Στην Ευρώπη η κοινωνική οικονομία θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους «παίκτες» της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Στην ΕΕ των 27 δραστηριοποιούνται 2,8 εκατομμύρια κοινωνικές επιχειρήσεις που αντιστοιχούν στο 10% του συνόλου των επιχειρήσεων. Μαζί με άλλες νομικές οντότητες, οι οργανισμοί που εντάσσονται στο ευρύτερο οικοσύστημα της κοινωνικής οικονομίας αγγίζουν τα 4,3 εκατομμύρια.
Σε αυτούς απασχολούνται σχεδόν 13,6 εκατομμύρια εργαζόμενοι και αντιστοιχούν στο 6,2% του συνόλου των εργαζομένων της ΕΕ. Εκτός από το έμμισθο εργατικό δυναμικό, στην κοινωνική οικονομία συμμετέχουν εθελοντές, που αντιστοιχούν σε 5,5 εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης.
Στην Ελλάδα όμως, σχεδόν οι εννιά στους δέκα πολίτες, είτε δεν έχουν ακούσει καν τον όρο «κοινωνική οικονομία» ή αν τον έχουν ακούσει, από το ένα αυτί μπήκε και από το άλλο βγήκε. Σύμφωνα με το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο, η Ελλάδα είναι στην τελευταία θέση της ΕΕ στην εξοικείωση του κοινού με την κοινωνική οικονομία.
Πρώτη φορά το ακούω
Στην ερώτηση «έχετε ακούσει ποτέ για την κοινωνική οικονομία;», το 65% των ερωτηθέντων απαντά ότι ακούει τον όρο για πρώτη φορά. Άλλο ένα 23%, απαντά ότι το έχει ξανακούσει, αλλά δεν ξέρει τι είναι. Μόνο ένα 11% απαντά ότι γνωρίζει τι σημαίνει.
Αθροιστικά, μόνο το 34% έχει ακούσει τον όρο «κοινωνική οικονομία» – το χαμηλότερο ποσοστό σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτω από τη Ρουμανία, την Πολωνία και την Ουγγαρία (με 37%, 41,% και 45% αντίστοιχα). Από εκεί και πέρα, σε όλες τις υπόλοιπες χώρες, ο μισός πληθυσμός τουλάχιστον έχει ακουστά για την κοινωνική οικονομία, έστω και σαν έννοια, με μέσο όρο το 56%.
Οι Μαλτέζοι και οι Ολλανδοί έχουν τα πρωτεία, με τον 82% και 79% των πολιτών αντίστοιχα να έχουν ακούσει ή να γνωρίζουν για την κοινωνική οικονομίας. Υψηλά σκορ σημειώνουν οι χώρες της Βαλτικής και της Σκανδιναβίας, με ποσοστά από 64% ως 69%.
Πρώτα ο άνθρωπος
H κοινωνική οικονομία περιλαμβάνει μια ποικιλία επιχειρήσεων, οργανισμών και νομικών προσώπων. «Όλοι τους έχουν κοινό στόχο να θέτουν συστηματικά τον άνθρωπο σε πρώτη προτεραιότητα, να έχουν θετικό αντίκτυπο στις τοπικές κοινότητες και να επιδιώκουν έναν κοινωνικό σκοπό», εξηγεί το σχετικό λήμμα στην ιστοσελίδα της Κομισιόν.
«Τα επιχειρηματικά μοντέλα της κοινωνικής οικονομίας στοχεύουν στην επανεπένδυση του μεγαλύτερου μέρους των κερδών στον οργανισμό και/ή σε έναν κοινωνικό σκοπό, καθώς και στην υιοθέτηση μιας συμμετοχικής/δημοκρατικής μορφής διακυβέρνησης. Η κοινωνική οικονομία είναι γνωστό ότι έχει τις ρίζες της σε τοπικό επίπεδο και ότι προάγει την κοινωνικοοικονομική συνοχή μέσω της προώθησης αξιών όπως η αλληλεγγύη, η συμμετοχή και η συνεργασία».
