Παγκοσμίως διάσημη ως τουριστικός προορισμός, η χώρα μας προσελκύει χιλιάδες ταξιδιώτες σε ετήσια βάση, από κάθε γωνιά του κόσμου. Οι οποίοι προστίθενται στους Έλληνες που εξερευνούν τις πιο διάσημες χειμερινές και καλοκαιρινές τοποθεσίες, αναλόγως της σεζόν.
Εδώ, όμως, στόχος είναι να μιλήσουμε για κάποιες διαδρομές που δεν περιλαμβάνουν πασίγνωστα ονόματα, αλλά διασχίζουν πανέμορφα μέρη, άγνωστα στους πολλούς, καθώς δεν είναι ιδιαίτερα προβεβλημένα, σε τουριστικό επίπεδο. Φτάνοντας σε αυτά, ωστόσο, αισθάνεσαι άμεσα τη μαγεία τους.
Πρόκειται για χωριά, κωμοπόλεις, ποταμίσια φαράγγια και βουνίσιες κορυφές που εκπροσωπούν μια Ελλάδα που σιγά-σιγά χάνεται. Απαιτείται λοιπόν η εγρήγορσή μας, γιατί όλοι θέλουμε να χαιρόμαστε την ομορφιά αυτή. Τέτοια μέρη, δηλαδή, είχαν κάποτε 3 έως 5, ακόμα και 10 χιλιάδες κατοίκους. Πλέον, όμως, μαραζώνουν, μετρώντας μόλις μερικές εκατοντάδες ψυχές.
Μάρτυρες της παλιάς τους ακμής στέκουν κάποιες ιστορικές εκκλησίες και μονές, αλλά και τα παλιά κτήρια των δημοτικών σχολείων και των διαφόρων σχολαρχείων. Και, ευτυχώς, ορισμένα ανάμεσά τους συντηρούνται, αναπαλαιώνονται ή ξαναχτίζονται.
Προς το Λιτόχωρο και το Βελβεντό
Ξεκινώντας από Αθήνα, παίρνουμε την εθνική οδό προς Θεσσαλονίκη και στο Λιτόχωρο στρίβουμε προς Καρυά και Καλλιθέα, ώστε να προσεγγίσουμε στο Βελβεντό. Είναι μια πολύ ωραία διαδρομή. Από το Βελβεντό, έπειτα, συνεχίζουμε προς Κοζάνη (είτε μέσω της επαρχιακής οδού, είτε μέσω της Εγνατίας), οδηγούμενοι στη Σιάτιστα, στο Σισάνι, στη Βλάστη, στο Εμπόριο, στην Κλεισούρα και στην Κορησό. Από εκεί προχωράμε προς Νάπολη, Δίλοφο, Πεντάλοφο, Επταχώρι και Κόνιτσα, φτάνοντας σε διάφορα παραποτάμια του Σαρανταπόρου.
Η αρχή της διαδρομής είναι εύκολη και ασφαλής, μα και λίγο βαρετή, εφόσον μιλάμε για εθνική οδό. Πάντως φτάνουμε γρήγορα στο Λιτόχωρο, που συγκαταλέγεται στις πιο ανεπτυγμένες τουριστικές κωμοπόλεις της Μακεδονίας, αποτελώντας ιδανική βάση για εκδρομές στον Όλυμπο (τον χειμώνα), αλλά και για βουτιές στη θάλασσα (τα καλοκαίρια). Άλλωστε είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το θεϊκό βουνό της Ελλάδας, αφού από τα όριά του ξεκινάνε τα μονοπάτια που βγάζουν στον Εθνικό Δρυμό του Ολύμπου και σε στέλνουνε από τα γαλαζοπράσινα νερά του Ενιπέα στη θέση Πριόνια, μετά από 5 ώρες πεζοπορία.
Στο Λιτόχωρο πρωταγωνιστούν τα λιθόστρωτα καλντερίμια, οι πέτρινες βρύσες, οι μικρές πλατείες, οι εκκλησίες και η αυθεντική μακεδονίτικη αρχιτεκτονική, η οποία γίνεται ορατή σε πολλά νεοκλασικά καπετανόσπιτα. Θα βρείτε δε να φάτε νοστιμότατα, ενώ θα κοιμηθείτε και σε όμορφους ορεινούς ξενώνες.
Αφήνοντας το Λιτόχωρο, κάνουμε λίγο πίσω για να προσεγγίσουμε στη Λεπτοκαρυά και από εκεί κινούμαστε έπειτα στην προαναφερόμενη, πανέμορφη διαδρομή για Καρυά και Καλλιθέα. Εδώ έχουμε μπει πια στην ευρύτερη περιοχή του τσίπουρου: τις μέρες περί τον Νοέμβρη όλα τα πέριξ καζανεύουν, αποστάζοντας για τον χειμώνα που έρχεται. Αν μπορείτε κανονίστε να βρεθείτε σε καζάνι, ώστε να γίνετε μέρος αυτής της μοναδικής διαδικασίας, με το οινόπνευμα να τρέχει χαλαρά από τον άμβυκα και γύρω το γλέντι να στήνεται τρικούβερτο.
Κάνοντας λίγο νότια, συναντάμε διασταύρωση μετά από 4 χιλιόμετρα, όπου στρίβουμε δεξιά, για Σαραντάπορο, στα σύνορα Λάρισας και Κοζάνης. Έτσι, βέβαια, πραγματοποιούμε μια μικρή παράκαμψη, αξίζει όμως τον κόπο, προκειμένου να επισκεφθούμε αυτό το ιστορικό ορεινό χωριό, το οποίο βρίσκεται μέσα σε μία χαράδρα και έχει γίνει γνωστό από τη διάσημη, ομώνυμη μάχη. Πρόκειται για πέρασμα («κλεισούρα», όπως το έλεγαν παλαιότερα), που υποχρέωνε πολλούς να περάσουν από εκεί –για παράδειγμα τον Ξέρξη, κατά τους Περσικούς Πολέμους της αρχαιότητας (480 π.Χ.). Όλη αυτή η διαδρομή εξελίσσεται ουσιαστικά σε ένα οροπέδιο με συχνές εναλλαγές τοπίου, όπου συναντάς λ.χ. αλλεπάλληλους καταπράσινους λόφους, πεδιάδες με χάλκινα ή καφετιά χρώματα και χωριά σπαρμένα εδώ κι εκεί, που κάνουν την εμπειρία ξεκούραστη και ελκυστική.
Λίγο πριν φτάσουμε στο Βελβεντό και στην τεχνητή λίμνη του Αλιάκμονα, το τοπίο ηρεμεί. Το δε Βελβεντό αποδεικνύεται ένα τακτοποιημένο, όμορφο χωριό, με θαυμάσια πετρόκτιστα σπίτια μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής και ανθισμένες αυλές. Εδώ, βέβαια, κρίνεται απαραίτητη μια επίσκεψη στο Σκεπασμένο: ένα από τα πιο διάσημα φαράγγια της Μακεδονίας, με οργιαστική βλάστηση και μία σειρά από εντυπωσιακούς καταρράκτες. Στην είσοδό του, μάλιστα, υπάρχει και χώρος για ξεκούραση, καφέ και σνακς.
Από Βελβεντό για Βλάστη και Εμπόριο
Από το Βελβεντό ξεκινά έπειτα η επόμενη διαδρομή, η οποία περνάει την όμορφη γέφυρα πάνω από τον Αλιάκμονα και συνεχίζει προς Κοζάνη, με προορισμό τη Σιάτιστα. Απαραίτητη η στάση σε αυτή την κωμόπολη με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και τις δύο γειτονιές, τη Χώρα και τη Γεράνεια. Για σουλάτσο στα καλντερίμια, για χάζι στα υπέροχα αρχοντικά και για νόστιμα κρεατικά στα ταβερνάκια της.
Στη συνέχεια ο δρόμος ακολουθεί το όρος Άσκιο, περνώντας από τα χωριά Γαλατινή, Εράτυρα και Πελεκάνο, προτού φτάσει έπειτα στο Σισάνι και τέλος στη Βλάστη. Το πανέμορφο αυτό βλαχοχώρι της Κοζάνης είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.200 μέτρων, σε ένα κλειστό οροπέδιο τριγυρισμένο από λιβάδια, οξιές, βελανιδιές και κέδρους.
Εδώ, αν θέλετε, μπορείτε να μείνετε στον μοναδικό ξενώνα του χωριού, το «Κτήμα Γιαννιώτη», να φάτε στα ταβερνάκια της γραφικής πλατείας –στου «Αλέκου», για παράδειγμα, ή στου «Βλαχοδήμου»– να ευχαριστηθείτε το καφεδάκι σας στο καφέ «Πέτρινο» (με την τζακάδα να τριζοβολάει) και να απολαύσετε ανείπωτη ηρεμία, σε ένα από τα ομορφότερα τοπία της ευρύτερης περιοχής.
Εδώ ξεχωρίζουν αμέσως τα συγκλονίστηκα σπίτια του οικισμού, κτήρια άλλων εποχών φτιαγμένα από πέτρα σμιλεμένη στο χέρι. Μερικά από αυτά είναι νέα ή ανακαινισμένα, κάποια διατηρούν την τουρκική αρχιτεκτονική παρέμβαση και άλλα είναι βλάχικα. Πραγματικά «κοσμήματα», που δείχνουν την ιστορικότητα του τόπου και τις παλιές του δόξες. Άλλωστε η Βλάστη υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα προπύργια του Ελληνισμού κι ένα από τα πολυπληθέστερα κεφαλοχώρια της Δυτικής Μακεδονίας, μέχρι το 1944, όταν ένα μεγάλο του μέρος κάηκε από τους Γερμανούς. Παλιότερα, επίσης, λειτουργούσαν εδώ Αρρεναγωγείο και Παρθεναγωγείο.
Αφήνοντας πίσω τη Βλάστη διασχίζουμε συγκλονιστικά δάση με αιωνόβια δέντρα, βαθιές χαράδρες και ουράνιες κορυφογραμμές, οι οποίες κόβουν την ανάσα. Καθώς περνούσαμε πολλά σημεία είχαν ομίχλη, οπότε αισθανόσουν το σύννεφο να βρίσκεται πάνω από το κεφάλι σου. Στόχος μας το καλοφτιαγμένο και τακτοποιημένο χωριό Εμπόριο. Κι εδώ μπορείτε να μείνετε, αφού υπάρχει ο ξενώνας «Βίλλα Καστανόδασος»: καθαρός, πέτρινος, με αίσθηση «δασική», με ζεστό λόμπυ και μεγάλα, δίχωρα δωμάτια.
Το χωριό είναι χτισμένο στην πλαγιά ενός βουνού κατάφυτου από καστανιές και πεύκα, με μακεδονίτικα σπίτια, μια γραφική πλατεία, καλντερίμια με βρύσες κι έναν εντυπωσιακό ναό αφιερωμένο στον πολιούχο Άγιο Μηνά. Λίγο έξω, πάλι, θα βρείτε και τη μονάδα «Διοσκουρίδης», με βιολογικά και επιστημονικά φτιαγμένα τοπικά προϊόντα. Αξίζει μια στάση για να ψωνίσετε βότανα, ροφήματα και κρέμες, από ανθρώπους που πολεμάνε με μεράκι και γνώση κόντρα στις αντιξοότητες.
Στον δρόμο για τη λίμνη της Καστοριάς
Αφού διανυκτερεύσουμε στο Εμπόριο ξεκινάμε μια νέα, φοβερή διαδρομή, η οποία ανεβαίνει στο βουνό περνώντας από το εντυπωσιακό γυναικείο μοναστήρι της Παναγιάς (ή της Αγίας Σοφίας). Αξίζει να σταματήσετε, πριν προσεγγίσετε στην Κλεισούρα. Ένα χωριό κρεμασμένο θαρρείς στη χαράδρα, όπου θα κάνετε στάση στο ταβερνάκι «Ο Σίμος» για τρομερούς λαχανοντολμάδες, ντόπια ξιδάτα τουρσί και μυρωδάτα ψητά κρέατα.
Συνεχίζοντας, θα στρίψουμε λίγο έξω από την Κλεισούρα και θα πάρουμε τον δρόμο προς τη Βασιλειάδα, τον Μελισσότοπο και το κουκλίστικο Πολυκέρασο. Κατόπιν Οξιά, Βυσσινιά και κατάβαση στη λίμνη της Καστοριάς. Υπέροχο ταξίδι, άγρια και εντυπωσιακή φύση, ατελείωτα δάση και βουνά. Έχοντας τη λίμνη στα δεξιά μας, παίρνουμε τον δρόμο για Βογατσικό και μετά Νεάπολη.
Στη συνέχεια ο δρόμος στρίβει προς Στοτίλι και τον ακολουθούμε με σκοπό να περάσουμε από δύο ακόμα συναρπαστικά χωριά: το μικρό, απομονωμένο και «απόκοσμο» Δίλοφο, σκαρφαλωμένο στις πλαγιές του βουνού, με μόλις 5-6 κατοίκους να το συντηρούν και τον διπλανό του Πεντάλοφο. Κεφαλοχώρι των περίφημων Ζουπατιάνων μαστόρων, των οποίων η τέχνη αποτυπώθηκε σε διάφορα θαυμάσια κτίσματα της περιοχής. Και τα δύο είναι σκαρφαλωμένα στο όρος Βόιο, χωμένα μέσα σε μυστηριακά δάση, με τοξωτά γεφύρια και πλακόστρωτα καλντερίμια, ιδανικά για περιπάτους. Δροσερά το καλοκαίρι και χιονισμένα κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
Από εδώ, μία σχετικά μικρή παράκαμψη θα σας φέρει και στο Δοτσικό, ένα από τα πιο διάσημα και γραφικά μαστοροχώρια της τριγύρω περιοχής, όπου ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος γύρισε σκηνές της ταινίας «Ο Μεγαλέξανδρος» (1980). Χαρακτηριστικό το θαυμάσιο πέτρινο γεφύρι, που βρίσκεται μέσα στον οικισμό.
