Αποκαλυπτική είναι η ακτινογραφία της ελληνικής επιχειρηματικότητας, όπως την καταγράφει η ΕΛΣΤΑΤ, επιβεβαιώνοντας ότι η «αλλαγή παραγωγικού μοντέλου», με στροφή στην καινοτομία, την τεχνολογία, τη βιώσιμη ανάπτυξη, παραμένει ζητούμενο, αν όχι ευσεβής πόθος.
Τα στοιχεία για τη δημογραφία των επιχειρήσεων του 2023, που μόλις δημοσιεύθηκαν, αποτυπώνουν σε αριθμούς αυτό που βλέπουμε με γυμνό μάτι: Η ανάπτυξη βασίζεται πρωτίστως σε επιχειρηματικές δραστηριότητες χαμηλής παραγωγικότητας και υψηλής έντασης εργασίας, που συνδέονται με τον τουρισμό.
Οι «γαζέλες» του τουρισμού
Δεν είναι τυχαίο ότι από τις επιχειρήσεις υψηλής ανάπτυξης, εκείνες δηλαδή που απασχολούσαν πάνω από 10 μισθωτούς το 2020 και είχαν ετήσιο ρυθμό αύξησης του προσωπικού άνω του 10%, η πλειονότητα ανήκει στις Δραστηριότητες Υπηρεσιών Καταλυμάτων και Εστίασης. Το ίδιο ισχύει και για τις λεγόμενες «επιχειρήσεις γαζέλες», νεαρές σε ηλικία αλλά ταχέως αναπτυσσόμενες σε αριθμό απασχολούμενων. Η μία στις δύο «γαζέλες» αφορά την εστίαση και τα καταλύματα, απασχολώντας σχεδόν το 40% των μισθωτών σε αυτή την κατηγορία.
Άλλο ένα 11% από τις «γαζέλες» δραστηριοποιείται στο εμπόριο (χονδρική-λιανική-επισκευές οχημάτων), ενώ μόνο 50 νέες αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις (5%) αφορούν διοικητικές και άλλες υποστηριτικές δραστηριότητες.
Αφεντικά (μόνο) του εαυτού τους οι έξι στους δέκα επιχειρηματίες
Αφεντικά του εαυτού τους είναι οι περισσότεροι Έλληνες που αναπτύσσουν επιχειρηματική δραστηριότητα, αφού το 60% των ενεργών επιχειρήσεων δεν έχει εργαζόμενους. Συγκεκριμένα, από το σύνολο των 932.549 ενεργών επιχειρήσεων οι 697.484 επιχειρήσεις ήταν ατομικές, ενώ 574.264 δεν απασχολούσαν μισθωτούς.
Ενδεικτικό για τη δομή της ελληνικής οικονομίας είναι ότι οι επαγγελματικές-επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες είναι επί το πλείστον επιχειρήσεις χωρίς μισθωτούς, με σχεδόν 130.000 ενεργές επιχειρήσεις. Είναι η μεγάλη δεξαμενή των αυτοαπασχολούμενων και ελεύθερων επαγγελματιών, που φορολογούνται πλέον με το τεκμαρτό εισόδημα.
Όσο για τις επιχειρήσεις που δίνουν δουλειά στον κόσμο, έστω και σε μικρή κλίμακα, απασχολώντας πάνω από 5 ή πάνω από 10 μισθωτούς, είναι κυρίως η εστίαση και τα καταλύματα. Οι περισσότεροι μικρο-εργοδότες, που απασχολούν από έναν ως τέσσερις το πολύ εργαζόμενους, δραστηριοποιούνται στο εμπόριο. Η φιγούρα του εμποράκου με το μικρομάγαζο εξακολουθεί να κυριαρχεί στην ελληνική οικονομία.
Πριν αρχίσουμε να μεμψιμοιρούμε για φαινόμενα «ψωροκώσταινας», πρέπει να αναλογιστούμε ότι και σε πανευρωπαϊκό επίπεδα, οι πολύ μικρές επιχειρήσεις – με λιγότερους από 10 εργαζόμενους, αποτελούν πάνω από το 90% του συνόλου των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων. Η διαφορά μας από την Ευρώπη είναι ότι οι δικές μας «πολύ μικρές επιχειρήσεις» έχουν λιγότερους από μια χούφτα εργαζόμενους.
Περιφερειακές ανισότητες
Πάνω από τις μισές επιχειρήσεις στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται στις δύο μεγαλύτερες μητροπολιτικές περιοχές, Αθήνα και Θεσσαλονίκη και στα πέριξ αυτών. Το 39% των επιχειρήσεων βρίσκεται στην περιφέρεια Αττικής και το 16% στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.
Εξίσου άνιση είναι όμως και η δυναμική της επιχειρηματικότητας. Οι περιφέρειες στις οποίες καταγράφηκε το μεγαλύτερο ποσοστό γεννήσεων επιχειρήσεων προς το πλήθος των ενεργών επιχειρήσεων της ίδιας περιφέρειας είναι η Αττική, με σχεδόν μία στις δέκα επιχειρήσεις (9,44%) να είναι «νεογέννητες». Ακολουθεί το Νότιο Αιγαίο, επίσης με πολύ υψηλό ποσοστό γεννήσεων επιχειρήσεων, που αποτελούν το 8,60% του συνόλου.
Αντίθετα, οι περιφέρειες της Δυτικής Μακεδονίας και της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, έχουν το υψηλότερα ποσοστά «θανάτων» επιχειρήσεων, ως προς το συνολικό αριθμό – που προσεγγίζουν το 5% του συνόλου.
