχουν επηρεάσει κυρίως το χρόνο γέννησης, όχι τον συνολικό αριθμό γεννήσεων.
Συνεχίζουμε να προχωράμε
Ο συρρίκνωση και, κατά συνέπεια, η γήρανση του πληθυσμού θα απαιτήσουν τελικά μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές προσαρμογές.
Οι πολύ ηλικιωμένοι θα χρειαστούν φροντίδα (ακόμα και αν δεν είναι πιο δαπανηροί από τους νέους, οι οποίοι συχνά χρειάζονται υποστήριξη για δύο δεκαετίες).
Οι ηλικιωμένοι είναι πιο πιθανό να ψηφίσουν, οπότε οι απόψεις τους θα διαμορφώσουν την πολιτική.
Αυτό θα μπορούσε να δυσκολέψει την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης σύμφωνα με το προσδόκιμο ζωής, αλλά αργά ή γρήγορα οι κυβερνήσεις θα πρέπει να το κάνουν.
Η προσαρμογή σε έναν πιο άδειο πλανήτη δεν θα είναι εύκολη, αλλά θα είναι εφικτή.
Καμία από τις προβλέψεις για δημογραφική καταστροφή δεν φαίνεται πιθανή αυτόν τον αιώνα, και το 2100 είναι τόσο μακριά που οι προβλέψεις πέρα από αυτό το έτος φαίνονται μάλλον άσκοπες.
