Μέρος της μικροϊστορίας είναι και η λογοτεχνική, θεατρική και πνευματική δραστηριότητα ενός τόπου, μιας πόλης. Τα κείμενα, οι παραστάσεις, τα προγράμματα, οι καλλιτεχνικές πρακτικές, οι αναγνώσεις και οι κάθε φορά πτυχές της τέχνης μάς δείχνουν κάτι από τη ζωντανή ιστορία και τον τρόπο αισθητικής συμπεριφοράς αυτού του τόπου.
Για παράδειγμα, ο Νίκος Γραίκος δεν θα μπορούσε να σκηνοθετήσει αυτήν την παράσταση αν δεν υπήρχε η συστηματική προεργασία επί τέσσερις δεκαετίες του θεάτρου που διευθύνει ο χαρισματικός Χάρης Αμανατίδης.
Παράλληλα, οι εμπειρίες της ομάδας του Νίκου Γραίκου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ολύμπου (πολυτροπικές δράσεις, εκθέσεις, διαλέξεις, παραστάσεις κλπ) άνοιξαν διάπλατα στον ανοιχτόμυαλο εικαστικό ένα νέο πεδίο εφαρμογής θεατρικών αντιλήψεων αξιοποιώντας αυτή τη φορά το καλλιτεχνικό και υποκριτικό ταλέντο των γυναικών ηθοποιών του Πήγασου (το Θέατρο πρωτοξεκίνησε με τη μορφή του θεατρικού σχήματος «Καλλιτεχνικό Εργαστήρι» στις αρχές του 1980 και αποτελεί το μακροβιότερο θεατρικό σχήμα στην Πιερία).
Πώς γεννήθηκε ωστόσο η ιδέα της παράστασης; Το 1928, η διάσημη συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ έδωσε μία διάλεξη με θέμα τις γυναίκες και την πεζογραφία, στο κολλέγιο Νιούχαμ του Κέιμπριτζ. Από αυτήν τη διάλεξη προέκυψε το διάσημο δοκίμιό της, A room of One‘s Own, δηλαδή, ένα δικό της δωμάτιο. Οι γυναίκες στην Αγγλία μπορούσαν να φοιτούν από το 1860, δεν επιτρεπόταν όμως να παίρνουν πτυχία. Ούτε φυσικά και να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους άνδρες συμφοιτητές τους.
Ένα ιδιότυπο απαρτχάιντ χώριζε τα δύο φύλα για πολλές δεκαετίες. “Μα εμείς σας ζητήσαμε να μας μιλήσετε για τις γυναίκες και την πεζογραφία. Τι σχέση έχουν όλα αυτά που μας λέτε με το θέμα μας;”, αναρωτήθηκε ο τότε διευθυντής του Νιούχαμ ήταν η Γουλφ ξεκίνησε τον περίφημο λόγο της με τη φράση: “μία γυναίκα για να δημιουργήσει και να γράψει χρειάζεται τα δικά της χρήματα και το δικό της δωμάτιο”.
Πολλά τα ερωτήματα που θέτει η Βιρτζίνια Γουλφ μέσα από το επαναστατικό –για την εποχή της— δοκίμιο. Ερωτήματα διαχρονικά και επίκαιρα, ερωτήματα που απασχολούν ακόμη και σήμερα κάθε γυναίκα σε ολόκληρο τον κόσμο.
Τα παραπάνω λόγια εκφωνεί ο αφηγητής και έτσι περνάμε στη δράση, όταν οι επί σκηνής τέσσερις διάσημες γυναίκες αρθρώνουν τον εξαντλητικά τεκμηριωμένο λόγο τους εξηγώντας στο κοινό τις απόψεις τους. Οι απόψεις αυτές, περιεκτικά και στοχαστικά, απλώνονται με διαύγεια και αφηγηματική χάρη στο δοκίμιο της Βιρτζίνια Γουλφ αλλά αναδιατυπωμένες με τη σύγχρονη ματιά όπως απέδειξε και ο Γιάννης Λασπιάς στη δική του εκδοχή: «Ο δρόμος χαράχτηκε πριν, από γυναίκες που τόλμησαν να υψώσουν το ανάστημά τους…
Την Καλλιρόη Παρρέν, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, τη Σύλβια Πλαθ, τη Βιρτζίνια Γουλφ και τόσες άλλες. Γυναίκες διάσημες ή ξεχασμένες που προηγήθηκαν και προετοίμασαν το έδαφος δίνοντας ρυθμό στα βήματά μας, μειώνοντας τα εμπόδια στον μακρύ δρόμο μας. Χάρη σε αυτές, κάποιες από σας σήμερα είναι επιστήμονες, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες, καθηγήτριες, πολιτικοί, αθλήτριες… και κάποιες –λίγες είναι αλήθεια— είναι συγγραφείς. Επαγγέλματα που κάποτε θεωρούνταν αποκλειστικά ανδρικά είναι πλέον ανοιχτά και για μας.
Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες πάντα δούλευαν πολύ φροντίζοντας ολόκληρη την οικογένεια. Τις περισσότερες φορές, χωρίς να αναγνωρίζεται αυτή η εργασία και φυσικά χωρίς να αμείβεται».
Αυτήν την ιδέα της εμβληματικής Γουλφ, γράφει στο προσεγμένο κομψό δισέλιδο ο σκηνοθέτης Νίκος Γραίκος, «επιχειρήσαμε να μετασχηματίσουμε σε θεατρική πράξη με το έργο που παρουσιάζουμε στο θέατρο «Πήγασος» της Κατερίνης τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2024. Χρησιμοποιήσαμε την πρόσφατη μετάφραση του δοκιμίου της Γουλφ από τη Βάσια Τζανακάρη (εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2019) και για τον σκηνικό του μετασχηματισμό ακολουθήσαμε τη δραματουργική επεξεργασία που πραγματοποίησε, για το ίδιο δοκίμιο, ο Γιάννης Λασπιάς στο θεατρικό του έργο «Το δικό της δωμάτιο» (εκδ. Κάππα, Αθήνα 2020).
Από την ευρηματική επεξεργασία του Γ. Λασπιά διατηρήσαμε τη μεταδραματική δομή και το βασικό δραματουργικό εύρημα που είναι η διανομή του κειμένου σε τέσσερις γυναικείες προσωπικότητες από τις οποίες οι τρεις είναι πραγματικές και εμβληματικές γυναικείες προσωπικότητες και η τέταρτη φανταστικό εύρημα της ίδιας της Γουλφ. Οι τρεις γυναίκες είναι η ίδια η συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ (1882-1942), η Γαλλίδα φιλόσοφος και συγγραφέας Σιμόν ντε Μποβουάρ (1902-1986) και η Αμερικανίδα ποιήτρια Σύλβια Πλαθ (1932-1963).
Η τέταρτη, είναι η φανταστική αδελφή του Σαίξπηρ, η Τζούντιθ, η οποία υποτίθεται ότι διέθετε το ίδιο ταλέντο με τον Σαίξπηρ σε μια εποχή (ελισεβετιανή, τέλη 16ου αι.), στην οποία δεν αναγνωριζόταν στη γυναίκα το δικαίωμα ν΄ ασχολείται με το θέατρο».
Ο Γραίκος, επενδύοντας στην ωριμότητα και υποκριτική ικανότητα των δοκιμασμένων ηθοποιών του Πήγασου (Δανάη Αμανατίδου, Σοφία Αγαθαγγελίδου, Θωμαή Σιούμη και Κατερίνα Παρλίτση) αλλά και στην νεαρή Ευαγγελία Τσιμήτρη έστησε μια ευφάνταστη, λιτή και λειτουργική παράσταση (οι βιβλιοθήκες για παράδειγμα του σκηνικού αποτελούνται από χάρτινα κιβώτια—το χαρτί ως μετωνυμία του τυπωμένου βιβλίου και της συγγραφικής επιθυμίας).
Ταυτόχρονα, οι απεικονίσεις των συγγραφέων και τα επιτοίχια μοτίβα, στην ίδια λιτή δομή, σχεδιάστηκαν από την Πάμελα Πεττάλι και το Εργαστήριο Πολυτροπικών Δραστηριοτήτων “Deep Eyes” του Οργανισμού Φεστιβάλ Ολύμπου.
Συνελόντι ειπείν, οι επιδιώξεις του πολυμήχανου σκηνοθέτη τελεσφόρησαν: ο θεατρικός λόγος εξέπεμπε τόσο σωματικότητα (η κίνηση των ηθοποιών συνεχής, πάλλουσα) και ευελιξία (τα τραπέζια της βιβλιοθήκης μετατρέπονται σε τραπέζι φαγητού αλλά και σε μέρος του τηλεοπτικού παιχνιδιού) όσο και ευφρόσυνη θεατρική ενέργεια αφού το κοινό συμμετέχει στο θεατρικό αποτέλεσμα με θερμότητα και χιούμορ.
Μικροϊστορικά του Αντώνη Κάλφα
