Αντιμέτωπη με τη γήρανση του αγροτικού πληθυσμού βρίσκεται η γεωργία στην Ευρώπη, και ενώ το κλειδί για την επισιτιστική ασφάλεια είναι οι νέοι αγρότες, η προσέλκυση τους στον πρωτογενή τομέα, αποτελεί ένα δύσκολο στοίχημα.
Σύμφωνα με τη νέα αναλυτική έκθεση της Κομισιόν για τους νέους αγρότες, ο μέσος όρος ηλικίας των διαχειριστών αγροκτημάτων στην ΕΕ έχει φτάσει τα 57 έτη, από 51 το 2010. Μόλις 12% των αγροτών είναι κάτω των 40, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού αγροδιατροφικού μοντέλου και των αγροτικών περιοχών της Ευρώπης.
Οι νέοι αγρότες διαχειρίζονται μόλις 18% της συνολικής αγροτικής γης της ΕΕ και κατέχουν μόλις το 37% αυτής
Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού είναι πιο έντονη. Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, ο μέσος όρος ηλικίας των διαχειριστών αγροτικών εκμεταλλεύσεων έχει φτάσει τα 57 έτη, ενώ λιγότερο από 1 στους 10 είναι κάτω των 40.
Ιδιαίτερα αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία και για τους νέους της υπαίθρου, οι οποίοι συρρικνώνονται επίσης. Μεταξύ 2013 και 2019, ο αριθμός των νέων ηλικίας 15-24 ετών που ζουν σε αγροτικές περιοχές στην ΕΕ μειώθηκε από 3,6 εκατομμύρια σε 1,9 εκατομμύρια, ενώ εκείνων ηλικίας 25-29 ετών μειώθηκε από 6,9 εκατομμύρια σε 5,9 εκατομμύρια.
Τα εμπόδια παραμένουν
Σημαντικά εμπόδια για τους νέους αγρότες αποτελούν η πρόσβαση σε γη, η προσιτή πίστωση και οι βασικές δεξιότητες, ενώ το 2022, αντιμετώπισαν ένα χρηματοδοτικό κενό ύψους 14,1 δισεκατομμυρίων ευρώ, που ισοδυναμεί με το 22% του συνολικού ελλείμματος του τομέα.
Παρά τη δραματική μείωση του αριθμού των εκμεταλλεύσεων, η οποία υπολογίζεται σε 25% μέσα σε δέκα χρόνια, η συνολική καλλιεργούμενη γη παρέμεινε σχεδόν σταθερή, με τους αγρότες που παραμένουν ενεργοί να διαχειρίζονται ολοένα και μεγαλύτερες εκτάσεις – κατά μέσο όρο 32% μεγαλύτερες από το 2010.
Στους αγρότες κάτω των 40 ετών, οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 26%. Όσον αφορά τον τύπο της εκμετάλλευσης, οι περισσότεροι νέοι αγρότες εκμεταλλεύονται εκμεταλλεύσεις με καλλιέργειες σε αρόσιμη γη (39%), εκμεταλλεύσεις με συνδυασμό διαφόρων καλλιεργειών και κτηνοτροφίας (8%) και γαλακτοκομικές εκμεταλλεύσεις (7%).
Ο μέσος όρος ηλικίας των Ελλήνων διαχειριστών αγροτικών εκμεταλλεύσεων έχει φτάσει τα 57 έτη, ενώ λιγότερο από 1 στους 10 είναι κάτω των 40
Ωστόσο, οι νέοι αγρότες δυσκολεύονται να αποκτήσουν γη. Διαχειρίζονται μόλις 18% της συνολικής αγροτικής γης της ΕΕ και κατέχουν μόλις το 37% αυτής, σε αντίθεση με το 50% των μεγαλύτερων σε ηλικία συναδέλφων τους. Το υψηλό κόστος γης και η έλλειψη πρόσβασης σε δάνεια παραμένουν τα μεγαλύτερα εμπόδια για την είσοδό τους στο επάγγελμα.
Την ίδια στιγμή, αν και οι νέοι αγρότες λειτουργούν μεγαλύτερες και πιο παραγωγικές εκμεταλλεύσεις, το εισόδημά τους παραμένει χαμηλότερο κατά 14% από εκείνο των μεσήλικων αγροτών και 28% χαμηλότερο από τον μέσο μισθό στην ευρωπαϊκή οικονομία. Ειδικά σε χώρες όπως η Πολωνία και η Ρουμανία, όπου συγκεντρώνεται σχεδόν το 50% των νέων αγροτών, τα εισοδήματα είναι περίπου στο μισό του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Όμως, οι νέοι είναι αυτοί που επενδύουν περισσότερο. Οι επενδύσεις σε πάγια περιουσιακά στοιχεία είναι 1,5 φορές υψηλότερες από εκείνες των μεγαλύτερων αγροτών. Όμως, η πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό δυσκολεύει. Το 2024, το χρηματοδοτικό κενό για νέους αγρότες υπολογίστηκε στα 14,2 δισ. ευρώ, αυξημένο κατά 12% από το 2017, με υψηλά ποσοστά απόρριψης δανείων λόγω ελλιπούς εγγυοδοσίας ή περιοριστικών τραπεζικών πολιτικών.
