Τι είναι αυτό που σας κάνει να θέλετε να ξεκινήσετε τη μέρα σας; Να σηκωθείτε τελικά από το κρεβάτι σας, να πάρετε το πρωινό σας, να πάτε στην εργασία σας ή να συμμετέχετε σε άλλες δραστηριότητες, όπως το να φτιάξετε ένα παζλ με 2000 κομμάτια ή να ποστάρετε την ιστορία σας στο facebook; Πριν από κάποιους αιώνες, οι επιστήμονες-φιλόσοφοι της εποχής πίστευαν ότι υπάρχει ένα είδος «ζωτικής δύναμης» σ’ όλους τους έμβιους οργανισμούς που κινητοποιεί και ρυθμίζει τις ζωτικές λειτουργίες τους: η “vis vitalis”. Η άποψη αυτή φυσικά δεν ευσταθεί σήμερα, αλλά τι μπορεί συμβαίνει σ’ ένα πρόσωπο το οποίο νιώθει ότι έχει χάσει αυτήν την εσωτερική ενέργεια και διάθεση ακόμη και για βασικές και απλές καθημερινές δραστηριότητες, όπως το φαγητό και η παρέα με φίλους; Πρόκειται για μία πολύπλοκη και εξαιρετικά δυσάρεστη για τα πρόσωπα ψυχολογική κατάσταση η οποία παραπέμπει στην κατάθλιψη. Θυμάμαι πάντοτε μία πολύ δυνατή μεταφορά που είχε χρησιμοποιήσει ένας θεραπευόμενος με κατάθλιψη: «Νιώθω σαν ένα τζάκι που του έχουν αφαιρέσει τη φλόγα». Και αν η φλόγα αντιπροσωπεύει την εσωτερική δύναμη, το πάθος, την ελπίδα, την επιθυμία για ζωή και δράση που εξαφανίζονται όταν ένα άτομο βρεθεί στη δύνη της κατάθλιψης, για να επιστρέψουν στη ζωή του θα χρειαστεί να αναμετρηθεί και να «παλέψει» μαζί της.
Πριν προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τα αίτια της καταθλιπτικής διαταραχής και να σκεφτούμε αργότερα για την ενδεδειγμένη αντιμετώπισή της, είναι σημαντικό να την περιγράψουμε πρώτα. Αν και ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και ερμηνεύουν την ψυχολογική τους κατάσταση είναι υποκειμενικός, η κατάθλιψη συνοδεύεται από μία σειρά συμπτωμάτων που, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, είναι κοινά. Μεταξύ των κύριων συμπτωμάτων της κατάθλιψης περιλαμβάνονται: έντονη κόπωση, αδυναμία διαχείρισης καθημερινών υποθέσεων, υπερευαισθησία, έντονα συναισθήματα άγχους, φόβου ή θυμού, προβλήματα με τον ύπνο και το φαγητό, αδυναμία συγκέντρωσης, καθώς κι άλλα συμπτώματα που ποικίλουν κατά περίπτωση, με φόντο μια βαθειά και ανεξήγητη θλίψη. Αν και οι περισσότεροι συνδέουν την κατάθλιψη με τη μελαγχολία, στον πυρήνα της κατάθλιψης βρίσκεται η «έλλειψη νοήματος ζωής». Όπως τονίζουν οι Malhi & Mann (2018), η κατάθλιψη δεν είναι το ίδιο με την έλλειψη χαράς ή τη βαθειά λύπη, ή την ανηδονία (που αποτελεί ένα βασικό δευτερογενές σύμπτωμα της κατάθλιψης). Σ’ ένα εργαστήριο θεραπευτικής δημιουργικής γραφής, ο Νίκος (ψευδώνυμο) έγραψε για την περίοδο της κατάθλιψης που είχε βιώσει στο παρελθόν: «Στεκόμουν απέναντι από την θάλασσα, ήμουν στην αγορά περιτριγυρισμένος από ανθρώπους, στην τσέπη μου είχα αρκετά χρήματα για να ικανοποιήσω τις καθημερινές μου ανάγκες κι όμως, μέσα μου, αισθανόμουν ένα κενό. Ένιωθα ότι δεν υπάρχει τίποτα στη ζωή μου που να έχει κάποια αξία, κάτι για το οποίο να αξίζει να ζω και να υπάρχω…». Ευτυχώς, το επόμενο χρονικό διάστημα ο Νίκος κατάφερε και ξαναβρήκε (επαναδημιούργησε) ένα νόημα ζωής που ήταν σημαντικό για τον ίδιο, αφήνοντας πίσω του την οδυνηρή εμπειρία της κατάθλιψης, μ’ έναν εποικοδομητικό και χρήσιμο για το μέλλον του τρόπο.
