Περί τους διακόσιους κορυφαίους επιστήμονες υπέγραψαν δραματική έκκληση προς τις ηγεσίες των κρατών του πλανήτη σχετικά με τους πολύ μεγάλους κινδύνους που απειλούν την ανθρωπότητα από την κλιματική αλλαγή και τα επείγοντα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για να ανακοπεί (https://global-tipping-points.org/conference-2025/conference-statement/). H έκκληση υπεγράφη ενόψει της προσεχούς διάσκεψης του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή που θα γίνει στο Μπέλεμ της Βραζιλίας, τον προσεχή Νοέμβριο.
του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου (*)
Η αύξηση της γήινης θερμοκρασίας υπολογίζεται να ξεπεράσει τον 1,5 ° C (σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή) σε μερικά χρόνια, βάζοντας την ανθρωπότητα στην περιοχή κινδύνου όπου πολλαπλά κρίσιμα κλιματικά «σημεία καμπής» (ή ανατροπής αν προτιμάτε, tipping points στα αγγλικά) θα μπορούσαν να ξεπεραστούν, εκθέτοντας σε καταστροφικούς κινδύνους δισεκατομμύρια ανθρώπους, υπογραμμίζεται στην έκκληση των επιστημόνων.
Αυτό έχει ήδη συμβεί στους τροπικούς κοραλλιογενείς υφάλους που πεθαίνουν με πρωτοφανείς ρυθμούς, επιδεινώνοντας το επίπεδο ζωής εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που εξαρτάται από αυτούς. Ήδη, η υπάρχουσα θέρμανση έχει προκαλέσει μη αναστρέψιμες μεταβολές και ακόμα και η παραμικρή αύξηση της θερμοκρασίας από εδώ και πέρα αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο να ξεπεραστούν τα σημεία καμπής.
Ήδη έχουμε κατάρρευση του σχηματισμού βαθέων υδάτων (deep water formation) στις θάλασσες Labrador-Imminger, που προκαλεί απότομες κλιματικές αλλαγές και περιορίζει τη διατροφική και υδάτινη ασφάλεια στη Βορειοδυτική Ευρώπη και τη Δυτική Αφρική. Ιδιαίτερα ανησυχητικός, υπογραμμίζουν οι επιστήμονες, είναι ο κίνδυνος κατάρρευσης του συστήματος ωκεάνιων ρευμάτων «Atlantic meridional overturning circulation (Amoc)». Το Amoc είναι ένα σύστημα ρευμάτων που ρυθμίζει σε μεγάλο βαθμό το παγκόσμιο κλίμα, μεταφέροντας ζεστό επιφανειακό νερό από τους τροπικούς στο βόρειο ημισφαίριο και ψυχρό νερό από το βάθος της θάλασσας προς τον Ισημερινό. Μια ενδεχόμενη κατάρρευσή του θα προκαλούσε βαρείς και παρατεταμένους χειμώνες στη Βορειοδυτική Ευρώπη, ενώ θα υπονομεύσει την παγκόσμια διατροφική και υδάτινη ασφάλεια. «Πνεύμονας» του πλανήτη, το δάσος του Αμαζονίου, βρίσκεται επίσης σε κίνδυνο θανάτου μεγάλου τμήματός του από τα συνδυασμένα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής και της αποψίλωσής του.
Το «παράθυρο δυνατότητας αποτροπής» αυτών των αλυσιδωτών κλιματικών μεταβολών κλείνει γρήγορα, γεγονός που απαιτεί άμεση, πρωτοφανή δράση από τους σχεδιαστές πολιτικής παγκοσμίως και ιδίως τους ηγέτες στην COP30, τη διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή που θα συνέλθει τον Νοέμβριο στο Μπέλεμ της Αμαζονίας στη Βραζιλία.
