Η οικονομία εξακολουθεί να βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα τεράστιο απόθεμα ληξιπρόθεσμων οφειλών που βαραίνει νοικοκυριά και επιχειρήσεις παρά τις βελτιώσεις
Παρά τις βελτιώσεις που καταγράφονται στους δείκτες του ιδιωτικού χρέους τα τελευταία χρόνια, το πρόβλημα δείχνει επίμονο και νέες πτυχές συχνά δημιουργούν καινούριες ανησυχίες. Η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα τεράστιο απόθεμα ληξιπρόθεσμων οφειλών που βαραίνει νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Η διαχείρισή του δεν αποτελεί απλώς ένα τεχνικό ζήτημα οικονομικής πολιτικής, αλλά είναι ένα σύνθετο κοινωνικό πρόβλημα που επηρεάζει χιλιάδες οικογένειες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το εν λόγω στοιχείο αφαιρεί, μάλιστα, δυναμισμό από λύσεις που θα μπορούσαν να επιβληθούν ή έχουν ήδη επιβληθεί.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το ληξιπρόθεσμο ιδιωτικό χρέος ανέρχεται σε περίπου 230 δισ. ευρώ. Αν και ως ποσοστό του συνολικού ιδιωτικού χρέους έχει παρουσιάσει αξιοσημείωτη μείωση -πάνω από 10 ποσοστιαίες μονάδες (58% του ΑΕΠ)-, η Ελλάδα εξακολουθεί να συγκαταλέγεται στις χώρες με υψηλά επίπεδα.
Η μείωση είναι θετική, ωστόσο, πίσω από τους αριθμούς κρύβεται μια πραγματικότητα σκληρή: δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ σε ληξιπρόθεσμες οφειλές, που πολλές φορές δεν είναι δυνατόν να εξυπηρετηθούν, και χιλιάδες οφειλέτες που βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής ομηρίας. Μεγάλο μέρος του χρέους αυτού αφορά τα κόκκινα δάνεια, τα οποία, αν και έχουν βγει από τους ισολογισμούς των τραπεζών και έχουν μεταφερθεί σε εταιρείες διαχείρισης (servicers), εξακολουθούν να βαραίνουν τους ίδιους τους δανειολήπτες.
Η πορεία του Εξωδικαστικού
Η πορεία του Εξωδικαστικού Μηχανισμού Ρύθμισης Οφειλών κατά το πρώτο εξάμηνο του 2025 επιβεβαιώνει τη σημασία του για την επίλυση του ζητήματος του ιδιωτικού χρέους στην Ελλάδα, καθόσον οι σχετικές ρυθμίσεις αφορούν πλέον το 25% των συνολικών ρυθμίσεων των ΕΔΑΔΠ. Το ποσοστό εγκρισιμότητας από πλευράς εταιρειών διαχείρισης τον Ιούνιο άγγιξε το 91%. Η αυξημένη συμμετοχή του Εξωδικαστικού Μηχανισμού στο σύνολο των ρυθμίσεων μη εξυπηρετούμενων δανείων, μετά και τη διεύρυνση των κριτηρίων ένταξης, υπογραμμίζει την ανάγκη αφενός να διατηρηθεί η τάση επιτάχυνσης των ρυθμίσεων και αφετέρου να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους, με συνεπακόλουθη θετική επίδραση στο πρόγραμμα «Ηρακλής».
Ο χάρτης των κόκκινων δανείων
Στη διαχείριση του ιδιωτικού χρέους καθοριστικό ρόλο έχει το πρόγραμμα «Ηρακλής». Μέσω τιτλοποιήσεων και μεταφοράς χαρτοφυλακίων, το κράτος προσπάθησε να καθαρίσει τους ισολογισμούς των τραπεζών και να δημιουργήσει συνθήκες εξυγίανσης. Σήμερα, οι εταιρείες διαχείρισης δανείων (ΕΔΑΔΠ) έχουν στα χέρια τους χαρτοφυλάκια με νομική απαίτηση ύψους 104 δισ. ευρώ και εποπτικό υπόλοιπο 44,5 δισ. ευρώ. Οι τιτλοποιήσεις αυτές αφορούν περίπου 483.000 οφειλέτες, αριθμός που δείχνει την κοινωνική διάσταση του προβλήματος.
Από τα συνολικά 93 δισ. ευρώ δανείων που βρίσκονται εκτός τραπεζικού συστήματος, τα 81,7 δισ. ευρώ θεωρούνται εποπτικού υπολοίπου, εκ των οποίων περίπου το 50% έχει ενταχθεί στον «Ηρακλή». Αυτό σημαίνει ότι η επιτυχία των business plans του προγράμματος είναι ζήτημα χρηματοοικονομικής σταθερότητας ώστε οι εγγυήσεις του προγράμματος στα senior ομόλογα να μη διακινδυνεύσουν.