Η ανάπτυξη της κατάθλιψης, όπως και της πλειονότητας των ψυχοπαθολογικών καταστάσεων ή ζητημάτων που αντιμετωπίζουν τα πρόσωπα, δεν εμφανίζεται ξαφνικά. Ακόμη και η επιλόχειος κατάθλιψη, δεν είναι σίγουρο κατά πόσο οφείλεται στην ανισορροπία ορμονών που δημιουργείται στις νέες μητέρες ή στην ίδια την εμπειρία της τεκνοποίησης, η οποία συχνά συνδέεται με μία αρκετά δύσκολη και μακρά περίοδο αναμονής και επιπλοκών, μέχρι τη γέννηση του παιδιού. Το σίγουρο είναι ότι η εμφάνιση της κατάθλιψης συνοδεύεται από ψυχικές αλλά ΚΑΙ σωματικές αντιδράσεις, ενώ η παρέμβαση στη βιολογία του ανθρώπου, για παράδειγμα με τη λήψη ενός ήπιου αντικαταθλιπτικού, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την (έστω προσωρινή) ανακούφιση του ατόμου. Και η ανακούφιση του ατόμου είναι σημαντική ώστε να βρει τον χρόνο να κατανοήσει και να επεξεργαστεί αυτό που του συμβαίνει για να μπορέσει αργότερα να το αντιμετωπίσει και να το ξεπεράσει οριστικά.
Δύο σημαντικές διαστάσεις της κατάθλιψης λοιπόν, είναι η «έλλειψη νοήματος ζωής» και φυσιολογικές αντιδράσεις που συνδέονται με τη βιολογία του ατόμου, που του δίνουν την έντονη και πραγματική αίσθηση ότι είναι ευάλωτο και ανήμπορο. Έτσι, μία στρατηγική για τη διαχείριση της κατάθλιψης μπορεί να κινηθεί σε δύο συμπληρωματικές και αλληλένδετες κατευθύνσεις: το σώμα και τη ψυχή. Ένα άτομο με κατάθλιψη, για τη φροντίδα του σώματός του, μπορεί να ξεκινήσει μια κάποια μορφή ήπιας άσκησης, καθώς και περιπάτους σε αστικό περιβάλλον και στη φύση που, σταδιακά, θα βελτιώσουν τη φυσική του κατάσταση και θα αποφορτίσουν το άγχος κι άλλα δυσάρεστα και έντονα συναισθήματα που νιώθει. Η αντιμετώπιση στο ψυχικό επίπεδο, χρειάζεται μεγαλύτερη προσπάθεια η οποία ξεκινάει από μία συνειδητή διαδικασία αυτογνωσίας, επεξεργασίας των συναισθημάτων και σκέψεων και μία εκ βάθρων ανασκόπηση και αναθεώρηση της κοσμοθεωρίας του.
Η κατάθλιψη συχνά «κτυπά» την πόρτα πολλών νέων ατόμων. Για πολλά νεαρά άτομα, η κατάθλιψη είναι μία μεταβατική περίοδος στη ζωή τους, μέσα από την οποία θα διαμορφώσουν την προσωπική τους ταυτότητα, θα συναντήσουν τον αληθινό τους εαυτό και θα οργανώνουν τις επιθυμίες και τα σχέδιά τους για το μέλλον. Όπως σημείωσε ο Χρήστος (ψευδώνυμο) στο ίδιο εργαστήριο θεραπευτικής δημιουργικής γραφής: «Η κατάθλιψη με βοήθησε να βρω τα πατήματά μου. Να σκεφτώ για μία κοσμοθεωρία δική μου και όχι κατασκεύασμα του σχολείου, της κοινωνίας, των μέσων ενημέρωσης και προσώπων τα οποία ασκούσαν έντονη επιρροή πάνω μου μέχρι τότε». Η κατάθλιψη λοιπόν μπορεί να είναι μία ευκαιρία, ένα «δώρο» για να εκτιμήσουμε περισσότερο τον εαυτό μας, να προχωρήσουμε στην προσωπική μας ανάπτυξη και να ενισχύσουμε τις αντοχές μας για τις δυσκολίες της ζωής.
Η κατάθλιψη όμως δεν είναι μόνο ένα σοβαρό προσωπικό ζήτημα. Αφορά όλα τα άτομα που ίσως χρειαστεί να στηρίξουν ένα άτομο με κατάθλιψη, στον αγώνα του για επιβίωση και επανεκκίνηση, αλλά και όλους μας ως κοινωνία για την εξάλειψη του κοινωνικού στίγματος της κατάθλιψης. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν όλοι ότι η κατάθλιψη είναι μία μεταβατική περίοδος στη ζωή ενός προσώπου, μέσα από την οποία μπορεί να προκύψει μεγαλύτερο πάθος και μία πιο αυθεντική σχέση με τους συνανθρώπους μας και τη ζωή. Εξάλλου, όπως λέμε συχνά, «όλα περνούν»…
Τροφή για σκέψη: Τελικά τι είναι η κατάθλιψη; Μία ψυχική νόσος που μπορεί να μας διαλύσει ψυχικά και σωματικά ή ένα «παράθυρο» στη ζωή μας που μπορεί να μας βοηθήσει να προχωρήσουμε στην αυτογνωσία και προσωπική μας ανάπτυξη;
Malhi, G. & Man, J. (2018). Depression. Lancet, 392, 2299-2312.
* Μπορείτε να αναζητήσετε τη συμβολή του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου Δρ Χρήστου Μπιμπίτσου, για ψυχολογικά ή προσωπικά ζητήματα που σας απασχολούν, μέσω του Κοινωνικού Οργανισμού “The Orange Bus (Το Πορτοκαλί Λεωφορείο)”, με έδρα την Έδεσσα (Φιλελλήνων 23, τηλ. 6944-252208, chrisbibitsos@yahoo.gr)