Πρόκειται για ένα θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιταγών πλανητικής υγείας και, τελικά (ultimately), για θέμα επιβίωσης της ίδιας της ανθρωπότητας, τονίζουν στην έκκλησή τους οι επιστήμονες.
Κρίσιμης σημασίας για την αποφυγή του ξεπεράσματος σημείων καμπής είναι η ελαχιστοποίηση του μεγέθους και της διάρκειας των υπερβάσεων του ορίου του 1,5 ° C. Για την ελαχιστοποίηση αυτών των υπερβάσεων είναι απαραίτητο οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου να φτάσουν το 2030 το ήμισυ των επιπέδων του 2010, κάτι που απαιτεί πρωτοφανή επιτάχυνση της αποανθρακοποίησης. Μόνο σε μια τέτοια περίπτωση θα μπορέσει να ανακοπεί η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας αρκετά κάτω από τους 2 ° C και εν συνεχεία να επιστρέψει προς τους 1,5 ° C και πιο κάτω.
Οι παρόντες εθνικοί στόχοι (Nationally Determined Contributions NDCs), εφόσον τηρηθούν, θα περιορίσουν την παγκόσμια υπερθέρμανση μόνο σε περίπου 2,1 ° C αντί της επιδίωξης του 1,5 βαθμού. Για αυτό τον λόγο οι επιστήμονες καλούν τις κυβερνήσεις να τους τροποποιήσουν επειγόντως, δηλαδή εντός της τρεχούσης διορίας που λήγει τον Σεπτέμβριο.
Οι επιστήμονες καλούν τις κυβερνήσεις να εφαρμόσουν πολιτικές που να συμβάλλουν στην πρόκληση θετικών «σημείων καμπής» στις οικονομίες και τις κοινωνίες, δηλαδή σημεία καμπής που προκαλούν αυτοπροωθούμενες (self-propelling) αλλαγές στις τεχνολογίες και τις συμπεριφορές, ενώ εκφράζουν την υποστήριξή τους προς την παγκόσμια πρωτοβουλία Mutirão. Η πρωτοβουλία αυτή αποβλέπει στη δημιουργία αποκεντρωμένων, από τη βάση προς την κορυφή, και αυτοοργανωμένων κινημάτων κινητοποίησης για την επιτυχία κοινών κλιματικών επιδιώξεων.
Οι επιστήμονες κάνουν επίσης μια σειρά προτάσεων για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου που σχετίζονται με το ενεργειακό σύστημα (το 75% των συνολικών εκπομπών), όπως η απαγόρευση μελλοντικά της πώλησης πετρελαιοκίνητων αυτοκινήτων, φορτηγών που κινούνται με ντίζελ και βραστήρων που χρησιμοποιούν αέριο, ενώ ζητούν αυξημένες επενδύσεις για την ανάπτυξη τεχνολογιών που είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο, όπως το πράσινο υδρογόνο, η πράσινη αμμωνία και το πράσινο ατσάλι.
Το υπόλοιπο 25% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου συνδέεται με την παραγωγή τροφίμων, τη γεωργία και την αποψίλωση. Γι’ αυτό το κομμάτι, οι επιστήμονες καλούν τους πολιτικούς να υιοθετήσουν εμπορικές πολιτικές που να ενισχύσουν τη βιώσιμη παραγωγή προϊόντων και να στρέψουν το δημόσιο χρήμα από την κτηνοτροφία στις φυτικές πρωτεΐνες, κάτι που θα βοηθήσει και στην αντιμετώπιση του κινδύνου υπέρβασης σημείων καμπής στη βιόσφαιρα -περιλαμβανομένου του θανάτου του δάσους του Αμαζονίου- και μπορεί να απελευθερώσει εδάφη για την αναγέννηση της φύσης.
