Του Χρήστου Γκουγκουρέλα
Στην εποχή της Μετανεωτερικότητας η πιο δυναμική και απρόβλεπτη πηγή προκλήσεων είναι αναμφίβολα η Τεχνολογία και είναι ρεαλιστικό να πιστεύει κανείς ότι στο παίγνιο όχι μόνο του παγκόσμιου ανταγωνισμού και της αέναης διαδιεθνικής πάλης αλλά και σ’ αυτό της επιβίωσης ακόμα, θα τα καταφέρουν έθνη και κοινωνίες που θα έχουν οργανώσει κατά τέτοιο τρόπο τις συλλογικές δομές και την κρατική γραφειοκρατία και λειτουργία τους, ώστε να προσαρμόζονται πιο γρήγορα, πιο ευέλικτα και πιο αποτελεσματικά στα δεδομένα που προσφέρει, αλλά και υπερεθνικά επιβάλλει, η τεχνολογική πρόοδος.
Η Χώρα μας βαριανασαίνει τα τελευταία χρόνια και δείχνει εγκλωβισμένη σε ένα καθοδικό σπιράλ οικονομικής τελμάτωσης και πολιτικών αδιεξόδων. Αλλού όμως η ζωή προχωρά και οι εξελίξεις, οι βασισμένες και εμπνευσμένες στην τεχνολογική πρόοδο, είναι κυριολεκτικά κατακλυσμιαίες. Ένα απίστευτο, αληθινό όμως (και όχι ersatz) ‘‘success story’’ της Εποχής μας, συνυφασμένο και καθοδηγούμενο από τον νέο και γενναίο Κόσμο της Γνώσης και της Επικοινωνίας είναι η Εσθονία.
Η πιο ‘‘high tec society’’ των ημερών μας βασίζεται στο παγκοσμίως πιο επιτυχημένο παράδειγμα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Η πρακτική και η κουλτούρα του ‘‘e-Estonia’’ καλύπτει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και συνιστά τις ορίζουσες του δημόσιου βίου της χώρας και της καθημερινότητας των πολιτών της. Έχοντας ως βάση την κεντρική ηλεκτρονική πλατφόρμα ανταλλαγής δεδομένων (X-Road layer of data exchanges) επί της οποίας συνεισφέρουν πάνω από 170 θεματικές βάσεις δεδομένων, στην Εσθονία ζουν πλέον σε… άλλο επίπεδο και απολαμβάνουν πολυσχιδείς υπηρεσίες σε πλείστους τομείς. Ειδικότερα:
E-banking: Ο μέσος Εσθονός επισκέπτεται την τράπεζα μια φορά στη ζωή του, δηλαδή μόνο όταν ‘‘ανοίγει’’ λογαριασμό και μετά τα πάντα ρει online. Σύμφωνα με την ΕΚΤ οι τράπεζες της χώρας (Hansapank, Uehispank) είναι οι πιο αποδοτικές στην Ευρώπη. Οι υπηρεσίες τους προσφέρονται όλο το 24ωρο και οι πολίτες κερδίζουν χρόνο και χρήμα, αφού οι ηλεκτρονικές μεταβιβάσεις είναι πιο φθηνές.
E-cabinet: Το Υπουργικό Συμβούλιο, αυτό που ορίζει τις τύχες του κράτους, υποστηρίζεται από ηλεκτρονικά δεδομένα, οι απόψεις των Υπουργών είναι δημοσιοποιημένες στον σχετικό ιστότοπο πριν κάθε συνεδρίαση και άρα προσβάσιμες στο κοινό και οι αποφάσεις αποστέλλονται ηλεκτρονικά σε παραλήπτες που το επιθυμούν. Είναι χαρακτηριστικό ότι αντί να διαρκούν 4-5 ώρες, όπως παλαιότερα, τα Υπουργικά Συμβούλια διαρκούν 30-90 λεπτά.
Μ-parking: Με μια εφαρμογή (application) στο κινητό του ή με ένα sms ο Εσθονός πληροφορείται για τους διαθέσιμους χώρους στάθμευσης και πληρώνει για τη θέση του συνήθως μέσω κινητού. Το 90% των πληρωμών για τη χρήση αυτή γίνεται μέσω κινητού. Τα παρκόμετρα γαρ ανήκουν στον περασμένο αιώνα.