Μοντέλο χαμηλής παραγωγικότητας
Ζητήσαμε από Έλληνες οικονομολόγους, που έχουν ασχοληθεί σε βάθος με θέματα ανάπτυξης και παραγωγικότητας, να μας σχολιάσουν τα ευρήματα της ΕΛΣΤΑΤ.
«Η δημογραφία των επιχειρήσεων της ΕΛΣΤΑΤ για το 2023, προσφέρει μια καθαρή εικόνα της ελληνικής οικονομίας. Και μας προκαλεί προβληματισμούς σχετικά με το μέλλον της, τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα της», σχολιάζει ο οικονομολόγος Δημήτρης Λιάκος, πρώην υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργό και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Αλέξη Τσίπρα.
«Το επιχειρηματικό μας περιβάλλον παραμένει κατακερματισμένο. Κυριαρχούν οι ατομικές επιχειρήσεις και οι επαγγελματίες χωρίς απασχολούμενους. Πρακτικά πρόκειται για ένα μοντέλο χαμηλής κλίμακας και περιορισμένης συλλογικής παραγωγικότητας», συμπληρώνει ο οικονομολόγος.
«Την ίδια στιγμή τα στοιχεία απασχόλησης δείχνουν τη σημαντικότητα αυτών των επιχειρήσεων στην αγορά εργασίας. Παρά την ανθεκτικότητα που δείχνει αυτό το σχήμα, έχει πεπερασμένη δυναμική στην επίτευξη μιας μακροχρόνιας σταθερής και βιώσιμης ανάπτυξη, ούτε μπορεί να φέρει την προσδοκώμενη αύξηση των πραγματικών εισοδημάτων», τονίζει.
Δεν φταίει ο τουρισμός
Σύμφωνα με τον κ. Λιάκο, «η άνοδος της απασχόλησης σε εστίαση και καταλύματα, καθώς και το γεγονός ότι ακόμη και οι «επιχειρήσεις γαζέλες» προέρχονται κυρίως από τον τουρισμό, αναδεικνύουν την υπερ-εξάρτηση από έναν τομέα ευάλωτο στις εξωτερικές διακυμάνσεις».
Διευκρινίζει ωστόσο ότι «δεν είναι πρόβλημα να έχουμε δυναμικό τουρισμό, το αντίθετο οι άλλοι κλάδοι πρέπει να ακολουθήσουν το επιτυχημένο παράδειγμα». Ωστόσο είναι πρόβλημα ότι δεν έχουμε να επιδείξουμε κάτι άλλο εξίσου ισχυρό».
Από την ατομική επιβίωση στη συλλογική πρόοδο
«Το ζητούμενο, επομένως, δεν είναι απλώς η αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων, αλλά η ποιοτική τους αναβάθμιση. Περισσότερες εταιρείες με εξωστρέφεια, καινοτομία και συνεργασίες. Μόνο έτσι το παραγωγικό μοντέλο μπορεί να μεταβεί από την ατομική επιβίωση στη συλλογική πρόοδο. Και σε αυτό καλείται η οικονομική πολιτική να δώσει απαντήσεις, κίνητρα και ουσιαστικές λύσεις», καταλήγει ο κ. Λιάκος.
Οικονομία χαμηλών πτήσεων
Σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη «The Café Economy”, η ολοένα μεγαλύτερη εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τομείς χαμηλής παραγωγικότητας, όπως οι δραστηριότητες που συνδέονται με τον τουρισμό (εστίαση, καταλύμματα, real estate), δημιουργεί ένα αναπτυξιακό δίλημμα: Οι τομείς αυτοί στηρίζουν τη ζήτηση και το συνάλλαγμα, αλλά υπονομεύουν τη μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα και την κοινωνική βιωσιμότητα.
Πώς συνδέονται τα ευρήματα της ΕΛΣΤΑΤ, με την παραπάνω διαπίστωση;
«Ένα από τα ζητήματα που προκύπτει από την έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ, είναι ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πολλές μεγάλες επιχειρήσεις. Μπορεί να είναι μικρές οι ποσοστιαίες διαφορές με την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά και η μικρή διαφοροποίηση έχει σημαντική επίδραση», μας λέει ο οικονομολόγος Βλάσης Μισσός.
«Στη δημογραφία επιχειρήσεων της ΕΛΣΤΑΤ αποτυπώνεται ξεκάθρα ότι ο κλάδος των καταλυμάτων και της εστίασης είναι πρωτοπόρος στους ρυθμούς ανάπτυξης. Στις ενεργές επιχειρήσεις με 5-9 εργαζόμενους το μεγαλύτερο τμήμα αφορά τον κλάδο καταλυμάτων και εστίασης, δηλαδή τον τουρισμό. Επίσης η γέννηση των νέων επιχειρήσεων είναι ισχυρότερη στον τουρισμό. Δημιουργούνται δυναμικά επιχειρήσεις αυτού του κλάδου, με 5-9 και πάνω από 10 μισθωτούς. Αυτό σημαίνει η αιχμή της επιχειρηματικότητας στην ελληνική οικονομία, μεταφράζεται κατεξοχήν σε τουριστικές δραστηριότητες. Η ελληνική οικονομία παραμένει εγκλωβισμένη σε ένα υπόδειγμα χαμηλών πτήσεων», καταλήγει ο οικονομολόγος.