Ακούγεται καλό, αν και αρκετά θολό. Άλλωστε και οι καθαρά κερδοσκοπικες επιχειρήσεις ορκίζονται ότι βάζουν μπροστά τον άνθρωπο και την κοινωνία, επενδύοντας σε δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και στις αρχές του ESG.
Η αλληλεγγύη… πήγε περίπατο
Αξίζει να σημειώσουμε ότι από τους επίσημους ορισμούς της Ευρωπαϊκης Επιτροπής, απουσιάζουν οι αναφορές στην «αλληλέγγυα οικονομία», η οποία αποτελεί το δεύτερο συνθετικό της «ΚΑΛΟ» (Κοινωνική και Αλληλέγγυα οικονομία).
Στην Ελλάδα η ΚΑΛΟ βγήκε δυναμικά στο προσκήνιο την περίοδο της οικονομικής κρίσης, και σε μεγάλο βαθμό ταυτίστηκε με τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (ΚΟΙΝΣΕΠ). Στο υπουργείο εργασίας λειτουργεί Διεύθυνση Κοινωνικής Και Αλληλέγγυας Οικονομιας (kalo.gov.gr), ενώ στο Γενικό Μητρώο Φορέων ΚΑΛΟ είναι εγγεγραμμένοι 2.611 οργανισμοί.
Όχι στον εθελοντισμό, ναι στην (κοινωνική) επιχειρηματικότητα
Μια βασική διαφορά της Ελλάδας σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι η πολύ μειωμένη συμμετοχή εθελοντών, πελατών και μελών σε οργανισμούς κοινωνικής οικονομίας. Αντιθέτως, το 81% όσων έχουν συμμετάσχει σε αντίστοιχους οργανισμούς την τελευταία πενταετία, το έχουν κάνει με την ιδιότητα του κοινωνικού επιχειρηματία.
Η απόσταση από τον μέσο όρο της ΕΕ είναι αβυσσαλέα. Μόλις το 2% των Ευρωπαίων που έχουν συμμετάσχει σε φορείς κοινωνικής οικονομίας, δηλώνουν κοινωνικοί επιχειρηματίες. Πιο συχνά συμμετέχουν ως εθελοντές, χορηγοί κεφαλαίων και πελάτες.
Φαίνεται πως στην Ελλάδα των ατομικών επιχειρήσεων και επιχειρήσεων χωρίς εργαζόμενους (75% και 61% επί του συνόλου αντίστοιχα), μας αρέσει περισσότερο ο ρόλος του αφεντικού, έστω και αν ο μόνος που διοικούμε είναι ο εαυτός μας.
Απόσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης
Ένα άλλο εντυπωσιακό εύρημα της έρευνας του Ευρωβαρόμετρου, είναι ότι οι Έλληνες, αναγνωρίζουν τη σημασία και τα οφέλη της κοινωνικής οικονομίας, στον ίδιο ή και σε μεγαλύτερο βαθμό και από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Ο ένας στους δύο θεωρούν ότι η κοινωνική οικονομία μειώνει τη φτώχεια και στηρίζει την κοινωνική ένταξη, ενώ από 42% θεωρούν ότι προστατεύει το περιβάλλον, ενδυναμώνει τις τοπικές κοινότητες και παρέχει κατάρτιση και δεξιότητας (από 30% ως 32% στην ΕΕ).
Στον αντίποδα, ενώ το 50% των Ευρωπαίων θεωρούν ότι στη χώρα τους η κοινωνική οικονομία είναι από καλά ως πολύ καλά αναπτυγμένη, στην Ελλάδα μόλις το 17% έχει την ίδια άποψη.
Το 94% των Ελλήνων θεωρεί ότι οι δημόσιες αρχές θα έπρεπε να αναπτύσσουν στρατηγικές και νόμους για τη στήριξη της κοινωνικής οικονομίας (έναντι 88% στην ΕΕ) και το 87% θεωρεί ότι οι φορείς κοινωνικής οικονομίας θα έπρεπε να λαμβάνουν άμεση δημοσια χρηματοδότηση (80% στην ΕΕ)