Ε-Geoportal: Επετεύχθη πλήρης εφαρμογή του ηλεκτρονικού Κτηματολογίου, το οποίο περιέχει όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες. Ο γεωγραφικός χώρος είναι καθολικά καταγεγραμμένος και νομικά ‘‘τακτοποιημένος’’. Η γραφειοκρατία στις μεταβιβάσεις ακινήτων έχει εξαλειφθεί και η αδιαφάνεια εξοστρακιστεί.
Ε-school: Τηρείται αρχείο με τις επιδόσεις και τη συμπεριφορά του μαθητή, που συνεχώς ανανεώνεται, ο γονέας έχει άμεση ενημέρωση και παρακολουθεί την ακαδημαϊκή πορεία των παιδιών του, επικοινωνώντας με τους καθηγητές.
Ε-ticket: Ο θεσμός εφαρμόστηκε πρώτα στα μέσα μαζικής μεταφοράς του Ταλίν και τα εισιτήρια αποθηκεύονται στις ID-cards των πολιτών, κάνοντας τη ζωή τους απλή και εύκολη.
Ε-police: Σε κάθε αστυνομικό όχημα είναι εγκατεστημένη μια ηλεκτρονική μονάδα (workstation) που βοηθεί τον αστυνομικό στο έργο του, δίνοντας του στίγμα, χάρτες και πληροφορίες από τις θεματικές βάσεις δεδομένων, τις οποίες κατά περίπτωση χρησιμοποιεί ανάλογα με το καθήκον που έχει να επιτελέσει. Παράλληλα, ο Προϊστάμενος του ανά πάσα στιγμή μπορεί να γνωρίζει που βρίσκεται.
Ι-voting: Με τη χρήση των ID-cards οι πολίτες μπορούν να ψηφίζουν ηλεκτρονικά και μετά την καταχώρηση της ψήφου αλλά πριν την καταμέτρηση τα προσωπικά προσδιοριστικά στοιχεία απαλείφονται για να παραμένει η ‘‘ανωνυμία’’ και η ‘‘μυστικότητα’’ της ψήφου. Κατά τη διάρκεια της περιόδου Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας η ψήφος μπορεί να αλλάξει μέχρι ένα χρονικό τερματικό (deadline), τα δε εκλογικά κέντρα είναι πλήρως ενημερωμένα για τους ηλεκτρονικά ψηφίσαντες έτσι ώστε να αποφεύγεται η διπλή ψήφος.
Ε-business: Τηρείται ηλεκτρονικό μητρώο επιχειρήσεων και στην σχετική πλατφόρμα μπορεί κανείς να βρει μέχρι και λογισμικό που βοηθεί start-ups και μικρές επιχειρήσεις να ξεκινήσουν τη δράση τους. Η διευκόλυνση της επιχειρηματικότητας και η εμφανής δράση των επιχειρήσεων ως μέσο καταπολέμησης της όποιας φοροδιαφυγής είναι τα πρώτιστα προφανή οφέλη.
Ε-Health: Στη προκείμενη βάση δεδομένων καταχωρείται ηλεκτρονικά το ιατρικό αρχείο των πολιτών, έτσι ώστε ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες τους να τους παρέχονται υψηλής ποιότητας ιατρικής υπηρεσίες. Παράλληλα, συγκεντρώνονται πολύτιμα στατιστικά για να είναι δυνατή η στοχευμένη Πολιτική Υγείας.
Στην Εσθονία το 100% των σχολείων της χώρας είναι εφοδιασμένα με Η/Υ, το 99,8% των τραπεζικών μεταφορών χρηματικών ποσών (πχ. πληρωμές οφειλών) γίνονται ηλεκτρονικά, όπως και το 98% των επιστροφών φόρων, ενώ το 95% των φαρμάκων αγοράζονται με ηλεκτρονική συνταγογράφηση και το 80% των οικογενειών διαθέτουν Η/Υ στο σπίτι τους.
Ιδιαίτερη δε σημασία και αυξημένη προσοχή δίδεται στην προστασία του ‘‘συστήματος’’ με γνώμονα πάντα την εξυπηρέτηση και το συμφέρον του πολίτη. Τα δεδομένα του κρυπτογραφούνται και τηρούνται με αυστηρές προδιαγραφές ασφάλειας και είναι εντυπωσιακό το γεγονός πως, αν και το 60% των Εσθονών χρησιμοποιούν την ‘‘ηλεκτρονική ταυτότητα’’, δεν έχει παρουσιαστεί ούτε ένα συμβάν απάτης από το 2002. Το 2014 δε το‘‘e-Estonia’’ είχε επισκεψιμότητα 7 εκατομμυρίων, ήτοι 5 φορές πάνω από τον πληθυσμό της χώρας.
Ένα μικρό κράτος, λοιπόν, με πληθυσμό όσο η Θεσσαλονίκη και η περιφέρεια της και με έκταση όση το 1/3 της Ελλάδας πρωτοπορεί, βασιζόμενο στην πρακτικότητα, την απλοποίηση των διαδικασιών και στην ταχύτητα της προσφοράς υπηρεσιών, και ανοίγει τους δρόμους της νέας εποχής (της ICT εποχής), αποδεικνύοντας πάνω από όλα ότι δεν είναι μόνο το μέγεθος, ο ιστορικός πλούτος, οι εθνικές καταβολές, η πολιτική ως καριέρα, αλλά τα μυαλά των ανθρώπων που κυρίως φτιάχνουν, συν τοις άλλοις, την παρούσα πραγματικότητα μιας χώρας και τροχιοδρομούν τις μελλοντικές προοπτικές και την εν γένει εξέλιξη της.
Συνεπώς, αν αναρωτιέται κανείς πως η Εσθονία είναι σήμερα η χώρα στην Ευρώπη που ‘‘χρωστά’’ τα λιγότερα (η αναλογία χρέους/ΑΕΠ είναι 9,7%, ενώ της Ελλάδας 177,2 %) και είναι η δεύτερη στην Ευρώπη (μόλις πίσω από την Φιλανδία) στον δείκτη επιτυχιών των μαθητών της στις εξετάσεις PISA, ίσως σε όλα τα παραπάνω μπορεί να στοιχειοθετήσει ορισμένες ‘‘αποχρώσες’’ ενδείξεις μιας σοβαρής εξήγησης επί τούτου.
Αντιθέτως, στον Βαλκανικό Νότο, στην Ελλάδα, έχουμε εγκλωβιστεί σε μια καταστροφική ανακύκλωση της θεματολογίας της δημόσιας συζήτησης. Η κουλτούρα, ο πολιτισμός, η κοινωνική διάδραση και ανάπλαση, ο προσανατολισμός και το ποιοτικό εύρος του κράτους, το οικονομικό μοντέλο που ακολουθούμε, η έρευνα και οι νέες τεχνολογίες, οι εθνικές μας προτεραιότητες γενικά έχουν ‘‘καπελωθεί’’ από τα ‘‘Μνημόνια’’, από την διχαστική απόδοση ευθυνών (‘‘παρελθοντολογία’’), από την ‘‘αξιολόγηση’’ και τις ‘‘δόσεις’’, από το ‘‘κούρεμα’’ του χρέους. Σε ακόμη μία όμως, κρίσιμη καμπή του Ιστορικού Χρόνου, η Χώρα κινδυνεύει όχι μόνο να χάσει το ‘‘τρένο της Προόδου’’, αλλά να υποστεί επί μακρόν τις συνέπειες μιας ισοπεδωτικής Παρακμής.
Ο φαύλος κύκλος της διαφθοράς, που αναπαράγει τα κακέκτυπα και τις πελατειακές σχέσεις, μα πάνω από όλα την κουλτούρα πάνω στην οποία αυτή στηρίζεται, την κουλτούρα της εκδούλευσης και της ατομοκεντρικής, ωφελιμοθηρικής συναλλαγής, είναι έτοιμος να μας δώσει το ‘‘coup fatal’’. Και ακόμα το ‘‘απόλυτο ερώτημα’’, αν υπάρχει τελικά ελπίδα και τι μπορεί να αντιταχθεί μπροστά στο ζόφο που γεννά ο απελπισμός της παρακμής παραμένει αιωρούμενο.
