Στοιχεία από τις 19 χώρες της ΕΕ στις οποίες δραστηριοποιείται το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας (European Antipoverty Network – EAPN), ανάμεσά τους και η Ελλάδα, παρουσιάζονται στη νέα έκθεση «ΕU 2024 Poverty Watch», που μόλις δημοσιεύθηκε.
Η έκθεση βασίζεται στις ανταποκρίσεις από τα εθνικά δίκτυα για τη χρονιά που πέρασε και συμπληρώνεται με συμπεράσματα και προτάσεις για μια «συστημική προσέγγιση στην κοινωνική προστασία». Σύμφωνα με το ΕAPN, τα συστήματα κοινωνικής προστασίας δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «κόστος», όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα στην ΕΕ, αλλά ως επενδύσεις. «Η καταπολέμηση της φτώχειας απαιτεί πολλά περισσότερα από μεμονωμένα μέτρα πολιτικής. Είναι ένας παγκόσμιος αγώνας που απαιτεί διαρθρωτικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τα κοινωνικά δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια», υπογραμμίζει η έκθεση.
Οι πρωταθλητές της φτώχειας
Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας δραστηριοποιείται από το 1990 και συγκεντρώνει 33 εθνικές και 13 πανευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Το Δίκτυο έχει συμβουλευτικό ρόλο στο Συμβούλιο της Ευρώπης, επιδιώκοντας – μεταξύ άλλων – να θέσει ψηλά στην ατζέντα της ΕΕ την καταπολέμηση της φτώχειας και να εξασφαλίσει τη συνεργασία των κρατών μελών για την εξάλειψη της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Η Ελλάδα πάντως απέχει παρασάγγας από τον στόχο αυτό, καθώς περισσότεροι από ένας στους τέσσερις πολίτες (26,1% – σχεδόν 2,7 εκατ. άτομα) βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή και κοινωνικού αποκλεισμού. Πρόκειται για το τέταρτο υψηλότερο ποσοστό σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, με τις πρώτες τρεις θέσεις να καταλαμβάνουν η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Ισπανία (με 32%, 30% και 27% αντίστοιχα). Κατά μέσο όρο στην ΕΕ εκτιμάται ότι το 21,4% του πληθυσμού βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 94,6 εκατομμύρια άτομα – ή ο πληθυσμός της Ελλάδας επί εννέα.
Διπλά αποκλεισμένοι οι «αόρατοι» φτωχοί
Όπως τονίζεται τόσο στην ελληνική όσο και στην πανευρωπαϊκή έκθεση, τα πραγματικά ποσοστά της φτώχειας ενδέχεται να είναι ακόμα υψηλότερα. Το «Παρατηρητήριο Φτώχειας για την ΕΕ» αναφέρεται συγκεκριμένα στα ευρήματα των ελλήνων ερευνητών για το πώς υποκαταγράφεται η φτώχεια από τις επίσημες στατιστικές.
«Οι πληροφορίες από το δίκτυό μας υπογραμμίζουν περαιτέρω ότι, όπως αναφέρει η Ελλάδα, οι εθνικές έρευνες για τη στέγαση δεν περιλαμβάνουν ορισμένες ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και, ως εκ τούτου, ενδέχεται να μην παρέχουν πλήρη εικόνα της πραγματικής έκτασης της φτώχειας». Για παράδειγμα, στις έρευνες συνθηκών διαβίωσης της ΕΛΣΤΑΤ δεν περιλαμβάνονται άτομα που ζουν σε συλλογικές κατοικίες, όπως ξενοδοχεία, πανσιόν, νοσοκομεία, γηροκομεία, στρατόπεδα, αναμορφωτήρια, καταυλισμούς Ρομά, αυτοκίνητα, γέφυρες, παράγκες κοντά σε σιδηροδρομικούς σταθμούς, καταφύγια για κακοποιημένες γυναίκες, εγκαταστάσεις φροντίδας ηλικιωμένων κ.λπ.
Το ίδιο ισχύει και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς η μεθοδολογία των επίσημων στατιστικών επικεντρώνεται στα νοικοκυριά – τα οποία ορίζονται ως «άτομα που ζουν σε κατοικίες και διατηρούν κοινή οικονομία».