Για να ευνοηθούν θετικές καμπές για την αναγέννηση της φύσης, που αυξάνουν τη βιώσιμη απομάκρυνση CO2 από την ατμόσφαιρα, οι επιστήμονες καλούν σε πολιτικές και δράση των κοινωνιών, προκειμένου να προστατευθούν τα δικαιώματα των αυτόχθονων λαών και να αποτιμηθεί με έντιμο και διαφανή τρόπο η αξία της φύσης. Αυτά θα συμβάλλουν στην επίτευξη των επιδιώξεων του παγκόσμιου πλαισίου στόχων για τη βιοποικιλότητα Kunming-Montreal που είναι η αποκατάσταση του 30% των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων και η διατήρηση του 30% των εδαφών, των υδάτων και των θαλασσών, κάτι ουσιώδες για την αποφυγή υπερβάσεων της γήινης θερμοκρασίας κατά 1,5 ° C.
Μόνο με παρόμοιες αποφασιστικές πολιτικής και δράση των κοινωνιών μπορεί ο κόσμος να σταματήσει τη σημερινή πορεία προς μη διαχειρίσιμες κλιματικές ανατροπές και να καταλύσει θετικές ανατροπές, τονίζουν οι επιστήμονες.
Αν όμως οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων πολλαπλασιάζονται, στην πράξη δεν σημειώνεται πρόοδος αλλά μάλλον οπισθοδρόμηση. Όπως φάνηκε και με την υπόθεση του αναγκαίου δραστικού περιορισμού της παραγωγής και χρήσης πλαστικών, που συνιστούν μια από τις μεγαλύτερες απειλές για το φυσικό περιβάλλον και την υγεία των ανθρώπων, είναι τέτοιο το βάρος και η επιρροή των πολυεθνικών εταιρειών που πρακτικά εμποδίζουν τη λήψη οποιουδήποτε σοβαρού μέτρου. Στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής μάλιστα, χρηματοδοτούν με εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως όσους -σε αντίθεση με ένα συντριπτικό όγκο επιστημονικών στοιχείων αλλά και την εμπειρικώς πλέον διαπιστούμενη ανά την υφήλιο πραγματικότητα- ισχυρίζονται ότι δεν υφίσταται κλιματική αλλαγή και αν υφίσταται δεν είναι ανθρωπογενής.
Ένα άλλο μεγάλο ερώτημα αφορά το ότι οι συνήθως προτεινόμενες λύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι σε μεγάλο βαθμό «τεχνικές», με άλλα λόγια προϋποθέτουν ότι μπορεί να βρεθεί λύση του προβλήματος χωρίς να μεταβληθούν τα ίδια τα θεμέλια της οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης, του συστήματος διεθνών σχέσεων και του πολιτισμού της ανθρωπότητας, ότι δηλαδή θα ζούμε, θα δρούμε και θα σεβόμαστε με τον ίδιο βασικά τρόπο, αλλά θα περιορίσουμε το οικολογικό «αποτύπωμα» αυτών των δραστηριοτήτων. Κάτι τέτοιο φαίνεται, όμως, όλο και πιο απίθανο.
Παρότι δεν θέλουν να το πουν, για να μην οδηγήσουν σε παραίτηση λόγω αποθάρρυνσης, οι περισσότεροι κλιματικοί επιστήμονες είναι όλο και περισσότερο απαισιόδοξοι – και πως να μην είναι κανείς όχι κλιματικός επιστήμονας αλλά και άνθρωπος με στοιχειώδη κοινή λογική όταν βλέπει τον πολλαπλασιασμό των συγκρούσεων και των σφαγών διεθνώς αλλά και την πρωτοφανή εκτόξευση του ύψους των πολεμικών δαπανών παγκοσμίως.
Θα χρειαστεί ένα «θαύμα», ένα τεράστιο ποιοτικό άλμα στην παγκόσμια συνείδηση πολύ γρήγορα για να αποφευχθούν τα χειρότερα και να διασωθεί το ανθρώπινο είδος και ο πολιτισμός του. Αυτό είναι το διακύβευμα, τίποτα λιγότερο.
(*) Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος
