Το παιδί είναι μικρό, ευάλωτο, συχνά χωρίς ισχυρή φωνή· γι’ αυτό και μπορεί εύκολα να καταστεί θύμα ποικίλων καταστάσεων. Για τον λόγο αυτό, η ανάδειξη και η κατοχύρωση των δικαιωμάτων του αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την προστασία και την ευημερία του. Τα δικαιώματα δεν είναι απλώς θεωρητικές διακηρύξεις· οφείλουν να λειτουργούν ως πρακτικά εργαλεία ασφάλειας, φροντίδας και σεβασμού της παιδικής προσωπικότητας.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν τα δικαιώματα υπερπροβάλλονται, ενώ οι υποχρεώσεις σιωπούν;
Τότε οι μαθητές διαμορφώνονται μέσα σε ένα στρεβλό παιδαγωγικό πλαίσιο, το οποίο τους οδηγεί σταδιακά στην αποποίηση κάθε μορφής ευθύνης, στην έλλειψη σεβασμού προς τους συμμαθητές, τους εκπαιδευτικούς και τον συνάνθρωπο γενικότερα.
Ωστόσο, τα δικαιώματα είναι αδιαχώριστα από τις υποχρεώσεις. Ο προβολέας της γονικής και παιδαγωγικής ευθύνης οφείλει να φωτίζει ταυτόχρονα και τις δύο πλευρές. Σήμερα, παρατηρείται μια σαφής μετατόπιση: τα δικαιώματα υπερτονίζονται, ενώ οι υποχρεώσεις αποσιωπώνται. Το μήνυμα που τελικά εμπεδώνεται είναι ότι ο μαθητής «δικαιούται τα πάντα», χωρίς να χρειάζεται να συμβάλει ο ίδιος στη διαμόρφωση ενός υγιούς, συνεργατικού και ασφαλούς σχολικού περιβάλλοντος.
Έτσι, έχουμε οδηγηθεί σταδιακά σε μια εποχή «δικαιωματισμού», όπου κάθε σύσταση, παιδαγωγική παρατήρηση ή φυσική συνέπεια εκλαμβάνεται ως αυταρχική πρακτική. Όμως, όταν μιλούμε για τη διαμόρφωση υπεύθυνων, αυτόνομων και ώριμων πολιτών, δεν αρκεί η μονομερής ανάδειξη των δικαιωμάτων τους. Απαιτείται, με την ίδια έμφαση, η καλλιέργεια της συνείδησης των υποχρεώσεών τους.
Εκεί βρίσκεται η ουσία της αγωγής του πολίτη· εκεί θεμελιώνεται ο χαρακτήρας.
Πρόεδρος της Πανελλήνιας Επιστημονικής Ένωσης Διευθυντών/ντριών Σχολικών Μονάδων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