Ως εκ τούτου, δηλώνεται στην έκθεση του Δικτύου «βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τον αποκλεισμό των εξαιρετικά φτωχών από τις έρευνες για την ακραία φτώχεια και τη φτώχεια εν γένει».
Η φτώχεια «ξεβάφει» σε όλη την κοινωνία
Ένα άλλο συμπέρασμα, το οποίο αναδεικνύεται πρωτίστως από τα στοιχεία για την Ελλάδα, είναι ότι η φτώχεια δεν αφορά πλέον μόνο τις ευάλωτες ομάδες, αλλά επηρεάζει ευρύτερα την κοινωνία. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στην έκθεση, το 87,6% του πληθυσμού στην Ελλάδα αντιμετωπίζει τουλάχιστον κάποια δυσκολία να τα βγάλει πέρα, έναντι 45,4% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Αυτό τοποθετεί την Ελλάδα σε χειρότερη θέση και από τη Βουλγαρία, όπου το 78,2% του πληθυσμού αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες.
Έλλειμα κοινωνικού κράτους
Η κρίση του κόστους ζωής επηρεάζει κάποιους περισσότερο από άλλους. «Οι οικογένειες με χαμηλό εισόδημα, οι αγροτικές κοινότητες, οι άνεργοι και οι χαμηλόμισθοι αισθάνονται πιο έντονα το βάρος και αντιλαμβάνονται την έλλειψη στοχευμένης υποστήριξης από τους θεσμούς, οδηγώντας σε μια αίσθηση αδικίας και παραμέλησης. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα αποξένωσης και μείωση της εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς που θεωρούνται ότι δεν ανταποκρίνονται στη δυσχερή θέση των ευάλωτων ομάδων», υπογραμμίζει η έκθεση. Η παρατήρηση αυτή προέρχεται από την αντίστοιχη μελέτη του Eurofound με θεμα την κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς (Trust in crisis, 2024).
Ειδικά για την Ελλάδα, η έκθεση σημειώνει ότι τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των ατόμων που βιώνουν σοβαρή υλική και κοινωνική στέρηση και δεν είναι φτωχοί. Η φτώχεια στη χώρα μας δεν αφορά μόνο τα λεγόμενα «ευάλωτα άτομα» αλλά επηρεάζει ευρύτερα ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, όπως τις οικογένειες με παιδιά και τους ηλικιωμένους. Γι’αυτό και καθίσταται πιο επιτακτική μια συνολική αναθεώρηση της στρατηγικής για την εξάλειψη της φτώχειας, δηλώνουν οι ερευνητές.
Τα βασικά προβλήματα στην Ελλάδα
Τα βασικά προβλήματα που ανέδειξαν οι έρευνες για την Ελλάδα είναι η ακρίβεια και η ανεπαρκής στέγαση. Η δεύτερη αφορά τόσο τις μεγάλες δαπάνες για την κάλυψη στεγαστικών εξόδων – που είναι οι υψηλότερες στην ΕΕ αναλογικά με το εισόδημα, την αύξηση του αριθμού των ατόμων που ζουν σε συνθήκες αστεγίας, τα σοβαρά προβλήματα στη στέγαση μεταναστών και προσφύγων αλλά και την αύξηση κατασχέσεων πρώτης κατοικίας. Ένα άλλο πρόβλημα που αναδεικνύεται στην Ελλάδα είναι η ελλιπής πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και τα αυξανόμενα προβλήματα ψυχικής υγείας. Πράγματι, η χώρα μας σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ έχει αρνητική πρωτιά στις ανικανοποίητες ανάγκες ιατρικής περίθαλψης λόγω κόστους, που επηρεάζουν το 9,4% των πολιτών, έναντι 1% στην ΕΕ.
Η «υγειονομική φτώχεια» δεν είναι άσχετη με το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει τις υψηλότερες ιδιωτικές δαπάνες υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ (40%, με μέσο όρο στην ΕΕ το 15%), ενώ παραμένει χαμηλά στη δημόσια χρηματοδότηση του συστήματος υγείας.