Όμως, σε ό,τι αφορά τις άμεσες ενισχύσεις, οι νέοι αγρότες λαμβάνουν κατά 4% υψηλότερες άμεσες ενισχύσεις ανά εκτάριο και το 55% τους επωφελείται από προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης, σε σύγκριση με μόλις 36% των μεγαλύτερων ηλικιών.
Οι νέοι αγρότες στην Ελλάδα
Όμως, οι διαφορές μεταξύ χωρών παραμένουν έντονες, και η γραφειοκρατία εξακολουθεί να λειτουργεί αποτρεπτικά.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ελλάδα, η οποία συγκαταλέγεται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού είναι πιο έντονη. Σύμφωνα με τη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG AGRI) για τους νέους αγρότες, ο μέσος όρος ηλικίας των Ελλήνων διαχειριστών αγροτικών εκμεταλλεύσεων έχει φτάσει τα 57 έτη, ενώ λιγότερο από 1 στους 10 είναι κάτω των 40.
Την ίδια στιγμή, παρότι ο αριθμός των αγροτικών εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα έχει μειωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία, η συνολική καλλιεργούμενη έκταση παραμένει σχεδόν σταθερή. Αυτό σημαίνει πως οι μεγαλύτεροι αγρότες συγκεντρώνουν περισσότερη γη, ενώ οι νέοι που προσπαθούν να μπουν στον κλάδο συναντούν εμπόδια στην αγορά ή ενοικίαση γης, περιορισμένη πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό και συχνά έλλειψη υποδομών.
Η ιδιοκτησία γης στους νέους αγρότες είναι σημαντικά χαμηλότερη σε σχέση με άλλες ηλικίες – μόλις το 37% των εκτάσεων που καλλιεργούν τους ανήκει, έναντι 50% του μέσου όρου της ΕΕ.
Παρά τις δυσκολίες, οι νέοι Έλληνες αγρότες παρουσιάζουν σαφώς ανώτερο επίπεδο εκπαίδευσης από τους προκατόχους τους. Περίπου 15% διαθέτουν πλήρη αγροτική εκπαίδευση, ενώ σημαντικός αριθμός συμμετέχει σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης που σχετίζονται με καινοτόμες καλλιέργειες, βιώσιμες πρακτικές και ψηφιακή γεωργία.
Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία, η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με τη μεγαλύτερη συμμετοχή νέων στη βιολογική γεωργία, με σχεδόν το 5% των νέων παραγωγών είναι πλήρως βιοκαλλιεργητές ή να βρίσκονται στο στάδιο μετατροπής. Οι νέοι επιλέγουν ελαιώνες, αμπέλια, θερμοκήπια και μικτές καλλιέργειες υψηλής προστιθέμενης αξίας, συχνά με εξαγωγικό προσανατολισμό.
Το «σχέδιο» της Κομισιόν περιλαμβάνει πέντε βασικούς μοχλούς για πρόσβαση σε γη, χρηματοδότηση, δεξιότητες, δίκαιο βιοτικό επίπεδο στις αγροτικές περιοχές και υποστήριξη της διαδοχής
Η στρατηγική
Τον οδικό χάρτη για το πώς θα επιτευχθεί η ανανέωση των γενεών στην ΕΕ, με στόχο τον διπλασιασμό του ποσοστού των νέων αγροτών στην Ευρώπη έως το 2040, ανακοίνωσε στις 21 Οκτωβρίου η Κομισιόν, παροτρύνοντας τις χώρες να επενδύσουν τουλάχιστον το 6% των αγροτικών δαπανών σε μέτρα που προωθούν την ανανέωση των γενεών.
Η στρατηγική, που προτείνει η Κομισιόν, αναμένεται να εφαρμοστεί σε πολλαπλά επίπεδα μέσω της τρέχουσας και της μελλοντικής Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), συμπληρωματικών πολιτικών της ΕΕ, πρωτοβουλιών από ενδιαφερόμενους φορείς και εθνικών δράσεων.
Το «σχέδιο» περιλαμβάνει πέντε βασικούς μοχλούς για πρόσβαση σε γη, χρηματοδότηση, δεξιότητες, δίκαιο βιοτικό επίπεδο στις αγροτικές περιοχές και υποστήριξη της διαδοχής.
Ειδικότερα, οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν:
- εισαγωγή ενός «πακέτου εκκίνησης» για νέους αγρότες στην επόμενη ΚΑΠ, συμπεριλαμβανομένου ενός εφάπαξ ποσού έως 300.000 ευρώ
- καλύτερη στόχευση των κονδυλίων υπέρ των νέων αγροτών
- συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση
- ένα Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Γης, το οποίο θα βοηθήσει τους αγρότες να έχουν πρόσβαση σε διαθέσιμη γη, να υποστηρίξει τη διαδοχή των αγροτικών εκμεταλλεύσεων
- πρόσκληση σε νέους αγρότες να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα Erasmus για νέους επιχειρηματίες, ώστε να μπορούν να μάθουν ορθές αγροτικές πρακτικές στο εξωτερικό ή να διαφοροποιήσουν τα έσοδά τους μαθαίνοντας από άλλους τομείς
- προώθηση καλών συνθηκών διαβίωσης στις αγροτικές περιοχές, υποστηρίζοντας παράλληλα την τοπική ανάπτυξη και τη συμμετοχή των νέων και των γυναικών
- συγχρηματοδότηση υπηρεσιών ανακούφισης κατά τη διάρκεια ασθένειας, διακοπών ή φροντίδας
Πηγή ΟΤ