Στις όχθες του Σαραντάπορου –και επιστροφή
Μετά το Πεντάλοφο παίρνουμε το δρόμο για Επταχώρι, μπαίνοντας σε μία άλλη διαδρομή ιδιαίτερου κάλλους. Εδώ, δηλαδή, ξεκινά ένα ακόμα συγκλονιστικό ταξίδι στην άφθαρτη γη της Ηπείρου, στη σκιά των θρυλικών βουνών Σμόλικας, Βόιο και Τύμφη. Στο οποίο θα συναντηθούμε με τον ποταμό Σαραντάπορο, που γεννιέται στα σπλάχνα του Γράμμου, θα χαθούμε σε πυκνά δάση, θα βρεθούμε σε χωριά-φαντάσματα που ερήμωσε ο Εμφύλιος, θα ανακαλύψουμε υπέροχα σπίτια και θα αφουγκραστούμε τις συγκλονιστικές ιστορίες των ντόπιων.
Η συνάντηση με τον Σαραντάπορο γίνεται μετά το Επταχώρι, σε ένα τοπίο που σε αφήνει άφωνο. Εδώ βρίσκονται και κάποια ξεχασμένα μα αρχοντικά χωριά, σαν τη Δροσοπηγή, τη Λαγκάδα, την Οξιά ή την Καστάνιανη. Κάποια κατοικούνται ήδη από τον 10ο αιώνα, από τρομερούς χτίστες, υλοτόμους, τεχνίτες πέτρας, βαρελάδες και κτηνοτρόφους.
Η διαδρομή, ποτέ ψηλά στο βουνό και πότε παραποτάμια, συναντά τοξωτά γεφύρια (δείτε οπωσδήποτε αυτό που βρίσκεται ανάμεσα στην Πλαγιά και στη Δροσοπηγή), καλλιέργειες και απλωμένους κορμούς δέντρων από τους υλοτόμους. Κάθε λίγο και λιγάκι μικροί παραπόταμοι φροντίζουν να τροφοδοτούν τον Σαραντάπορο, ώσπου εκείνος να καταλήξει στον Αώο. Η συγκεκριμένη πορεία καταλήγει στην Κόνιτσα, τόπο κομβικό για τον εναλλακτικό τουρισμό στην Ήπειρο: ποδήλατο βουνού, ράφτινγκ, αλεξίπτωτο πλαγιάς, κανό, μαζί με πεζοπορίες μέσα στη φύση, είναι μερικές μόνο από τις επιλογές που θα σας δοθούν.
Εμβληματική πόλη της περιοχής, αμφιθεατρικά χτισμένη στις πλαγιές του βουνού Τραπεζίτσα, η Κόνιτσα έχει δίπλα της το λεγόμενο «τρίστρατο», το οποίο συγκροτείται από τους ποταμούς Σαραντάπορο, Αώο και Βοϊδομάτη. Διαθέτει δε καλές τουριστικές υποδομές –τόσο χώρους διαμονής, όσο και ταβερνάκια– οι οποίοι ξεφυτρώνουν ανάμεσα σε παλιά αρχοντικά και όμορφα καλντερίμια. Εδώ θα δείτε και το σπίτι της Χάμκω, της μητέρας του Αλή Πασά.
Το ταξίδι μας συνεχίζεται περνώντας δίπλα από τα διάσημα Ζαγοροχώρια, για να φτάσουμε στο Καλπάκι και από εκεί στα Ιωάννινα, παίρνοντας έπειτα την Ιονία Οδό της επιστροφής στο κλεινόν άστυ. Όπου ολοκληρώθηκε η περιήγηση σε μια Ελλάδα ξεχασμένη, η οποία αργοπεθαίνει εδώ και δεκαετίες λόγω αστυφιλίας, υπογεννητικότητας και φυγής των νέων. Ταυτόχρονα, βέβαια, είναι και μία Ελλάδα που εξακολουθεί να αγωνίζεται και να προσπαθεί. Κυρίως, όμως, είναι μια Ελλάδα που δεν παύει να συγκλονίζει με τη σπάνια ομορφιά της ορεινής της φύσης.
