Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι δομημένη πάνω σε μία αυτονόητη μεν, σύνθετη ωστόσο και πολυδιάστατη σχέση: τη σχέση μεταξύ αντιπροσώπων και αντιπροσωπευομένων. Επί τη βάσει τη συγκεκριμένης σχέσης εκδηλώνονται όλες σχεδόν οι καταστατικές αρχές μιας ευνομούμενης δημοκρατικής πολιτείας, όπως το κράτος δικαίου, η προστασία θεμελιωδών ατομικών ελευθεριών, η ανταπόκριση της διοίκησης στις κοινωνικές ανάγκες των πολιτών και πάνω από όλες η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Όταν μάλιστα ένα μέρος των αντιπροσώπων, σύμφωνα με τη βούληση του κυρίαρχου λαού, αναλαμβάνει την κυβερνητική εξουσία του κράτους, η σχέση αυτή μετεξελίσσεται σε σχέση μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων, «αρχόντων» και «αρχομένων». Τις προϋποθέσεις για την αρμονική συμπόρευση αρχόντων και αρχομένων σε κάθε πολιτεία μας προσφέρει εδώ και 2.500 χρόνια ο Πλάτων.
Στο τέταρτο βιβλίο της Πολιτείας του, ο κορυφαίος εκπρόσωπος της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας στοιχειοθετεί τα προαπαιτούμενα για την εξασφάλιση της αρμονικής κοινωνικής συμβίωσης και της ευδαιμονίας της πόλεως των Αθηνών και των πολιτών της. Για την επίτευξη του εὖ ζῆν παραθέτει σειρά αξιών και αρετών, όπως είναι η πειθώς και η ειλικρίνεια, η εγκράτεια και η ανιδιοτέλεια των αρχόντων, η αφοσίωση στο λειτούργημά τους και η πραγματική βούληση για την επίλυση δημόσιων προβλημάτων, πάνω από όλες δε η καλλιέργεια ενός αισθήματος δικαίου στο σύνολο της κοινωνίας. Η δικαιοσύνη ή άλλως η μη αποδοχή οποιασδήποτε μορφής κοινωνικής ή ατομικής αδικίας αποτελεί την πεμπτουσία για την ευημερία της πλατωνικής πολιτείας. Αξιοποιώντας τη λογική του («λογιστικόν») κάθε άτομο, πολίτης ή πολιτικός, μπορεί να τιθασεύει τα δύο άλλα μέρη της ανθρώπινης ψυχής, τις επιθυμίες και τα συναισθήματά του («επιθυμητόν» και «θυμοειδές»), και να μην αδικεί τους συνανθρώπους του (Πολιτεία, 443 c9-d5).
Για την εμπέδωση του αισθήματος δικαίου, πάντως, επιπρόσθετη προϋπόθεση για την πλατωνική σκέψη αποτελεί η ηθική στάση των αρχόντων. Λόγω της παραδειγματικής διδακτικής μεθόδου, με την οποία είναι εγκιβωτισμένη η διάδοση της αρετής της δικαιοσύνης, οι ίδιοι οι πολιτικοί εκπρόσωποι των πολιτών οφείλουν να είναι «δίκαια πράττοντες». Γι’ αυτό και σε ένα άλλο σημείο του πονήματός του ο Πλάτων υποστηρίζει πως μέριμνα των πολιτικών αρχόντων θα πρέπει να είναι η ευημερία ολόκληρης της πόλης και όχι μιας μικρής μερίδας ευνοουμένων τους –«την ευδαίμονα πλάττομεν ουκ απολαβόντες ολίγους εν αυτή τοιούτους τινάς τεθέντες, άλλ’ όλην» (Πολιτεία, 420c 2-4). Υπεραμυνόμενος της ισότιμης αντιμετώπισης του συνόλου των πολιτών προειδοποιεί πως σε αντίθετη περίπτωση επακολουθεί η «στάσις» τους, η διάρρηξη της σχέσης ανάμεσα σε άρχοντες και αρχόμενους· κάτι ανάλογο δηλαδή με αυτό που λαμβάνει χώρα κατά την τρέχουσα περίοδο στην ελληνική ύπαιθρο.
Ο ξεσηκωμός του αγροτοκτηνοτροφικού κόσμου δεν είναι άλλη μια πράξη συντεχνιακού ακτιβισμού, όπως ευαγγελίζονται κάποιοι –ευτυχώς λίγοι– εκπρόσωποι της κυβερνητικής πλειοψηφίας. Αποτελεί μια εκδήλωση αγανάκτησης απέναντι σε χρόνιες παθογένειες του πολιτικοδιοικητικού συστήματος, που στην περίπτωσή τους συνδέονται με το πλαίσιο λειτουργίας του ΟΠΕΚΕΠΕ. Για το οποίο χρειάστηκε η παρέμβαση ουσιαστικά –και όχι τυπικά– ανεξάρτητων ευρωπαϊκών εισαγγελικών αρχών για την ανάδειξη της ευνοιοκρατίας και κυρίως της ασυδοσίας, στην οποία επιδίδονταν για χρόνια ορισμένες εκατοντάδες ευνοούμενοι του κομματικού συστήματος, ανεξαιρέτως χρώματος ή ιδεολογίας. Ο εκρηκτικός συνδυασμός, άλλωστε, ασυδοσίας και ασυλίας που απολάμβαναν, καταδεικνύεται στην επηρμένη τους συμπεριφορά στις συνεδριάσεις της σχετικής εξεταστικής επιτροπής της Βουλής. Της οποίας τα αποτελέσματα εύκολα μπορούν να προβλεφθούν: για μια ακόμη φορά κάθε κοινοβουλευτική ομάδα θα καταθέσει το δικό της πόρισμα, θα στηθούν ξεχωριστές κάλπες, στις οποίες και θα ξεπλυθούν τελικά οι κυβερνητικές/πολιτικές και όποιες άλλες ευθύνες. Διαταράσσοντας έτσι έτι περαιτέρω τις σχέσεις μεταξύ ευνομούμενης πολιτείας και κοινωνίας.
Η κρίση αξιοπιστίας των πολιτικών και των δικαστικών θεσμών του ελληνικού κράτους αποτελεί μια ζοφερή μεν, αναπόφευκτη ωστόσο πραγματικότητα. Η ανισονομία, η ανειλικρίνεια, η αδιαφάνεια, όπως και η έκλειψη κάθε άλλης από τις αρετές που προτάσσει στην Πολιτεία του ο Πλάτωνας επισύρουν κοινωνικές αντιδράσεις, που θα αυξάνονται διαρκώς όσο τα δημόσια προβλήματα θα συσσωρεύονται, σύσσωμο δε το πολιτικό σύστημα περί άλλων θα τιρβάζει. Λεπτές γραμμές, άλλωστε, πάλι κατά την πλατωνική διδασκαλία, χωρίζουν το «λογιστικόν» μέρος της ανθρώπινης ψυχής από το «επιθυμητόν» των αρχόντων και το «θυμοειδές» των αρχομένων.
Εντεταλμένος Διδάσκων Διοικητικής Επιστήμης ΕΚΠΑ και Σχολής Ικάρων ΠΑ
Το νέο του βιβλίο ‘Πλοηγώντας το Σκάφος της Κυβέρνησης. Οργανωτικές Θύελλες και Λειτουργικές Τρικυμίες‘ (Αθήνα 2025) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ασίνη