Προ ημερών, ο Κυριάκος Μητσοτάκης στις 12 προτάσεις που κατέθεσε για την καταπολέμηση της διαφθοράς μίλησε για απλοποίηση των διαδικασιών με τη χρήση της Τεχνολογίας, ώστε να περιορίζεται η φυσική επαφή πολιτών και επιχειρήσεων με κρατικούς λειτουργούς, για θωράκιση και πλήρη ηλεκτρονικοποίηση του συστήματος υποβολής των ‘‘πόχθεν έσχες’’, για βελτίωση του θεσμικού πλαισίου.
Ίσως σε όλα τα ανωτέρω, όταν αργά ή γρήγορα βρεθεί σε…θέση ισχύος, θα πρέπει να ‘‘ξεσκονίσει’’ και τον ξεχασμένο N. 4098/2012, το … Μνημόνιο δηλαδή Κατανόησης μεταξύ του Ελληνικού Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και …Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και του Υπουργείου Οικονομικών Υποθέσεων και Επικοινωνιών της Εσθονίας για τη συνεργασία όσον αφορά τους τρόπους καταπολέμησης της διαφθοράς μέσω της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνίας (ICT). Για να αρχίζουμε να βάζουμε, με πρακτικό τρόπο, τελεία σε αυτά που μας τελματώνουν και τάξη σ’ αυτά που θα μας παρέξουν το (όχι και το τόσο αυτονόητο) δικαίωμα της εθνικής επιβίωσης.
Πάντως, είναι επιτακτική ανάγκη δομές και καλούπια να μας ωθήσουν σε μια άλλου τύπου, μια καινοφανή στο Ιστορικό Χρονικό του τόπου συμπεριφορά απαλλαγμένη από τα βαρίδια της διαφθοράς και του κρατισμού. Και οι δομές αυτές και τα καλούπια ίσως να ‘‘κρύβονται’’ (και για εμάς) στις νέες τεχνολογίες και στις δυνατότητες που αυτή προσφέρει. Το ‘‘κοινωνικό μιμίδιο’’ (meme, όρος βγαλμένος από το διαχρονικό και μνημειώδες έργο του Richard Dawkins, ‘‘The selfish Gene’’) της διαφάνειας και της αμεροληψίας είναι επείγον να ‘‘εμφυτευθεί’’ κάπως και στη δική μας κοινωνία.
Ο Γιώργος Δερτιλής (στο βιβλίο του ‘‘Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις’’) γράφει: ‘‘Η Ιστορία σπανίως διδάσκει και ουδέποτε επαναλαμβάνεται. Δίνει την εντύπωση ότι επαναλαμβάνεται, αλλά κρύβει ειρωνικά την έκπληξη. Την Ιστορία την πλάθουν οι άνθρωποι με τις ιδέες και τις πράξεις τους, η Φύση με τις δικές της δυνάμεις και το Σύμπαν, που παίζει το δικό του, ανεξιχνίαστο παιχνίδι.’’
Το τι θα γίνει με εμάς, λοιπόν, είναι σύμφωνα με τα παραπάνω ένα μεγάλο ερώτημα. Και αν είναι άδηλες οι βουλές της Φύσης μα και ανεξιχνίαστο και ανερμήνευτο το παιχνίδι του Σύμπαντος, εμείς οι γηγενείς θνητοί μπορούμε να ελπίζουμε ότι την έκπληξη μπορούν να γεννήσουν ‘‘άνθρωποι’’ και ‘‘ιδέες’’ που θα εργαστούν και υποστηρίξουν αντίστοιχα ένα νέο κοινωνιο-πλαστικό μιμίδιο, μια νέα κουλτούρα κοινωνικής και πολιτικής συμπεριφοράς. Πριν είναι πολύ αργά και δεν θα μπορούν ούτε όλες οι…συνωμοσίες του Σύμπαντος να μας σώσουν.
ΥΓ. Αξίζει πραγματικά να επισκεφθεί κανείς τον ιστότοπο https://ega.ee/wp-content/uploads/2016/06/e-Estonia-e-Governance-in-Practice.pdf. Για να δει, να σκεφθεί και να προβληματιστεί. Το ‘‘cogito ergo sum’’ ίσως είναι η απαρχή και της δικής μας ‘‘μετάλλαξης’’.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ LLM