Παρά τα προβλήματα, οι servicers εμφανίζουν κινητικότητα στις ρυθμίσεις. Υπολογίζεται ότι σήμερα βρίσκονται σε καθεστώς ρύθμισης δάνεια ύψους περίπου 8 δισ. ευρώ, με καθυστέρηση μικρότερη των 90 ημερών στο πρόγραμμα «Ηρακλής». Αυτό αντιστοιχεί σε 117.700 οφειλέτες, εκ των οποίων 76.000 έχουν στεγαστικά δάνεια, 40.000 καταναλωτικά και οι υπόλοιποι επιχειρηματικά.
Η εμπειρία δείχνει ότι οι στόχοι σε επίπεδο μεγάλων επιχειρήσεων και συναινετικών ρυθμίσεων έχουν σε γενικές γραμμές επιτευχθεί. Εκεί που υπάρχει πρόβλημα είναι στις ρευστοποιήσεις, όπου οι ανακτήσεις υπολείπονται των προσδοκιών. Οι καθυστερήσεις στη Δικαιοσύνη, η πολυπλοκότητα των διαδικασιών και η κοινωνική αντίδραση καθιστούν το κομμάτι αυτό από τη φύση του το πιο δύσκολο.
Ο Νόμος Κατσέλη και οι καθυστερήσεις
Ιδιαίτερο βάρος συνεχίζει να έχει ο Ν. 3869/2010, γνωστός ως «Νόμος Κατσέλη». Η πλατφόρμα επαναπροσδιορισμού βοήθησε ώστε να περιοριστεί ο όγκος των εκκρεμών υποθέσεων, με 48.000 οριστικές αιτήσεις από τις αρχικές 70.000. Ωστόσο, οι ρυθμοί έκδοσης αποφάσεων παραμένουν απογοητευτικοί: μόλις 260 αποφάσεις σε επτά μήνες, έναντι 2.000 τον μήνα το 2022 και 1.622 το 2023. Οι εκκρεμείς υποθέσεις φτάνουν τις 3.648, δημιουργώντας ασφυξία τόσο στους οφειλέτες όσο και στους διαχειριστές.
Το μεγαλύτερο όμως αγκάθι είναι η πιλοτική δίκη στον Αρειο Πάγο για τον υπολογισμό των τόκων. Μια αρνητική εξέλιξη θα μπορούσε να πλήξει τις τιτλοποιήσεις κατά περίπου 1 δισ. ευρώ, ανοίγοντας νέο κύκλο αβεβαιότητας.
Η κυβέρνηση έχει προχωρήσει σε μια σειρά θεσμικών πρωτοβουλιών για την προστασία των ευάλωτων δανειοληπτών και των Ατόμων με Αναπηρία. Παρά ταύτα, η αξιοποίηση αυτών των εργαλείων παραμένει περιορισμένη. Από τις 26.831 βεβαιώσεις ευάλωτων που έχουν εκδοθεί, μόλις 317 δανειολήπτες έχουν ενταχθεί στο Ενδιάμεσο Πρόγραμμα, ενώ περίπου 4.123 έχουν πετύχει ρύθμιση μέσω του Εξωδικαστικού Μηχανισμού.
Η χαμηλή συμμετοχή δείχνει ότι το θεσμικό πλαίσιο, αν και υφίσταται, δεν έχει καταστεί λειτουργικό στην πράξη. Η επικείμενη ενεργοποίηση του Φορέα Ακινήτων θεωρείται καθοριστικής σημασίας, καθώς θα επιτρέψει σε οφειλέτες που εντάσσουν την κατοικία τους σε αυτόν να εξυπηρετούν τις οφειλές τους υπό καλύτερους όρους. Η ενεργοποίηση του Φορέα Ακινήτων θεωρείται κρίσιμη. Η διαδικασία βρίσκεται στη δεύτερη φάση του διαγωνισμού. Ο πλειοδότης εκτιμάται ότι θα συνεργαστεί και με εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων προκειμένου να διασφαλιστεί η εξυπηρέτηση των οφειλών όσων ενταχθούν στον φορέα.
Νέα θεσμικά εργαλεία
Σημαντικές εξελίξεις έρχονται και στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής, όπου συχνά εμφανίζονται εμπλοκές σε χαρτοφυλάκια δανείων. Η εισαγωγή του θεσμού του προσωρινού κηδεμόνα αναμένεται να απλοποιήσει διαδικασίες και να επιταχύνει ρυθμίσεις. Αντίστοιχα, ο νέος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας αποτελεί σημαντική τομή, καθώς επιχειρεί να μειώσει τις καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης, οι οποίες αποτελούν τροχοπέδη για το «ξεκαθάρισμα» του χρέους.
